Η πιο μεγάλη δύναμη του θεάτρου είναι η δυνατότητα να μεταμορφώνει

Η ομορφιά είναι η αλήθεια. Ηθική και αισθητική χρειάζεται το θέατρο στις φυλακές

Από θεατρική παράσταση στις φυλακές της Βενετίας

ότι ο σκοπός του θεάτρου είναι να δείξει έναν δρόμο, να προσφέρει μια ευκαιρία για εκπαίδευση και μεταμόρφωση για την κοινωνία και το σωφρονιστικό σύστημα.

Το θέατρο στις φυλακές, εφόσον γίνεται με μια σωστή προσέγγιση (είναι ένα πολύ λεπτό και σύνθετο θέμα αυτό), μπορεί να μεταμορφώσει την καθημερινότητα της φυλακής, το κλίμα και τις σχέσεις, προσφέροντας ακριβώς έναν χώρο για εξωστρεφή δράση και σκέψη.

Αυτή η διαδικασία μετασχηματισμού αφορά τους ίδιους τους καλλιτέχνες, οι οποίοι δεσμεύονται να εντοπίσουν νέες «οπτικές γωνίες» προκειμένου να κατανοήσουν καλύτερα το έργο τους. Στο θέατρο γενικά, αλλά ειδικότερα στο θέατρο στις φυλακές, προσπαθώ να επικεντρώσω τη δουλειά μου στο τι συμβαίνει στους ανθρώπους που διασχίζουν αυτές τις πρακτικές, δηλαδή το τι συμβαίνει και σε ποιον. Το θέατρο στις φυλακές μπορεί να αναμορφώσει τους κρατούμενους, αλλά ταυτόχρονα το ίδιο θέατρο μπορεί να αναμορφωθεί όταν εφαρμοστεί με αρμόζοντα τρόπο μέσα σε ένα σωφρονιστικό ίδρυμα. Η θεατρική πρακτική, δρώντας στο επίπεδο της αυτοεκτίμησης, της έρευνας, της ανακάλυψης πόρων και ποιητικών που πιθανότατα να μην γνωρίζει κανείς ότι διαθέτει, δρώντας στη μνήμη, αναπτύσσει ή και εδραιώνει το βάθος, τη δύναμη, την ευημερία. Ακριβώς επειδή το θέατρο μπορεί να ανοίξει διαύλους

διαφορετικούς από τον ορθολογισμό, μπορεί να διερευνήσει τους φόβους μας, να δημιουργήσει συγκρούσεις, να καταρρίψει τις άμυνες, να αμφισβητήσει πρότυπα και πάγιες συμπεριφορές, μπορεί να δώσει μια ματιά σε άλλα σενάρια και χαρακτήρες, να σκάψει βαθιά στις ρίζες. Και βέβαια αυτή η διαδικασία δεν υφίσταται άνευ κόπωσης, σύγχυσης, ιλίγγου και πόνου. Στη διαδικασία μιας παράστασης, οι κρατούμενοι/ες έχουν αρχικά σθεναρή αντίσταση.

Όσοι γνωρίζουν την πραγματικότητα της φυλακής ξέρουν καλά πόσο σχεδόν αναπόφευκτο είναι να περιχαρακώνεται κανείς γύρω από μηχανισμούς και δυναμικές που τείνουν να αποδυναμώνουν και να περιστρέφονται σε άκαμπτα και επικριτικά πρότυπα και ρόλους. Και δεν μπορεί κανείς να μην κατανοήσει τις άμυνες επιβίωσης. Αυτό που προσπαθώ να μεταδώσω στους κρατούμενους/ες ηθοποιούς μου είναι ότι, κατά τη διάρκεια της θεατρικής δραστηριότητας, πρέπει να προσπαθήσουν να μπουν σε μια οικεία διάσταση με τον εαυτό τους, γνωρίζοντας παράλληλα ότι χρειάζεται τεράστια προσπάθεια για να αναστείλουν όσο το δυνατόν περισσότερο τη μονομέρεια και τη σκληρότητα της φυλακής. Με αυτήν την έννοια, το θέατρο μπορεί να είναι ένα πιθανό εργαλείο, αν και όχι το μοναδικό, για να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του, να έρθει σε επαφή με τη συναισθηματικότητά του, να διερευνήσει τα δημιουργικά του μέσα, να διαχειριστεί την αναγκαστική συνύπαρξη, να αντιμετωπίσει τις συγκρούσεις με πιο δημιουργικούς τρόπους. Ένας από τους στόχους της δουλειάς μου είναι να χαράξω διαδρομές που σίγουρα δεν είναι απλές και ευθύβολες, αλλά, ταυτόχρονα, προτείνω για την πορεία μια προσέγγιση

