Πρωτόγνωρες απολαύσεις λόγου
Επιδόθηκα στη μετάφραση του συνόλου των ποιημάτων του Οκτάβιου Πας κυριολεκτικώς με ορμή και με φανατισμό, καθώς πριν από τη δεκαετία του 1990 βρισκόταν στον κατάλογο των αγαπημένων μου ποιητών και σε αυτό διευκόλυνε η θητεία του στον υπερρεαλισμό και η πολιτική μαθητεία του στον μαρξισμό
Ανοιξη
του 1977. Πρωτοετής φοιτητής της Νομικής στην Αθήνα βρέθηκα στην παρέα του Έκτορα Κακναβάτου. Εκεί άκουσα πρώτη φορά να γίνεται λόγος για τον Οκτάβιο Πας. Ήταν παρούσα και η αείμνηστη Μάγια Μαρία Ρούσου, που ανακοίνωσε ότι μετέφραζε ποιήματά του, καθώς και το δοκίμιό του «Η αναζήτηση της αρχής», που εκδόθηκαν αργότερα από τον Ηριδανό.
Ενα βιβλίο των εκδόσεων Penguin με κεραμιδί εξώφυλλο, που αγόρασα από το βιβλιοπωλείο του Σαμούχου, στην οδό Αμερικής, έμεινε για πολλά χρόνια δίπλα στο προσκεφάλι μου. Ήταν μια δίγλωσση έκδοση επιλεγμένων ποιημάτων του Πας στα αγγλικά. Μέχρι το 1985 που έφυγα για διδακτορικές σπουδές στη Γερμανία δεν πρέπει να είχε περάσει μέρα (η υπερβολή δίνει το μέτρο της αλήθειας) που να μην το είχα ξεφυλλίσει. Το αποτέλεσμα ήταν διπλό: να γίνει το βιβλίο φύλλο και φτερό και να αρχίσω να μαθαίνω ισπανικά. Στη Γερμανία μού δόθηκε η ευκαιρία να διαβάσω πολλές συλλογές του Πας στα γερμανικά, καθώς και να εντρυφήσω στο αριστουργηματικό του δοκίμιο «Το τόξο και η λύρα», σε ένα κυριολεκτικώς ευαγγέλιο της ποιητικής.
Δεν χρειάζονταν περισσότερα για να καταταγεί ο Πας στον κατάλογο των πολύ αγαπημένων μου ποιητών. Η θητεία του στον υπερρεαλισμό και η πολιτική μαθητεία του στον μαρξισμό διευκόλυναν πολύ τα πράγματα. Πάντοτε τον διάβαζα και ήδη πριν το 1990, οπότε και επέστρεψα στην Ελλάδα, είχα μεταφράσει καμιά δεκαριά σύντομα ποιήματά του από τις πρώτες του συλλογές. Διάβασα και άλ
λα έργα του, στα ισπανικά πλέον, κυρίως δοκίμιά του, και είχα προμηθευτεί όλα του τα ελληνικά μεταφράσματα. Ιδίως η «Άλλη φωνή» με είχε συγκλονίσει.
Το 2008 μού κατέβηκε η ιδέα να συστήσω μιαν ανθολογία ποιημάτων του, να εντάξω μέσα στο πλαίσιό της ολόκληρη την ποιητική συλλογή του «Η εποχή της βίας» (οκτώ μακρά ποιήματα), αλλά να εξαιρέσω την «Ηλιόπετρα» που την είχε μεταφράσει πριν από ένα έτος ο φίλος μου Κώστας Κουτσουρέλης και είχε κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Μαΐστρος. Αντέγραψα με μερικές προσθήκες την έκδοση του Penguin, αλλά, όταν τελείωσα τα σχετικά μεταφράσματα, δύο καλές μου φίλες, η Α.Μπ. και η Α.Φ., με παρακίνησαν -χωριστά η καθεμιά τους- να μεταφράσω το σύνολο των ποιημάτων του: τα «Άπαντα». Έτσι και έγινε.
Κυριολεκτικώς με ορμή και με φανατισμό επιδόθηκα στη μετάφραση των ποιημάτων. Τα μηνύματα που ελάμβανα ήσαν άκρως ενθαρρυντικά, πράγμα που ομολογώ ότι με ικανοποιούσε πολύ. Ο Gutenberg αποδέχθηκε την πρότασή μου να δημοσιεύσει όχι απλώς την ανθολογία, που είχαμε συμφωνήσει από παλιά, αλλά το πλήρες ισπανόφωνο έργο του Πας. Εδώ οφείλω μια διευκρίνιση: στην τελική έκδοση αφήσαμε απ’ έξω τα ποιήματα που έγραψε ο Πας μαζί με τον Τσαρλς Τόμλινσον σε ανάμικτα ισπανικά και αγγλικά, καθώς και τα ποιημάτια - σχόλια στους πίνακες της Γαλλίδας δεύτερης συζύγου του, της Μαρί Ζοζέ Τραμινί. Ας μου επιτραπεί, κλείνοντας, να πω ότι η μετάφραση των ποιητικών επιτευγμάτων του Πας μού χάρισε απολαύσεις λόγου πρωτόγνωρες.