Με πείσμα να θυμόμαστε
Μόλις προχθές η μαύρη επέτειος της Χούντας. Πότε να μην το ξεχάσουμε. Με πείσμα να θυμόμαστε. Όχι μονάχα γιατί το οφείλουμε σ’ εκείνους που μαρτύρησαν, αλλά και γιατί το οφείλουμε σε μας να μην ξεχνάμε αυτούς που «φέρναν τη ζωή στα δυο στεγνά τους χέρια σαν ποτάμι». Γιατί η μνήμη είναι εκείνη που μας βοηθάει να δούμε πως ακόμα έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας. Γι’ αυτό, κυρίως, να μην τους ξεχάσουμε. Αυτή η μνήμη είναι το αλτάρι (βωμός, θυσιαστήριο, Αγία Τράπεζα) για να προσπαθήσεις μια ζωή που αξίζει να τη ζήσεις.
Τι τον ενδιαφέρει έναν 17χρονο η Χούντα, θα σου πει ο Κυριάκος Μητσοτάκης κάτω από την αψίδα του σηκωμένου φρυδιού, όπου παρελαύνουν (και συχνότατα επελαύνουν) όλες οι τακτοποιημένες ψυχές, και τα ακόμα πιο τακτοποιημένα μυαλά. «Όλα αυτά περάσανε» θα σου πουν. Και δεν θα ξέρουν ακριβώς ποιο είναι «εκείνο» που πέρασε. Επειδή ακριβώς δεν πέρασε ποτέ από το μυαλό τους το όνειρο. Δηλαδή η λαχτάρα για το εφικτό αδύνατο. Επειδή όλοι αυτοί δεν έχουν όνειρα, έχουν μονάχα στόχους. Και πατούν επί πτωμάτων για να τους πετύχουν.
Η πορεία τους ακροβατεί πάνω σε διαγράμματα και καμπύλες. Μπλέκεται και ξεμπλέκεται στο υφάδι ακατανόητων αριθμών, γραμμένων με αίμα. Ακατανόητων, βέβαια, όχι επειδή ανήκουν στο άβατο κάποιας ύπερθεν σοφίας που μόνο οι «εκλεκτοί» και οι «άριστοι» (κάποιας, επίσης, ακατανόητης «αριστείας») μπορούν να καταλάβουν, αλλά γιατί είναι αριθμοί που δεν λογαριάζουν την ανθρώπινη περιπέτεια και το ανθρώπινο γεγονός. Άρα όλοι οι λογαριασμοί τους, όλα τα περίπλοκα μαθηματικά της απανθρωπίας τους είναι λάθος. Γιατί εδράζονται ακριβώς στο καταγωγικό σφάλμα της απανθρωπίας. Σ’ αυτή την αγριότατη ανοησία που τόσα κορμιά ρίχνει στο Σκάμαντρο «για ένα πουκάμισο αδειανό», αφού χωρίς τον Άλλο όλοι οι αριθμοί είναι καμωμένοι από στάχτη. Τη στάχτη των καμένων σωμάτων.
Αυτό το ήξεραν βαθιά όλοι εκείνοι που μας κληροδότησαν την ωραιότητα και την ευθύνη να λεγόμαστε άνθρωποι. Όλοι οι χειρώνακτες της ελπίδας που στάθηκαν, «ο καθείς με τα όπλα του», ο Ένας δίπλα στον Άλλο και κράτησαν τον κόσμο όρθιο. Αφανείς και ανώνυμοι που έγραψαν και (αυτό κανένας να μην το ξεχνάει) εξακολουθούν να γράφουν τη μεγαλειώδη εποποιία της ανθρωπότητας. Αφανείς και ανώνυμοι, σταγόνες δακρύων στο χάος με τη λόγχη των φρουρών στο πλευρό τους. Σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη και τα βάθη της Ιστορίας. Με απέραντη αγάπη, με απέραντη συμπόνια, με απέραντη αγωνία, με απέραντη έκπληξη, με αστείρευτη ικανότητα (και εφευρετικότητα) παρηγορίας και μαζί, μέσα από τις πράξεις τους, με έναν τεράστιο πλούτο γνώσεως που είναι δύναμη και απαντοχή. Αρκεί να μην τους ξεχνάμε.
Να τους φανταζόμαστε, πάει να πει, μέσα στα βάσανα του βίου τους, μέσα στην άδοξη ανέχεια που προκαλούσαν στους ίδιους και στους οικείους τους οι επιλογές τους. Να τους φανταζόμαστε μέσα στις αμφιβολίες τους, στα λάθη τους (το ανώτατο σημείο της γνώσεως), στις νίκες και τις ήττες τους, στο λύγισμά τους, ακόμα και στις προδοσίες τους να τους θυμόμαστε και να προσπαθούμε να τις κατανοήσουμε. Άλλωστε είναι ο μόνος τρόπος για να προλάβουμε τις δικές μας προδοσίες. Όσες προλάβουμε. Να τους θυμόμαστε, ώστε, μέσα στο μέτρο του καιρού τους, να κατανοήσουμε και το μέτρο του δικού μας καιρού.
Να τους φανταζόμαστε στο μαρτύριο και στη χαρά τους. Να τους «βλέπουμε» στις μεγάλες συλλογικές στιγμές, αλλά και στις στιγμές που ήταν ολόκληροι (άνθρωποι κάθε έμφυλης ταυτότητας) βουτηγμένοι στον έρωτα. Να συνεδριάζουν κι άλλοτε να χορεύουν. Να προσπαθούν να βρουν την άκρη μέσα στην υψικάμινο του αγώνα όταν κάποτε λιώνει ακόμα και τη σκιά σου κι άλλοτε να τραγουδούν. Όχι τη «Διεθνή», αλλά τη «Ραμόνα».
Να τους «κοιτάζουμε» στα μάτια καθώς βηματίζουν στο κελί χρόνια ολόκληρα, καθώς περπατούν στην εξορία, αλλά και σ’ ένα κυριακάτικο απόγευμα. Να τους φανταζόμαστε χαρούμενους και πικραμένους. Σίγουρους και διαψευσμένους. Οργισμένους, προδομένους, σιωπηλούς, παραιτημένους, αποτραβηγμένους, νενικήσαντες, πολυλογάδες, ξαναμμένους, βιαστικούς, βραδυπορούντες... και τόσα άλλα.
Να τους θυμόμαστε όμως. Όχι μόνο τώρα, για πάντα. Και για πάντα.
Με πείσμα να θυμόμαστε. Όχι μονάχα γιατί το οφείλουμε σ’ εκείνους που μαρτύρησαν, αλλά και γιατί το οφείλουμε σε μας να μην ξεχνάμε αυτούς που «φέρναν τη ζωή στα δυο στεγνά τους χέρια σαν ποτάμι». Γιατί η μνήμη είναι εκείνη που μας βοηθάει να δούμε πως ακόμα έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας