Ο τόπος και χρόνος

Βρέθηκε απλά στον λάθος τόπο τη λάθος στιγμή, άκουγε να λένε για τον γιο του, που με τόσο κόπο κατάφερε να τον μεγαλώσει και να τον βγάλει, άντρα σχεδόν, από το σπίτι.

Νωρίτερα, τον είχε δει υποβασταζόμενο να σπρώχνεται στον διάδρομο μέχρι να τον καθίσουν στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Για εγκλήματα ειδεχθή. Οι μάρτυρες περιέγραφαν τις θηριωδίες, τα βασανιστήρια στα οποία υπέβαλε τους κρατούμενους, τη βία, το μίσος και την αναλγησία που απέρρεε από το «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» που είχε πνίξει μέσα του κάθε τι ανθρώπινο του είχε προσφέρει το σπίτι και οι γονείς του.

Και ο πατέρας έσκυψε το κεφάλι.

Ηταν καλό παιδί, είπαν οι γείτονες που τον γνώριζαν από τη γειτονιά, αλλά όταν έφυγε για τον στρατό τον χάσαμε, παρότι ξέραμε πως υπηρετούσε εδώ, στην Αθήνα.

Δεν είπε κανείς τους πως με τον καιρό έπαψαν τα κοιτάζουν τον πατέρα στα μάτια. Από θυμό για τον γιο και θλίψη για τον πατέρα, διότι όλοι γνώριζαν. Και ο πατέρας συνέχιζε να κοιτά τα παπούτσια του. Ευσεβή και φιλεύσπλαχνο τον χαρακτήρισε και ο παπάς της ενορίας, που τον έβλεπε να μεγαλώνει μέσα στη στολή που φόραγε τις άγιες μέρες στην εκκλησία. Ήταν και παπαδάκι, ερχόταν και στο κατηχητικό· καλός και αγαθός άνθρωπος, είπε ο ιερέας. Παρασύρθηκε από την εποχή, ήταν νέος. Έφταιξαν οι συνθήκες.

Επειτα εμφανίστηκαν και οι επιστήμονες προς υπεράσπιση του κατηγορουμένου.

Το περιβάλλον, είπαν, διαμορφώνει τις συμπεριφορές των ανθρώπων και τους οδηγεί σε πράξεις που είναι επιβεβλημένες για να επιτευχθεί η ταύτισή τους με το περιβάλλον. Το ένστικτο της επιβίωσης μαζί με την ανάγκη να ανήκεις κάπου. Όλοι είναι ικανοί για όλα αν βρεθούν στο ανάλογο περιβάλλον.

Και ο πατέρας παρέμενε σκυφτός. Και πώς να μιλήσει, άλλωστε, όταν γνώριζε πως ο Περικλής βασανίστηκε αγρίως μέχρι να καταφέρει να αποδράσει, ο Αλέκος καταδικάστηκε δύο φορές σε θάνατο γιατί αντιστάθηκε, όταν ήξερε πως ο Σπύρος δεν θα ξαναμιλήσει ποτέ διότι οι βλάβες που υπέστη από τους βασανισμούς του του προκάλεσαν ανεπανόρθωτες ζημιές. Κι έπειτα η Νάντια, ο Ανδρέας, ο Μανόλης, ο Μάκης και όλοι οι άλλοι που βρέθηκαν απέναντι, που δεν δεν σιώπησαν ή που δεν μίλησαν, για να μην γίνουν ένα με το τέρας, γιατί δεν επηρεάστηκαν από το γενικό κλίμα. Εκείνοι που βγήκαν στον δρόμο στα φανερά και οι άλλοι στα κρυφά. Διότι πάντα απέναντι από το γενικό κλίμα θα ανθίστανται η ελεύθερη βούληση και η επιλογή.