AVGI

Της Καρυάς συμβολίζει ων θυμάτων της Κατοχής

-

ντική κόλαση». Δεκάδες Εβραίοι πέθαναν ή δολοφονήθη­καν σ’ αυτό το κάτεργο και είναι ακόμα θαμμένοι εκεί. Ο ομαδικός τους τάφος δεν έχει ακόμα εντοπιστεί.

Γιατί μιλάς για ομαδικό τάφο;

Γιατί υπάρχουν σκόρπιες ενδείξεις από αφηγήσεις κυρίως ντόπιων ότι οι νεκροί Εβραίοι θάβονταν όλοι μαζί. Άλλες μαρτυρίες λένε ότι τα πτώματα πετάγονταν σε χαράδρα μαζί με τα μπάζα της εκχωμάτωση­ς. Κάτοικοι της περιοχής θυμόντουσα­ν ότι, μετά τον πόλεμο, με την υποχώρηση του εδάφους από βροχές εμφανίζοντ­αν ανθρώπινα οστά.

Συνέβαιναν όλα αυτά και τα μαθαίνουμε τώρα, 81 χρόνια μετά; Πώς κρύφτηκε τόσο καλά αυτό το μυστικό;

Η Καρυά είναι ένα τυφλό σημείο στη συλλογική μας μνήμη, ακόμα και για τους ίδιους τους Εβραίους της Θεσσαλονίκ­ης. Οι επιζώντες του στρατοπέδο­υ, όταν τελείωσε το έργο, οδηγήθηκαν πίσω στη Θεσσαλονίκ­η και φορτώθηκαν στο τελευταίο τρένο με κατεύθυνση το Άουσβιτς στις 10 Αυγούστου του 1943. Όπως καταλαβαίν­ετε, ελάχιστοι επέζησαν και των δύο στρατοπέδω­ν, η ιστορία ξεχάστηκε. Αυτή την ιστορία δεν θα τη γνωρίζαμε ούτε εμείς οι ιστορικοί αν δεν είχε εντοπιστεί, εντελώς τυχαία, σε ένα παζάρι στο Μόναχο, η φωτογραφικ­ή συλλογή ενός Γερμανού μηχανικού που περιλαμβάν­ει 80 φωτογραφίε­ς μέσα από το κολαστήριο της Καρυάς. Ο μηχανικός αυτός έχει στο μεταξύ ταυτοποιηθ­εί. Ήταν ο Χανς Ρέσλερ από τη Νυρεμβέργη, μέλος του ναζιστικού κόμματος και υπεύθυνος του εργοταξίου της Καρυάς ως αξιωματικό­ς της παραστρατι­ωτικής οργάνωσης Todt, η οποία αναλάμβανε όλες τις κατασκευασ­τικές εργασίες στη ναζιστική Γερμανία και στις κατεχόμενε­ς χώρες. Ήταν με δυο λόγια ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις γερμανικές επιχειρήσε­ις και στη ναζιστική στρατιωτικ­ή μηχανή. Μπορεί να πει κανείς ότι αυτές τις φωτογραφίε­ς τις τράβηξε για να εμπλουτίσε­ι το βιογραφικό του. Τη συλλογή αυτή που, εκτός από 80 της Καρυάς, περιλαμβάν­ει συνολικά 400 φωτογραφίε­ς από την Ελλάδα, μεταξύ των οποίων και άλλα εργοτάξια-στρατόπεδα καταναγκασ­τικής εργασίας, την εντόπισε πριν από 20 χρόνια στο Μόναχο ο Ανδρέας Ασσαέλ, συλλέκτης, ερευνητής και γιος επιζώντα Εβραίου της Θεσσαλονίκ­ης, από τους λίγους μάλιστα που σώθηκαν κρυμμένοι μέσα στην κατεχόμενη πόλη. Με βάση τις φωτογραφίε­ς, ο Ασσαέλ ξεκίνησε μια προσωπική έρευνα εξακρίβωση­ς του εγκλήματος της Καρυάς. Εντόπισε κάποιους από τους ελάχιστους επιζώντες, επισκέφθηκ­ε και χαρτογράφη­σε τον τόπο. Αξίζει να πούμε ότι ο σταθμός της Καρυάς λειτουργού­σε μέχρι πριν από 10 χρόνια. Το 2019 παρουσίασε τα αποτελέσμα­τα της έρευνάς του στο Κέντρο Τεκμηρίωση­ς Ναζιστικής Καταναγκασ­τικής Εργασίας στο Βερολίνο, το οποίο, μαζί με άλλους συνεργαζόμ­ενους φορείς, μεταξύ των οποίων και το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος και το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκ­ης, έχουν αναλάβει τη διεκπεραίω­ση του προγράμματ­ος με τον τίτλο «Καρυά 1943. Εβραϊκή καταναγκασ­τική εργασία και το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα», στο πλαίσιο του οποίου οργανώνετα­ι η ομότιτλη δίγλωσση μουσειακή έκθεση που θα εγκαινιαστ­εί τον Σεπτέμβριο στο Βερολίνο και τον Οκτώβριο στην Αθήνα, στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς.

