Η Ελλάδα πρέπει να συν-διαμορφώσει την ατζέντα των σχέσεων της Τουρκίας με τη Δύση

Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Αθηνών, επικεφαλής του προγράμματος Εξωτερικής Πολιτικής και Ασφάλειας του ΕΛΙΑΜΕΠ

Ο Παναγιώτης Τσάκωνας δεν είναι αιθεροβάμων. Ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και επικεφαλής του προγράμματος Εξωτερικής Πολιτικής και Ασφάλειας του ΕΛΙΑΜΕΠ θεωρεί βέβαιη την οριστική επικράτηση Ερντογάν, την άλλη Κυριακή, και καλεί το ελληνικό πολιτικό σύστημα να ανασκουμπωθεί και να αναλάβει εγκαίρως συγκροτημένες διπλωματικές πρωτοβουλίες απέναντι στην Τουρκία. «Εάν ισχύει ότι το μέλλον είτε το δημιουργείς είτε το υφίστασαι», λέει στην ΑΥΓΗ, «τότε είτε θα φροντίσουμε εμείς να δημιουργήσουμε το μέλλον των ελληνοτουρκικών σχέσεων είτε θα υποστούμε εκείνο που ο Ερντογάν μας επιφυλάσσει».

Ο τουρκικός λαός θα ζήσει άλλα πέντε χρόνια με Πρόεδρο Ερντογάν ή θεωρείτε πως υπάρχει μια μικρή πιθανότητα ανατροπής στον δεύτερο γύρο;

Μετά τη νίκη της «Συμμαχίας του Λαού» στις βουλευτικές εκλογές και με δεδομένο τον πλήρη έλεγχο του κράτους, ο Ερντογάν δεν έχει μόνον προβάδισμα έναντι του αντιπάλου του, Κιλιτσντάρογλου, αλλά είναι σχεδόν αδύνατον να χάσει τις προεδρικές εκλογές. Ας μην ξεχνάμε ότι μπορεί εύκολα, διατηρώντας μάλιστα εξαιρετικά υψηλά ποσοστά συσπείρωσης των ψηφοφόρων του, να καλύψει το μικρό ποσοστό που απομένει μέχρι την επίτευξη της αναγκαίας πλειοψηφίας -μεταξύ άλλων ή κυρίως- από την προσέλκυση μέρους του ποσοστού 5% που έλαβε ο συνυποψήφιός του στον πρώτο γύρο Σινάν Ογάν. Μάλιστα η επανεκλογή του στην Προεδρία, σε συνδυασμό με την εξασφάλιση της πλειοψηφίας στην τουρκική Εθνοσυνέλευση και τον πλήρη έλεγχο των αρμών της εξουσίας, προσφέρει στον Ερντογάν την τελευταία ευκαιρία να πετύχει την εκθρόνιση του μεγαλύτερου αντιπάλου του, του ιδρυτή της Τουρκικής Δημοκρατίας Κεμάλ Ατατούρκ.

Η αίσθησή μου από τα ελληνικά τηλεοπτικά πάνελ την επομένη των τουρκικών εκλογών ήταν ότι πολλοί είδαν μάλλον με ανακούφιση την επανεκλογή Ερντογάν, στη λογική «καλύτερος ο διάβολος που ξέρουμε». Είναι έτσι;

Είναι ένα πράγμα η κυρίαρχη άποψη στα τηλεοπτικά πάνελ και άλλο τι πραγματικά πιστεύει η κοινή γνώμη, η οποία βεβαίως επηρεάζεται και διαμορφώνει άποψη περισσότερο από τα τηλεοπτικά πάνελ και λιγότερο από τα έντυπα μέσα. Θα σας έλεγα ότι υπάρχουν δύο κατηγορίες όσων επιθυμούν επανεκλογή Ερντογάν. Από τη μια πλευρά υπάρχουν αυτοί που θα ονόμαζα «ευσεβοποθιστές», οι οποίοι θεωρούν ότι στην τελευταία προεδρική θητεία του ο Ερντογάν θα υιοθετήσει μια λιγότερο επιθετική και περισσότερο διαλλακτική πολιτική απέναντι τόσο στους διατλαντικούς συμμάχους όσο και στους γείτονες της Τουρκίας για λόγους υστεροφημίας. Όχι μόνο δεν βλέπω να προκύπτει κάτι τέτοιο αλλά, αντιθέτως, πιστεύω ότι η «συναλλακτική λογική» που χαρακτηρίζει τη στάση του Ερντογάν έναντι της Δύσης θα γίνει ακόμα πιο σκληρή και απαιτητική.

Ομως ακόμα πιο «ενδιαφέρουσα» είναι η προσέγγιση μιας κατηγορίας πολιτικών ρεαλιστών (πολιτικών, δημοσιογράφων, αναλυτών) για τους οποίους ο Ερντογάν αποδεικνύεται ο «καλύτερος πελάτης», καθώς με τη συμπεριφορά του νομιμοποιεί τόσο τη θέση ότι δεν μπορεί να γίνει διάλογος με πειρατές όσο και τη συνταγή της «αποτροπής με κάθε κόστος και με κάθε μέσο». Επίσης η επανεκλογή Ερντογάν εξασφαλίζει τη συνέχιση της αντιπαράθεσης, με προφανέστατη μάλιστα ευθύνη της Τουρκίας. Τι καλύτερο για όσους δεν θέλουν να βρεθούν στη δύσκολη θέση να πρέπει να εκφράσουν την πραγματική τους βούληση, ότι δεν επιθυμούν την επίλυση της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης;

