Είχε το δικαίωμα να κάνει ό,τι θέλει

κάνει να πιστεύετε ότι οι αντιστάσεις με κάποιον τρόπο θα τα καταφέρουν και τώρα;

Εδώ ακριβώς είναι που έρχεται η Ιστορία και μοιράζεται τα διδάγματά της. Η ασφυκτική πίεση πολύ συχνά -μην πω και πάντα- οδηγεί σε κοινωνικές αντιστάσεις και αντιδράσεις, οι οποίες -το έχουμε δει- καταλήγουν πολλές φορές και σε νικηφόρους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες. Γιατί η εξουσία ασκείται στο όνομα του λαού. Γνωρίζουν οι κυβερνώντες πολύ καλά τη δυναμική που μπορεί να έχει ο λαός. Παριστάνουν πως δεν το ξέρουν, αλλά το γνωρίζουν πάρα πολύ καλά.

Υπάρχει κάποια εικόνα από τους αγώνες που δόθηκαν την τετραετία που πέρασε η οποία να σας αποτυπώθηκε περισσότερο;

Καταρχήν, το φοιτητικό κίνημα, το οποίο ξαναβγήκε πολύ σθεναρά στο προσκήνιο και έδωσε τεράστιους αγώνες για την πανεπιστημιακή αστυνομία και συνολικά. Και δεν μπορώ να υποτιμήσω βέβαια την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά, την αναρχία, που πραγματικά βλέπουμε ότι απαντούν ή προσπαθούν να απαντήσουν με όποιον τρόπο έχουν στα ζητήματα που τίθενται.

Και, από την ανάποδη, υπάρχει κάποια συμπεριφορά των οργάνων της τάξης που συνέβη μπροστά σας και ξεπέρασε κάθε όριο;

Ναι, βέβαια. Σε σημείο που και εγώ όπως και πολλοί δικηγόροι ακόμη αναγκαστήκαμε να κατεβαίνουμε σε πορείες ακριβώς για να αποτρέπουμε με την παρουσία μας όχι απλώς τον ξυλοδαρμό, αλλά κάτι παραπάνω, την καταχρηστική αστυνομική βία. Ως ένα σημείο, κάποιες φορές το καταφέραμε. Τι να πω για τις πορείες κατά την απεργία πείνας του Κουφοντίνα, που μπαίναμε ανάμεσα στους αστυνομικούς και λέγαμε «Τι έκανε; Γιατί τον χτυπάτε;». Αυτή η τετραετία ήταν το δόγμα «Έχω το δικαίωμα να κάνω ό,τι θέλω. Κι αυτό που θέλω είναι να σε σαπίσω στο ξύλο» ας πούμε.

Κατά την άποψή σας, ωστόσο, και ως ένας άνθρωπος που έχει βρεθεί πολλές φορές πλάι σ’ εκείνον

που δέχτηκε στο κορμί του τη βία, τι σημαίνει μια δεύτερη διακυβέρνηση με ακόμη πιο ισχυρή Δεξιά; Θα δούμε όντως πολιτικές μεγαλύτερου αυταρχισμού και σκηνές με ΜΑΤ πιο ανεξέλεγκτα από ποτέ; Οταν έχεις ήδη ασκήσει τέτοια καταστολή στον κόσμο, η οποία πλέον έχει γίνει ανεξέλεγκτη, σε ποιο σημείο θα πας; Δεν γίνεται πια τίποτε άλλο. Το οτιδήποτε άλλο γίνει θα είναι δικτατορικού τύπου παρεμβάσεις στην κοινωνία. Από την κοινωνία όμως εξαρτάται πόσο ανεξέλεγκτα θα γίνουν τα πράγματα.

