Ελληνική οικονομία, μια προσέγγιση πέρα από το ΑΕΠ
Η νέα εναλλακτική οικονομική έκθεση του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς»: Η ελληνική οικονομία μέσα από την παρουσίαση εναλλακτικών δεικτών αποτίμησης της κοινωνικο-οικονομικής ευημερίας
Το
Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) αποτελεί αναμφίβολα τον πλέον αποδεκτό δείκτη μέτρησης της οικονομικής μεγέθυνσης, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί επίσημο εργαλείο χάραξης οικονομικής πολιτικής αλλά και μέτρο σύγκρισης των επιδόσεων των εθνικών οικονομιών σε διεθνές επίπεδο. Αυτό το προνόμιο της αποκλειστικότητας του ΑΕΠ, παρά τα σημαντικά μειονεκτήματα που αυτό παρουσιάζει, περνάει τα τελευταία χρόνια μέσα από τις συμπληγάδες μιας διαρκώς αυξανόμενης κριτικής. Η κριτική αυτή έχει συγκροτήσει μια όψιμη πολύπλευρη ακαδημαϊκή - οικονομική - κοινωνική - περιβαλλοντική αλλά και πολιτική κίνηση (beyond GDP) σε διεθνές επίπεδο. Το πολύπλευρο αυτό κίνημα προσπαθεί να αναδείξει τα μεγάλα μειονεκτήματα του ΑΕΠ αλλά και τους κινδύνους που απορρέουν από τη χρήση του ως δείκτη μέτρησης της παραγόμενης ευημερίας, στις εθνικές και τις διεθνείς στατιστικές αλλά και στις εκθέσεις διακρατικών οργανισμών, αντιπροτείνοντας παράλληλα νέους εναλλακτικούς δείκτες που φιλοδοξούν να θεραπεύσουν τις παθογένειές του.
17 Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης
Ο στόχος της νέας αυτής έκδοσης του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς» είναι διττός: από τη μια μεριά, φιλοδοξεί να αποτελέσει μια εκτενή βιβλιογραφική ανασκόπηση του κινήματος πέρα από το ΑΕΠ και, από την άλλη, επιχειρεί να εκτιμήσει ποσοτικά τη διαχρονική οικονομική - κοινωνική - περιβαλλοντική ευημερία των πολιτών της Ελλάδας μέσα από την αξιοποίηση των
δεδομένων που προσφέρουν οι εναλλακτικοί δείκτες, εν συγκρίσει με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας. Επιπρόσθετα, εξετάζεται η απόδοση της Ελλάδας και στους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) που έχει θέσει ο ΟΗΕ για το 2030. Η θέση της Ελλάδας παρουσιάζεται συγκριτικά, σε σχέση με άλλες χώρες της Ε.Ε., αναδεικνύοντας έτσι τα σημεία όπου η χώρα μας επιτυγχάνει καλά αποτελέσματα, αλλά και εκείνα για τα οποία υπάρχει περιθώριο βελτίωσης.
Ενα από τα βασικά συμπεράσματα της οικονομικής έκθεσης είναι ότι οι εξεταζόμενοι εναλλακτικοί δείκτες παρέχουν πληρέστερη εικόνα της πραγματικής κατάστασης της κοινωνίας και της οικονομίας, αφού λαμβάνουν υπόψη πληθώρα ποιοτικών κριτηρίων που δεν αντικατοπτρίζονται στο ΑΕΠ, όπως είναι, μεταξύ άλλων, η πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, το επίπεδο εκπαίδευσης, η προστασία του περιβάλλοντος, η ισότητα των φύλων και η δικαιοσύνη, παρέχοντας έτσι στους φορείς λήψης αποφάσεων τη δυνατότητα να εστιάσουν σε περισσότερο βιώσιμες και προοδευτικές πολιτικές. Ως εκ τούτου, η έκθεση καταλήγει στο ότι η συνδυαστική χρήση κυρίαρχων και εναλλακτικών δεικτών αποτελεί αναγκαία συνθήκη για μια πιο ισορροπημένη και ολοκληρωμένη αξιολόγηση της κοινωνικο-οικονομικής ευημερίας και μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο για τους φορείς λήψης αποφάσεων στην προσπάθειά τους να διαμορφώσουν μια πιο ισορροπημένη, δίκαιη και αειφόρο πολιτική για το μέλλον της χώρας.
