Παθογένειες, υστερήσεις και σύγχρο
Στη χώρα μας έχουμε 37 δικαστές ανά 100.000 κατοίκους, ενώ ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι 17 δικαστές ανά 100.000 κατοίκους. Για μια απόφαση δικαστηρίου χρειάζονται 450 ημέρες στην Ε.Ε., στην Ελλάδα πάνω από 1.600 ημέρες. Η Παγκόσμια Τράπεζα κατατάσσει τις επιδόσεις της ελληνικής Δικαιοσύνης στην 146η θέση παγκοσμίως.
Ο αριθμός των υποθέσεων που εισάγονται ετησίως υποχωρεί σταθερά κατ’ έτος: Στο πρωτοδικείο, από 342.539 το 2014, έτος κορύφωσης της κρίσης, στις 200.000 το 2019 και στις 126.869 έως τον Οκτώβριο του 2020. Στο ΣτΕ, από 4.675 προσφυγές το 2016, στις 3.521 το 2019 και στις 2.365 το 2020 (στοιχεία υπουργείου Δικαιοσύνης). Στην εθιμική αναφορά «η ανεξάρτητη Δικαιοσύνη» το 70% των πολιτών μας απαντά ότι η Δικαιοσύνη δεν είναι ανεξάρτητη από την εκάστοτε κυβέρνηση και τα κέντρα ισχύος (Έρευνα Κοινής Γνώμης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας). Στην Ε.Ε. το 36% των πολιτών εκτιμά ότι η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης είναι κακή έως πολύ κακή.
Οι Βρυξέλλες αμφισβητούν τις επιδόσεις της Ελλάδας στο Κράτος Δικαίου (λειτουργία της Δικαιοσύνης, υποκλοπές κ.ά.). Εξέχων αξιωματούχος της Ε.Ε. θεωρεί ότι το πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι τόσο η Δημόσια Διοίκηση όσο η Δικαιοσύνη - και δεν εννοεί μόνο τις καθυστερήσεις. Το αποτύπωμα που
αφήνει το δικαστικό μας σύστημα δεν κάνει κανέναν υπερήφανο. Δεν μας λείπουν δικαστές, οι υποθέσεις σταθερά μειώνονται. Τα χρόνια προβλήματα που παρέμειναν άλυτα έβγαλαν στην επιφάνεια και τις κρυμμένες παθογένειες. Τα προβλήματα που δεν λύνονται και παραπέμπονται στο μέλλον διαβρώνουν τελικά όλο το σύστημα.
Το δικαστικό οικοδόμημα στηρίζεται σε τρεις πυλώνες: στους ανθρώπους, στις διαδικασίες, στις υποδομές. Στις διαδικασίες και στους δικονομικούς κανόνες ξεχάστηκε η ουσία, δηλαδή η αναζήτηση της αλήθειας, που μόνο αυτή νομιμοποιεί τη λειτουργία του
οποιουδήποτε δικαστικού συστήματος. Ας δούμε επιτέλους την Πολιτική Δικονομία από οπτική γωνία που διαφέρει από την τρέχουσα, με άλλη εστίαση και άλλο φακό. Αναφέρομαι κυρίως στην Πολιτική Δικονομία διότι η εκδίκαση των ιδιωτικών διαφορών είναι ο κύριος όγκος του δικαστικού έργου, αφορά την τρέχουσα δραστηριότητα των πολιτών. Εκεί παίζεται το στοίχημα απονομής της δικαιοσύνης.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει καταδικάσει επανειλημμένα την Ελλάδα, όχι μόνο για εξωφρενικές καθυστερήσεις επίλυσης δικαστικών διαφορών, ισοδυναμούσες με αρνησιδικία, αλλά και για υπερβολική προσκόλληση στους τύπους εις βάρος της αλήθειας. Εντούτοις, εκατοντάδες, ίσως και η πλειονότητα των αποφάσεων, εκδίδονται εγκαίρως χωρίς λάθη νομικά ή πραγματικά. Υπάρχουν όμως και αποφάσεις που ξεπερνούν τα όρια του χρόνου, του νόμου και της λογικής. Αυτές ξεσηκώνουν κριτικές και αμφισβητήσεις σε πολλά επίπεδα και χρωματίζουν με το δικό τους σκούρο χρώμα το δικαστικό μας σύστημα. Οι καθυστερήσεις ακυρώνουν αυτό που θεωρούμε έλλογο και νόμιμο κράτος, πλήττουν τη λειτουργία του ως προστατευτικού πλαισίου για την ανάπτυξη του ατόμου, της επιχειρηματικής δραστηριότητας.