Η προσέγγιση αυτής της κατηγορίας είναι επίσης μυωπική, διότι εξαντλείται στα βραχυπρόθεσμα οφέλη που συνεπάγονται για την Ελλάδα μια σειρά λαθών και κακών επιλογών

του Ερντογάν που έχουν οδηγήσει στην αμερικανική υποστήριξη της Ελλάδας. Όμως τι θα συμβεί όσον αφορά τη στάση των ΗΠΑ έναντι της Ελλάδας εάν ο απόλυτος κυρίαρχος και διαπραγματευτικά ενισχυμένος Ερντογάν ζητήσει «ανταλλάγματα» για να επιστρέψει η Τουρκία στο «δυτικό μαντρί»; Περιττεύει βεβαίως να πούμε ότι η μυωπική αλλά ιδιαίτερα βολική αυτή προσέγγιση των επίδοξων «Ελλήνων Κίσιντζερ» είναι επίσης ανήθικη, διότι αδιαφορεί για όσους στην Τουρκία υφίστανται και θα συνεχίσουν να υφίστανται τις συνέπειες της έλλειψης Κράτους Δικαίου και της καταστολής των ατομικών ελευθεριών που μετά την εκλογή Ερντογάν θα ενισχυθούν και θα ενταθούν. Από «τον διάβολο που ξέρουμε» είναι προτιμότερος «ο διάβολος που μπορούμε να διαχειριστούμε αποτελεσματικότερα», τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μεσοπρόθεσμα. Και αυτός δεν είναι ο απόλυτος κυρίαρχος Ερντογάν, που θα εντείνει τον αυταρχικό τρόπο διακυβέρνησης στο εσωτερικό και τις απαιτήσεις του στο εξωτερικό.

Αντέχει η Ελλάδα άλλα πέντε χρόνια ακινησίας στις τεταμένες σχέσεις με τον δύσκολο γείτονα; Τι θα έπρεπε να κάνει η ελληνική διπλωματία;

Μετά την αναμενόμενη νίκη του στις επαναληπτικές εκλογές, ο Ερντογάν θα σκληρύνει ακόμα περισσότερο την υφιστάμενη «συναλλακτική λογική» που χαρακτηρίζει τις σχέσεις της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, το ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η διαπραγματευτική του ισχύς έναντι της Δύσης θα ενισχυθεί βεβαίως αλλά σοβαρός παράγοντας περιορισμού των φιλοδοξιών του θα παραμείνει η δεινή κατάσταση της τουρκικής οικονομίας, που θα τον υποχρεώσει να αποταθεί για οικονομική υποστήριξη στη Δύση, κυρίως στις ΗΠΑ αλλά και την Ε.Ε. Αυτό που πιθανότατα θα επιδιώξει μετά τις εκλογές και την εμπέδωση της κυριαρχίας του είναι μια «μεγάλη διαπραγμάτευση» με τη Δύση ώστε να προωθήσει κάποιους από τους μεγαλεπήβολους στόχους του. Στο πλαίσιο αυτό θα επιχειρήσει να εντάξει και τις φιλοδοξίες του έναντι της Ελλάδας. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι αμερικανικές κυρίως αλλά και ευρωπαϊκές πιέσεις να τα βρούμε «όπως-όπως» και «εκόντες, άκοντες» με την Τουρκία. Το ζητούμενο τότε για την ελληνική διπλωματία δεν μπορεί να είναι πώς θα αντισταθεί «εκ των υστέρων» στις έξωθεν (αμερικανικές ή ευρωπαϊκές) πιέσεις, αλλά πώς θα φροντίσει «εγκαίρως» και πριν αυτές εκδηλωθούν να συν-διαμορφώσει την ατζέντα των σχέσεων της Τουρκίας με τη Δύση και κυρίως -καθώς εδώ υπάρχουν πολύ μεγαλύτερα περιθώρια- με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Για την Ελλάδα είναι μονόδρομος η υιοθέτηση μια στρατηγικής «έξυπνης εξισορρόπησης» της Τουρκίας, δηλαδή μιας στρατηγικής που θα προνοεί τόσο για την αποτελεσματική ανάσχεση της Τουρκίας όσο και για τη διατήρηση της προοπτικής επίλυσης της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης μέσω της αξιοποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κυρίως μέσω της έγκαιρης ανάληψης συγκροτημένων διπλωματικών πρωτοβουλιών. Εάν ισχύει ότι «το μέλλον είτε το δημιουργείς είτε το υφίστασαι», τότε είτε θα φροντίσουμε εμείς να δημιουργήσουμε το μέλλον των ελληνοτουρκικών σχέσεων είτε θα υποστούμε εκείνο που ο Ερντογάν μας επιφυλάσσει.

Για την Ελλάδα είναι μονόδρομος η υιοθέτηση μια στρατηγικής «έξυπνης εξισορρόπησης» της Τουρκίας, δηλαδή μιας στρατηγικής που θα προνοεί τόσο για την αποτελεσματική ανάσχεση της Τουρκίας όσο και για τη διατήρηση της προοπτικής επίλυσης της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης μέσω της αξιοποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κυρίως μέσω της έγκαιρης ανάληψης συγκροτημένων διπλωματικών πρωτοβουλιών