Ενάντια στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση
Κλείνοντας, η έκθεση επιχειρεί να προσεγγίσει το κίνημα πέρα από το ΑΕΠ ως υποσύνολο του ευρύτερου προβληματι
σμού, που αναδύθηκε με την αυγή της νέας χιλιετίας, επάνω στο μέλλον της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, της υπερκατανάλωσης ως πρότυπου ευημερίας, της ελευθερίας των αγορών και της απρόσκοπτης διακίνησης του κεφαλαίου χωρίς σύνορα. Αυτή η προβληματική αποτυπώνεται εμβληματικά στις διαχρονικές εργασίες του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ αλλά εντοπίζεται και στα προοδευτικά επιστημονικά ρεύματα της οικονομικής ανάλυσης της μετα-μεγέθυνσης (post-growth), της οικονομίας σταθερής κατάστασης (steady state economy) και του προτάγματος της απο-μεγέθυνσης (degrowth). Μέσα στο παραπάνω πλαίσιο, το σκέλος των κοινωνικών κινημάτων δείχνει να συγκλίνει και, σταδιακά, να συμπορεύεται με την ευρύτερη κινηματική περιβαλλοντική - οικολογική προβληματική, δεδομένου ότι τα μείζονα περιβαλλοντικά προβλήματα της σύγχρονης εποχής, όπως η κλιματική κρίση που αποτελεί μακράν τη μεγαλύτερη αρνητική περιβαλλοντική εξωτερικότητα που έχει προκαλέσει η ανθρωπότητα έως τώρα, είναι απότοκα κυρίως της αλόγιστης οικονομικής μεγέθυνσης του 20ού αιώνα. Υπό το πρίσμα της παραπάνω ανάλυσης, το κίνημα πέρα από το ΑΕΠ αποκτά εντέλει και κοινωνικό πρόσημο, αφού φιλοδοξεί να τροποποιήσει (ή/και να ακυρώσει) έναν κατεστημένο δείκτη (το ΑΕΠ), μέσα από μια πολύπλευρη προοπτική αποτύπωσης της κοινωνικο-οικονομικής ευημερίας, αποκαθιστώντας έτσι, θα έλεγε κανείς, μια υπολογιστική αδικία πολλών δεκαετιών. Από την πολιτική πρωτοβουλία του Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, το 2008, ως προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μέχρι τις πρόσφατες σχετικές πρωτοβουλίες του Αντόνιο Γκουτέρες, ως γενικού γραμματέα του ΟΗΕ, διαφαίνεται ότι το κίνημα πέρα από το ΑΕΠ περνάει σταδιακά από το επίπεδο της θεωρητικής σύλληψης στη σφαίρα της ωρίμανσης και της πολιτικής αποδοχής από μέρος των πολιτικών ελίτ. Αναμφίβολα, θα απαιτηθεί περισσότερη πολιτική βούληση, ουσιαστικές κινήσεις και, πάνω από όλα, η διαμόρφωση εκείνων των συμμαχιών σε ανώτερο και ανώτατο πολιτικό επίπεδο έτσι ώστε οι πολιτικές και, κυρίως, οι οικονομικές ελίτ στο παγκόσμιο επίπεδο να συναινέσουν στην ευρεία συμπληρωματική χρήση εναλλακτικών δεικτών ή/και την πλήρη αντικατάσταση του ΑΕΠ από αυτούς, κάποια στιγμή στο μέλλον.
* Οι Παναγιώτης Καλημέρης , Γιώργος