ελαφρότητας, χωρίς απογοητεύσεις. Το θέατρο ως χώρος της σύγκρουσης και της ευγένειας. Είναι σχεδόν αδύνατο να αφαιρέσει κανείς μια αρνητική, πολλές φορές απελπιστική σκέψη που εισβάλλει σε κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής, αλλά το θέατρο μπορεί να χαράξει νέα σημεία στίξης, όπου ο ίδιος ο πόνος μπορεί να βρει ελαφρότητα και νέες αφηγήσεις. Θεωρώ πως η ανθρώπινη πτυχή του σκηνοθέτη και θεατρικού παιδαγωγού στις φυλακές είναι όχι μόνο σημαντική, αλλά και θεμελιώδης. Υπάρχουν τρεις αρχές που πιστεύω ότι αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της παιδαγωγικής του θεάτρου, και ειδικότερα στις φυλακές: ο σεβασμός, η εμπιστοσύνη και η έλλειψη κρίσης για τον εαυτό μας και για τους άλλους. Προσπαθώ πάντα να κινηθώ με γνώμονα αυτές τις αρχές για την επίτευξη ενός στόχου που πρέπει να είναι τόσο παιδαγωγικός όσο και καλλιτεχνικός. Η ποιότητα έχει ασφαλώς να κάνει και με τη φόρμα αλλά και με το κλίμα που μπορεί να δημιουργηθεί με τη συνοχή και τη διαφάνεια της ομάδας, που δεν σημαίνει απαραίτητα την απουσία συγκρούσεων, με την προσοχή στο γενικό και στη λεπτομέρεια, για την επίτευξη ενός κοινού και ισχυρού στόχου μέσω της οικοδόμησης μιας γέφυρας μεταξύ ηθικής και αισθητικής.

Υπάρχει η κυρίαρχη άποψη μεταξύ των κρατούμενων ότι όσο πιο «σκληρός/η» είσαι τόσο περισσότερο σε εκτιμούν οι άλλοι/ες κρατούμενοι/ες. Το θέατρο ανατρέπει αυτήν την άποψη. Οι άνθρωποι καλούνται πρώτα απ’ όλα να ακούσουν, να είναι δεκτικοί σε ό,τι συμβαίνει όχι μόνο έξω από τον εαυτό τους, αλλά κυρίως σε σχέση με τα δικά τους συναισθήματα, να ενεργοποιήσουν την ευαισθησία. Πολλές φορές αναρωτιέμαι τι μπορεί

να συμβαίνει όταν ο έγκλειστος αναλογίζεται «τι μένει όταν όλα χάνονται». Και έχω την εντύπωση πως αυτό που μένει είναι «μόνο» ο εσωτερικός κόσμος και οι εικόνες και τα συναισθήματα που εμπεριέχει. Και ακριβώς εκεί μπορεί να γεννηθεί και να ξετυλιχτεί μια θεατρική περιπέτεια. Για να μπορέσει ο έγκλειστος/η να ανακαλύψει, να μεταμορφώσει τους δικούς του/ης χάρτες, να ξαναβρεί και να ανανεώσει τις δικές του/ης ιστορίες, να αποκτήσει νέες οπτικές γωνίες και άλλους τρόπους ανάγνωσης και αντιμετώπισης των γεγονότων, να αγγίξει ένα βάθος που να υπερβαίνει όλα τα στερεότυπα. Δηλαδή τη φαντασία, τη δημιουργικότητα, τις ανθρώπινες σχέσεις ως παιδαγωγικά εργαλεία.

Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι στις φυλακές δεν είναι το ίδιο να εργάζεσαι με άνδρες ή γυναίκες, υπάρχουν διαφορετικές εμπειρίες, δυναμικές και ευαισθησίες.

Και στις δύο περιπτώσεις απαιτείται προσεκτική συμπεριφορά, διότι όταν ένα άτομο εμπιστεύεται τον εαυτό του και μειώνει τις άμυνές του, προσφέρεται στη γύμνια του και αυτό απαιτεί μεγάλη λεπτότητα και επαγγελματισμό. Αν δημιουργείται μια ομάδα, αν η διαδρομή βασίζεται στην έρευνα, στον πειραματισμό, στην ομαδικότητα και όλα όσα ανέφερα παραπάνω, το τελικό αποτέλεσμα έρχεται κατά κάποιον τρόπο από μόνο του.

Δεν χρειάζεται να κάνει κανείς πολλά πράγματα: αντιθέτως, πρέπει να θέσει τον εαυτό του σε μια κατάσταση οργανικότητας και φυσικότητας ώστε τα συναισθήματα, οι ιστορίες, οι εικόνες που ο καθένας έχει μέσα του να εκδηλωθούν από μόνες τους. Με αυτόν τον τρόπο το αποτέλεσμα έχει μια αυθεντικότητα που το καθιστά αληθινό. Η ομορφιά είναι η αλήθεια. Ηθική και αισθητική χρειάζεται το θέατρο στις φυλακές.