Η αποκάλυψη ενός άγνωστου μεγέθους της ελληνικής γελοιογραφίας

Ο Κωστής Λιόντης αποτυπώνει την πληθωρική παρουσία του Νίκου Καστανάκη στον κόσμο της γελοιογραφίας για περισσότερα από 40 χρόνια

O

Κωστής Α. Λιόντης, έχοντας ασκηθεί επί χρόνια στη μελέτη του παραγνωρισμένου στην Ελλάδα εικαστικού είδους της γελοιογραφίας, με το τελευταίο του βιβλίο «Ολίγα τινά περί Νίκου Καστανάκη» (εκδόσεις Οδός Πανός) ανασύρει στο προσκήνιο το πολυδιάστατο πορτρέτο μιας άδικα λησμονημένης φυσιογνωμίας της νεοελληνικής τέχνης.

Ο συγγραφέας στοιχειοθετεί το πορτρέτο του Ν. Καστανάκη χωρίς φιλολογισμούς και με ρέουσα αφήγηση, αφού σκιαγραφήσει το θολό βιβλιογραφικά τοπίο της νεοελληνικής σκιτσογραφίας, στεκόμενος αφετηριακά στο έργο τόσο του Αθανάσιου Ιατρίδη όσο και του επίσης κεφαλονίτικης καταγωγής Θέμου Άννινου.

Ο Κωστής Λιόντης αποτυπώνει την πληθωρική παρουσία του Ν. Καστανάκη στον κόσμο της γελοιογραφίας για περισσότερα από σαράντα χρόνια, ήδη από την Κωνσταντινούπολη. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή μετακομίζει στην Αθήνα, όπου αρχίζει

αμέσως συνεργασία με τον ημερήσιο και περιοδικό αθηναϊκό Τύπο της εποχής. Παράλληλα, εικονογραφεί λογοτεχνικά βιβλία συγγραφέων όπως ο Παύλος Νιρβάνας, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος κ.ά.

Στο πρώτο μέρος του βιβλίου του ο συγγραφέας δίνει έμφαση στο πρωτοπόρο και καινοτόμο πενάκι του Ν. Καστανάκη στον χώρο του κόμικ στριπ και της διαφήμισης, ενώ διαπρέπει και στο σκιτσογραφικό πορτρέτο. Στο δεύτερο μισό ο Κ. Λιόντης παρουσιάζει το αντιστασιακό πορτρέτο του Ν. Καστανάκη. Όπως αναφέρει ο Κ. Λιόντης: «Εξαίρει τα ιδιαίτερα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά καθιστώντας άμεσα αναγνωρίσιμο το εικονιζόμενο πρόσωπο». Με την αεικίνητη και σεμνή του παρουσία είναι από τους πρώτους που επιδίδονται στο σκίτσο-ρεπορτάζ καλύπτοντας τη Δίκη των Εξ, αλλά και τη Δίκη των Κουίζλινγκ μεταπολεμικά. Το 1927 ανοίγει διαφημιστικό γραφείο με τον επίσης αριστερό αυτοδίδακτο ζωγράφο Άγγελο Σπαχή.

Στον πόλεμο του ’40 ο Ν. Καστανάκης έχει εξαρχής πρωταγωνιστικό ρόλο με γελοιογραφίες, πρωτοσέλιδες εικονογραφήσεις και αφίσες. Είναι χαρακτηριστική η απεικόνιση του Κολοκοτρώνη να παρακολουθεί τους επιτιθέμενους ευζώνους στον «Πολεμικό Φανό» των Συντακτών, σε μια σύνθεση που συνομιλεί με το έργο του Πέτερ Φον Ες για την Ελληνική Επανάσταση. Ο Ν. Καστανάκης εντάσσεται στην Εθνική Αντίσταση με συνθέσεις σε τοίχους και αφίσες. Το πιο τραγικό: ο γιος του, ονόματι Απελλής, επονίτης, μαρτύρησε στα χέρια των ταγμάτων ασφαλείας το 1944.

Μεταπολεμικά επιδίδεται σε νέες συνεργασίες στον αριστερό Τύπο της εποχής, από τη Μάχη και την Ελευθερία μέχρι τον Ρίζο της Δευτέρας. Συνθέτοντας αυτό το κομμάτι της δράσης του, ο Κ. Λιόντης μιλάει διεξοδικά για τη συμμετοχή του σε δημοκρατικές εφημερίδες της εποχής. Ταυτόχρονα, αφήνει το αποτύπωμά του σε ποικίλου ενδιαφέροντος περιοδικά όπως το Ρομάντσο, τα Κλασσικά Εικονογραφημένα και άλλα. Αριστερός ων, συνεργάζεται με την ΑΥΓΗ από το πρώτο κιόλας φύλλο της το 1952 και η συνεργασία του διαρκεί μέχρι τον θάνατό του, το 1961. Πιθανότερα, όπως μας πληροφορεί ο Κ. Λιόντης είναι υπεύθυνος για το λογότυπό της, που δεν απέχει ιδιαίτερα από το σημερινό, και ίσως και για τη σχηματοποίησή της σελιδοποιητικά. Όταν πέθανε, την επικήδεια ομιλία έκανε ο τότε διευθυντής της ΑΥΓΗΣ Θ. Τσουπαρόπουλος.

* Ο Ανέστης Μελιδώνης είναι ιστορικός Τέχνης