Για την αντιμετώπιση του προβλήματος έχουν προταθεί πολλές σημαντικές ιδέες (ψηφιοποίηση, νέοι δικαστικοί χάρτες κ.λπ.). Από τις πολλές αιτίες καθυστερήσεων θα σταθώ σ’ αυτή που οφείλεται στον ίδιο τον δικαστή. Είναι αυτή που δεν θέλουμε να παραδεχτούμε, γιατί πονάει πολύ. Σε αυτό με ώθη
σαν τα στατιστικά στοιχεία που δείχνουν ότι ο αριθμός των υπηρετούντων δικαστών είναι υπερεπαρκής και ότι μειώνονται συνεχώς οι αριθμοί των υποθέσεων που εισάγονται προς εκδίκαση και μετά το τέλος της οικονομικής κρίσης, είτε στα πρωτοδικεία είτε στο Συμβούλιο της Επικρατείας.
Γενικά, οι δικαστές έχουν το δικό τους modus operandi. Κατά κανόνα αποστρέφονται το γρήγορο. Το να ξεμάθουν αυτές τις συνήθειες δεν είναι εύκολο και δύσκολα αντιμετωπίζεται νομοθετικά. Η ανθρώπινη φύση προτιμάει τη ρουτίνα και η ρουτίνα έχει τη δύναμη να μετατρέπει την αίσθηση καθήκοντος, τον ενθουσιασμό των νέων και τις ευαισθησίες τους σε γραφειοκρατική διαδικασία.
Υπάρχουν υποθέσεις που περιμένουν ορισμό δικασίμου και άλλες που δικάστηκαν. Οι δεύτερες είναι το αντικείμενο αυτού του άρθρου. Πόσος χρόνος μεσολαβεί μεταξύ της δίκης και της διάσκεψης του δικαστηρίου προς απόφαση, που πρέπει βεβαίως να είναι βραχύς για να έχουν κάποια αξία οι δημόσιες συνεδριάσεις, οι καταθέσεις των μαρτύρων κ.λπ. Και μετά τη διάσκεψη πόσος χρόνος χρειάζεται μέχρι τη δημοσίευση της απόφασης; Ο μόχθος πολλών επιμελών δικαστών έδειξε ότι οι εισηγητές και των πιο δύσκολων υποθέσεων δεν χρειάζονται παρά λίγες ημέρες, από τις οποίες έχουν αφιερώσει μερικές ώρες στην υπόθεση. Και η δικάζουσα σύνθεση του δικαστηρίου δεν χρειάζεται αμέτρητες ώρες για να αποφασίσει. Γιατί μήνες λοιπόν; Πόσο κοντά σε όσα αποφασίστηκαν στη διάσκεψη είναι μία απόφαση που συντάσσεται και δημοσιεύεται μετά από μήνες;
Οι αριθμοί διαψεύδουν τον μύθο της ατιμωρησίας. Ανά 100.000 κατοίκους ο αριθμός των κρατουμένων στις φυλακές μας είναι ανώτερος και σε μερικές περιπτώσεις πολύ ανώτερος από πολλές χώρες της Ε.Ε. Το σωφρονιστικό μας σύστημα δεν μπορεί να είναι μόνο απειλή και το κράτος μόνο τιμωρός. Στο Κράτος Δικαίου η καταστολή πρέπει να υπάρχει μόνο όσο είναι απαραίτητη