Προς ένα νέο παγκόσμιο σύστημα;

Το βασικό ζήτημα, που πηγαίνει πολύ πέρα από τα στενά όρια των ΗΠΑ, είναι ότι στην περίπτωσή τους δεν μιλάμε απλώς για μία από τις δεκάδες «αυτοκρατορίες» που πέρασαν, κυριάρχησαν και χάθηκαν.

Μιλάμε για την επικράτηση -και επιβολή- ενός ολόκληρου συστήματος γύρω από το οποίο γυρίζει αποκλειστικά ο κόσμος τα τελευταία τριάντα χρόνια.

Το ακόμη μεγαλύτερο ζήτημα είναι ότι ο κόσμος δεν έχει γνωρίσει έως τώρα κάποιο παγκόσμιο σύστημα που να μπορέσει να αντικαταστήσει αποτελεσματικά το υπάρχον· και μπορούμε να πούμε με σχετική βεβαιότητα ότι ούτε η Ρωσία αλλά ούτε και η Κίνα μπορούν να το παράσχουν στην ανθρωπότητα, πολλώ δε μάλλον συνδυαστικά. Το θέμα δεν είναι να αντικαταστήσεις τον παραζαλισμένο φιλελευθερισμό με έναν ξεδιάντροπο αυταρχισμό. Εξάλλου, πιθανότατα ο σινορωσικός άξονας δεν είναι παρά συγκυριακός.

Όταν ο Πούτιν τελειώσει με την Ουκρανία, τα πράγματα θα αλλάξουν εντελώς. Ούτε ο ίδιος θα εξαρτάται τόσο από την Κίνα ούτε η Κίνα θα έχει συμφέρον να τον στηρίζει.

Και ανάμεσά τους θα βρεθούν πάμπολλες χώρες, οι οποίες θα στραφούν ενδεχομένως και η μία εναντίον της άλλης προσπαθώντας να βρουν τη θέση τους στη νέα παγκόσμια ισορροπία. Η Αμερική ίσως επανακάμψει ως σταθεροποιητικός

παράγοντας για τις φιλελεύθερες δημοκρατίες, όχι όμως με την ισχύ που είχε στο παρελθόν.

Πέρα από όλα αυτά όμως, η Αμερική, για να σωθεί, πρέπει να σώσει πρώτα τον καπιταλισμό. Στο «Κομμουνιστικό μανιφέστο» του 1848, ο Μαρξ και ο Ένγκελς έγραφαν: «Η αστική τάξη, κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας της, σε λιγότερα από εκατό χρόνια δημιούργησε πιο μαζικές και πιο τεράστιες παραγωγικές δυνάμεις από όλες τις προηγούμενες γενιές μαζί». Δεν επαινούσαν τον καπιταλισμό· περισσότερο εξέφραζαν την αγωνία τους γι’ αυτόν και οι φόβοι τους είναι σήμερα πιο έντονοι από ποτέ. Ο καπιταλισμός έχει πράγματι καταφέρει να κινητοποιήσει, όσο κανένα άλλο σύστημα, την παραγωγική διαδικασία, όμως αποτυγχάνει να διασφαλίσει τους παράγοντες της μακροημέρευσής του: τη διαρκή βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων με την πάροδο του χρόνου και κυρίως την ευρεία κατανομή αυτής της ευημερίας στην κοινωνία. Σε μια εποχή ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων, η εξεύρεση λύσεων γι’ αυτά τα ελλείμματα είναι επείγουσα.

Αλλιώς οι άνθρωποι θα πάψουν να πιστεύουν στο σύστημα.

Και με τι θα το αντικαταστήσουν; Στην Αμερική -δεν είναι καθόλου απίθανο- με τον λαϊκισμό του Τραμπ, ο οποίος θα επιστρέψει για μια ακόμη φορά, οδηγώντας τη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου σε ένα πιο βαθύ αδιέξοδο και την κοινωνία σε απόγνωση. Και το παγκόσμιο σύστημα σε ακόμη μεγαλύτερη ανισορροπία.