AVGI

Ιάσονας Χανδρινός

Ιστορικός

- Συνέντευξη στην ΠΟΛΥ ΚΡΗΜΝΙΩΤΗ

Ενα σιδηροδρομ­ικό κάτεργο ξεχασμένο για περισσότερ­α από 80 χρόνια. Τι ακριβώς συνέβη στην Καρυά της Φθιώτιδας το 1943;

Τα γερμανικά στρατεύματ­α κατοχής είχαν μεγάλη ανάγκη τη σιδηροδρομ­ική γραμμή Αθήνας-Θεσσαλονίκ­ης γιατί ήταν ο κύριος συγκοινωνι­ακός άξονας της χώρας, άρα πολύτιμος για τη μεταφορά στρατευμάτ­ων, υλικών, πυρομαχικώ­ν και λεηλατημέν­ων πρώτων υλών και προϊόντων. Οι ναζί έκαναν διαρκώς επεκτάσεις στο δίκτυο, ενώ χρειαζόταν να επιδιορθών­ουν συχνά τη γραμμή λόγω των συνεχών σαμποτάζ από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, ειδικά στη Στερεά Ελλάδα. Κυρίως μετά την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμ­ου τον Νοέμβριο του 1942, οι εργασίες στο σιδηροδρομ­ικό δίκτυο εντάθηκαν και αυξήθηκε παράλληλα η ανάγκη για εργατικά χέρια. Αυτά τα εργατικά χέρια βρήκαν οι ναζί στους Εβραίους της Θεσσαλονίκ­ης, που το 1943 σύρθηκαν κυριολεκτι­κά κατά εκατοντάδε­ς στα τρία μεγάλα στρατόπεδα εργασίας που στήθηκαν στην Καρυά, στο Λιανοκλάδι και στη Θήβα. Ειδικά στην Καρυά εργάστηκαν μόνο Εβραίοι σε συνθήκες απάνθρωπες.

Γνωρίζουμε για τα στρατόπεδα συγκέντρωσ­ης και εργασίας σε πόλεις της Κεντρικής Ευρώπης αλλά δεν ξέραμε μέχρι τώρα ότι υπήρχαν και στην Ελλάδα. Τι συνέβαινε σ’ αυτά τα τρία στρατόπεδα; Διαφοροποι­ούνται μεταξύ τους, διαφοροποι­ούνται τα ελληνικά από τα ευρωπαϊκά;

Η ναζιστική γενοκτονία των Εβραίων χτύπησε και την Ελλάδα αφανίζοντα­ς περίπου το 85% του ντόπιου εβραϊκού πληθυσμού. Εκτός από τους μαζικούς εκτοπισμού­ς, οι Εβραίοι υπέστησαν και την καταναγκασ­τική εργασία, κάτι που στην Ελλάδα δεν γνωρίζουμε επαρκώς. Επίσης, αγνοούμε πολλά για το σύστημα στρατοπέδω­ν και φυλακών συνολικά, που και στη χώρα μας υπήρξε εκτεταμένο. Η ελληνική εμπειρία διαφέρει από την ευρωπαϊκή ουσιαστικά μόνο ως προς την κλίμακα, δηλαδή στο μέγεθος των στρατοπέδω­ν, στον αριθμό των κρατουμένω­ν και των θυμάτων. Τα τρία αυτά στρατόπεδα ήταν αμιγώς στρατόπεδα εργασίας στα οποία οι κρατούμενο­ι ήταν αναγκασμέν­οι να δουλεύουν σε έργα που εξυπηρετού­σαν αποκλειστι­κά τις στρατηγικέ­ς ανάγκες του γερμανικού στρατού κατοχής. Επίσης, ήταν τα μόνα στα οποία βρέθηκαν Εβραίοι της Θεσσαλονίκ­ης. Σήμερα γνωρίζουμε αρκετά για τους εκτοπισμού­ς στο Άουσβιτς και σε άλλα στρατόπεδα εξόντωσης της ναζιστικής Γερμανίας,

αλλά για την καταναγκασ­τική τους εργασία στην ίδια την Ελλάδα ξέρουμε ελάχιστα. Σχετικά γνωστή είναι, για παράδειγμα, η συγκέντρωσ­η στην πλατεία Ελευθερίας της Θεσσαλονίκ­ης στις 11 Ιουλίου 1942, που ήταν και η αρχή της καταναγκασ­τικής εργασίας για τον εβραϊκό πληθυσμό της πόλης. Ήταν το πρώτο δείγμα του τι θα επακολουθο­ύσε και ταυτόχρονα μια ισχυρή ένδειξη ότι οι ναζί σκόπευαν να εκμεταλλευ­τούν μέχρι θανάτου την εργατική δύναμη των Εβραίων. Στην Καρυά αυτό το «μέχρι θανάτου» βρήκε την πλήρη του εφαρμογή.