Μια πολιτική που εφαρμόστηκε πιο ενεργά στον δρόμο τα τελευταία χρόνια ήταν η απαγόρευση να γίνονται πορείες από μικρότερα πλήθη διαδηλωτών με την κατάληψη όλου του δρόμου. Σε μια περίοδο που το κίνημα θα προσπαθήσει να βρει πάλι τα πατήματά του και άρα ο κόσμος θα είναι λίγος, πώς μπορούν οι διεκδικήσεις να κερδίσουν την ορατότητά τους χωρίς να ανοίξουν κεφάλια;

Από τη στιγμή που έχει θεσπιστεί αυτό το νομικό καθεστώς, ναι, η υπέρβασή του πολλές φορές έχει ήδη οδηγήσει σε άνοιγμα κεφαλιών. Τώρα είναι άλλο το ζήτημα για ποιον λόγο έγινε αυτή η διευθέτηση. Πολλές φορές υπάρχει η επίκληση της μη διατάραξης της κοινωνικοοικονομικής ζωής. Σε πάμπολλες περιπτώσεις αυτή η προϋπόθεση δεν ισχύει. Όλα αυτά ξεπερνιούνται αν υπάρχει πολύς κόσμος στον δρόμο. Εκεί το ερώτημα έχει την απάντησή του άμεσα.

Θέματα όπως η βία στον δρόμο, ακόμη και του μαζικού θανατικού στα Τέμπη, αφορούν τελικά μόνο τον κύκλο μας στα social media; Δεν αγγίζουν ευρύτερα τον κόσμο;

Ενα κομμάτι της κοινωνίας μπορεί να μην το αγγίζει. Ένα άλλο κομμάτι της κοινωνίας το επηρέασε όμως, και πάρα πολύ. Τώρα, το γιατί δεν μπόρεσε αυτό το κομμάτι που επηρεάστηκε από την άσκηση βίας να εκφραστεί με την ψήφο είναι μια συζήτηση με

πολλές παραμέτρους. Από την άλλη, τα social media πράγματι δίνουν μια ψευδαίσθηση και διοχετεύουν έναν θυμό και αντιδράσεις, αλλά έτσι τις ξοδεύουν κιόλας. Αντί να υπάρχει μια αυτενέργεια, αντί να υπάρχει η φυσική παρουσία, η συνάντηση με τον άλλον, η συζήτηση, όλο αυτό γίνεται αποστειρωμένα και απολύτως ελεγχόμενα - βλέπω συνέχεια ότι «κατεβαίνουν» αναρτήσεις από το facebook, υπάρχει δηλαδή προσωπικό ελέγχου αναρτήσεων. Συνεπώς, έχεις και μια εκτόνωση η οποία κάνει ζημιά στην κοινωνική διεργασία, αλλά και έναν απόλυτο έλεγχο στο τι απλώς γράφεται. Όχι, δεν έχει καταργηθεί η κοινωνία υπό την έννοια της φυσικής της μορφής και ύπαρξης. Δεν έχει καταργηθεί, κι αυτό έχει φανεί πάρα πολλές φορές.

Μια κουβέντα ακόμα για μια εικόνα που μου έχει μείνει. Είναι από τη συγκέντρωση των καλλιτεχνών έξω από τα Προπύλαια, τα οποία τότε είχαν καταληφθεί. Και εσείς, ενώ βρισκόσασταν μακριά από την Αθήνα, ανταποκριθήκατε στο κάλεσμα αυτών των ανθρώπων για νομική βοήθεια και βρεθήκατε μεσάνυχτα στην πρώτη γραμμή. Αν πάμε πίσω τον χρόνο, αυτός ήταν ο λόγος που θέλατε να ακολουθήσετε αυτό το επάγγελμα;

Ναι, ναι, είναι σαφές αυτό. Δεν μπορώ να πω ότι μ’ αρέσει αυτό που κάνω, γιατί πάντα σε δυσάρεστα συμβάντα καλούμαι, αλλά τουλάχιστον αυτή η προοπτική, το κάτι να μπορέσεις κι εσύ να δώσεις, με κάποιον τρόπο να συμβάλεις και να βοηθήσεις τους ανθρώπους, είναι αυτό που μου δίνει μια εσωτερική ικανοποίηση.

Από την άλλη, φαντάζομαι ότι αυτή η στάση σάς στοχοποιεί ταυτόχρονα.

Ναι, αυτό ισχύει.

Η στοχοποίηση προέρχεται και από το ίδιο το κράτος; Ξέρουν πια από τις δίκες ποια είμαι, αλλά δεν μπορώ να πω κάτι τέτοιο. Όμως από άλλα κέντρα ενδεχομένως ναι, υπάρχει στοχοποίηση. Για την ώρα, ωστόσο, δεν θα ήθελα να τα κατονομάσω.