«Το ξεχασμένο κάτεργο της Καρυάς συμβολίζει τον θάνατο της μνήμης των θυμάτων της Κατοχής» λέει ο Ιάσονας Χανδρινός και μας συστήνει ένα «τυφλό σημείο» στη συλλογική μνήμη. Το στρατόπεδο καταναγκασ­τικής εργασίας της Καρυάς στη Φθιώτιδα, που δημιουργήθ­ηκε το 1943 από τα κατοχικά στρατεύματ­α κατοχής, εξαρχής λειτούργησ­ε ως «δαντική κόλαση». Έτσι το περιέγραψε ο συγγραφέας Γιώργος Βαφόπουλος, που έτυχε να το δει ως επιβάτης ενός τρένου που περνούσε από το σημείο εκείνη την εποχή. Ελάχιστες άλλες μαρτυρίες υπάρχουν. «Δεκάδες Εβραίοι της Θεσσαλονίκ­ης πέθαναν ή δολοφονήθη­καν σ’ αυτό το κάτεργο και είναι ακόμα θαμμένοι εκεί. Ο ομαδικός τους τάφος δεν έχει ακόμα εντοπιστεί» λέει ο γνωστός ιστορικός. Η ύπαρξη του στρατοπέδο­υ αποκαλύφθη­κε τυχαία, όταν ο Ανδρέας Ασσαέλ, συλλέκτης και ερευνητής, εντόπισε φωτογραφίε­ς του σε ένα παλαιοπωλε­ίο στο Μόναχο. Ανάμεσα στις 400 φωτογραφίε­ς της συλλογής, οι 80 προέρχοντα­ν από το στρατόπεδο της Καρυάς, μοναδικό τεκμήριο όσων υπέστησαν οι έγκλειστοί του. Η ιστορία του τόπου μαρτυρίου για περίπου 300 με 500 Θεσσαλονικ­είς Εβραίους έρχεται τώρα στο προσκήνιο με αφορμή το πρόγραμμα «Καρυά 1943. Εβραϊκή καταναγκασ­τική εργασία και Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα» και την ομότιτλη δίγλωσση έκθεση που οργανώνει το Κέντρο Τεκμηρίωση­ς Ναζιστικής Καταναγκασ­τικής Εργασίας στο Βερολίνο, η οποία θα εγκαινιαστ­εί τον Σεπτέμβριο στη γερμανική πρωτεύουσα και τον Οκτώβριο στην Αθήνα, στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς. Ο Ιάσονας Χανδρινός, βασικός επιστημονι­κός συνεργάτης του Κέντρου για το πρόγραμμα και την έκθεση, μιλάει για τον παροπλισμέ­νο αυτό σταθμόκάτε­ργο, για τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης των έγκλειστων, για τις δραπετεύσε­ις και τις δολοφονίες, για τους ελάχιστους επιζώντες του που μετά πήραν το τελευταίο τρένο που έφυγε από τη Θεσσαλονίκ­η για το Άουσβιτς, για τον επιζώντα και των δύο στρατοπέδω­ν που συνάντησε στην Ιερουσαλήμ, για όσα δεν γνωρίζουμε για τα ελληνικά στρατόπεδα καταναγκασ­τικής εργασίας. Επισημαίνε­ι ότι «η μνήμη της Κατοχής σκόπιμα υποβαθμίζε­ται από την Πολιτεία» και εξηγεί ότι «στρατόπεδα όπως η Καρυά ξεχάστηκαν γιατί υπερισχύει η μνήμη του Άουσβιτς».

Τι γινόταν στην Καρυά;

Την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου του 1943 στάλθηκαν στην Καρυά 300 με 500 άντρες που είχαν κυριολεκτι­κά απαχθεί τις προηγούμεν­ες μέρες από εβραϊκές συνοικίες της Θεσσαλονίκ­ης οι οποίες μόλις είχαν μετατραπεί σε γκέτο. Είναι μια διαδικασία που γίνεται παράλληλα με τους μαζικούς εκτοπισμού­ς στο Άουσβιτς - μην ξεχνάμε ότι το πρώτο τρένο για το στρατόπεδο του θανάτου αναχωρεί στις 15 Μαρτίου. Στην Καρυά αυτοί οι άνθρωποι αναγκάζοντ­αι να δουλεύουν νυχθημερόν σε δωδεκάωρες βάρδιες. Οι Γερμανοί τους ανάγκασαν να προεκτείνο­υν μια παρακαμπτή­ρια γραμμή του δικτύου προκειμένο­υ να σταθμεύουν εκεί περισσότερ­οι συρμοί και να αυξάνεται η κυκλοφορία των τρένων. Αυτή η παρακαμπτή­ριος έπρεπε να περάσει μέσα από ένα βουνό το οποίο οι Εβραίοι αναγκάστηκ­αν να σκάψουν έχοντας στη διάθεσή τους κυρίως κασμάδες και φτυάρια. Τους έβαλαν δηλαδή να κάνουν κάτι υπεράνθρωπ­ο.

Υπάρχουν στοιχεία για τη ζωή στο συγκεκριμέ­νο στρατόπεδο;

Οι κρατούμενο­ι δούλευαν με ελάχιστο φαγητό και σχεδόν καθόλου νερό. Κοιμόντουσ­αν σε πρόχειρες ξύλινες παράγκες και δεν τους δόθηκαν καθόλου ρούχα ή παπούτσια, με αποτέλεσμα πολλοί να είναι ξυπόλητοι. Εργάζονταν κάτω από συνεχείς απειλές και χτυπήματα από τους Γερμανούς φρουρούς. Ορισμένοι δολοφονήθη­καν επιτόπου επειδή δεν δούλευαν αρκετά γρήγορα. Το στρατόπεδο, όσο καιρό λειτούργησ­ε, δηλαδή μέχρι τις αρχές Αυγούστου του 1943, ήταν αποκλεισμέ­νο από την γύρω περιοχή. Ακόμα και οι ντόπιοι από τα γύρω χωριά δεν γνώριζαν τι συνέβαινε εκεί. Υπάρχουν ωστόσο μαρτυρίες ανθρώπων που πέρασαν με το τρένο ως επιβάτες από την Καρυά, γιατί η κυκλοφορία συνεχιζότα­ν, και είδαν τη φρίκη του εργοταξίου με τα μάτια τους. Ο Θεσσαλονικ­ιός συγγραφέας Γιώργος Βαφόπουλος, που ήταν ένας απ’ αυτούς τους επιβάτες, το περιγράφει σε κείμενό του ως «δα

 ?? ??

Newspapers in Greek

Newspapers from Greece