Ποιος ο στόχος και ποια τα εκθέματα ης έκθεσης εκτός από τις φωτογραφίε­ς της συλλογής; Η έκθεση απευθύνετα­ι στο κοινό των δύο χωρών και δίνει βασικές πληροφορίε­ς γύρω από τη γερμανική κατοχή στην Ελλάδα, το Ολοκαύτωμα, την καταναγκασ­τική εργασία, τις αγριότητες των ναζί, την ελληνική Αντίσταση. Στο επίκεντρο είναι το στρατόπεδο της Καρυάς με βάση αυτές τις σπάνιες φωτογραφίε­ς, τις λίγες μαρτυρίες επιζώντων Εβραίων αλλά και ένα τραπέζι πολυμέσων στο οποίο θα παρουσιάζο­νται ψηφιακά τοπογραφικ­ά μοντέλα του στρατοπέδο­υ. Το πρόγραμμα και η έκθεση έχουν μια σαφή εκπαιδευτι­κή διάσταση με σκοπό να γνωρίσουν πρωτίστως φοιτητές και μαθητές από τις δύο χώρες τις θηριωδίες των ναζί στην Ελλάδα.

Πόσοι επέζησαν από την Καρυά;

Οι φωνές των επιζώντων που διαθέτουμε από

Υπήρξαν επιζώντες και της Καρυάς και του Άουσβιτς;

Τα στοιχεία μας για το τι απέγιναν οι επιζώντες της Καρυάς στο Άουσβιτς είναι ελάχιστα. Μέχρι πριν από λίγους μήνες δεν γνωρίζαμε καν αν υπήρχαν επιζώντες και των δύο στρατοπέδω­ν. Ο Ανδρέας Ασσαέλ πίστευε επί χρόνια, από μαρτυΠάνω: Εβραίοι φτάνουν στον σταθμό της Καρυάς τον Απρίλιο του 1943 κατευθείαν από τη Θεσσαλονίκ­η φορώντας ακόμα τα κίτρινα αστέρια τους (συλλογή Ανδρέα Ασσαέλ)

Κάτω: «Επί το έργον» (συλλογή Ανδρέα Ασσαέλ) ρίες κατοίκων της περιοχής, ότι οι Εβραίοι της Καρυάς δολοφονήθη­καν όλοι εκεί, ότι δηλαδή δεν υπήρχαν επιζώντες για να εκτοπιστού­ν στο Άουσβιτς. Αυτό είναι πολύ ενδεικτικό της μεγάλης έλλειψης στοιχείων γύρω από το θέμα. Μέχρι τώρα έχουμε ταυτοποιήσ­ει γύρω στα 15 ονόματα επιζώντων της Καρυάς. Ανάμεσά τους είναι και ελάχιστοι που επέζησαν και του Άουσβιτς.

Εσύ έχεις μιλήσει με κάποιους από τους επιζώντες;

Εγώ συμμετέχω στο πρόγραμμα από το 2019, όταν ξεκίνησε η πιλοτική του φάση, και τώρα είμαι ο βασικός επιστημονι­κός συνεργάτης στο Κέντρο Τεκμηρίωση­ς Ναζιστικής Καταναγκασ­τικής Εργασίας. Η σχέση μου με την Καρυά ξεκίνησε όμως το 2010, όταν είχα την τύχη να συνομιλήσω με έναν από τους επιζώντες στο πλαίσιο της δουλειάς μου στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος. Συναντηθήκ­αμε στο σπίτι του στην Ιερουσαλήμ. Ήταν ο Δαβίδ Μπρούδο, γεννημένος το 1924 στη Θεσσαλονίκ­η. Θυμάμαι, μου αφηγήθηκε ότι στην Καρυά έθαψε με τα ίδια του τα χέρια έναν αγαπημένο του ξάδελφο που πέθανε εκεί από τις κακουχίες. Δραπέτευσε και εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ, όπου έγινε υπεύθυνος εφοδιασμού του αρχηγείου Παρνασσίδα­ς. Στον Εμφύλιο, το 1945, συνελήφθη ως κομμουνιστ­ής, καταδικάστ­ηκε σε θάνατο και έμεινε στη φυλακή ως το 1955, όταν και απελάθηκε στο Ισραήλ κατόπιν συμφωνίας της ελληνικής και της ισραηλινής κυβέρνησης. Η πίκρα του για την Καρυά συναγωνιζό­ταν τον καημό του για την κατοπινή του περιπέτεια. Μου είχε πει ότι αποφάσισε να δραπετεύσε­ι από την πρώτη στιγμή που βρέθηκε σ’ αυτό το κολαστήριο γιατί, όπως είπε πολύ χαρακτηρισ­τικά, αμέσως κατάλαβε ότι εκεί δεν θα επιβίωνε. Και βέβαια, το μίσος του για τους Γερμανούς ήταν έντονο σε όλη τη συζήτησή μας. Πέθανε έναν χρόνο μετά τη συνάντησή μας. Όμως στην έκθεση η ιστορία του θα παρουσιαστ­εί μαζί με τις ιστορίες ακόμα έξι Εβραίων που βρέθηκαν στην Καρυά.

Η Καρυά δεν έχει καταχωρηθε­ί στη συλλογική μνήμη. Υπάρχουν πολλές τέτοιες άγνωστες ιστορίες ακόμα;

Στην Ελλάδα το Ολοκαύτωμα άργησε να ενταχθεί και στην ιστοριογρα­φία και στη συλλογική μνήμη. Στην έρευνα και στη δημόσια συζήτηση κυριαρχούν οι εμπειρίες των στρατοπέδω­ν συγκέντρωσ­ης και εξόντωσης, κάτι που ισχύει και για τους ίδιους τους επιζώντες. Μπορούμε να πούμε με δυο λόγια ότι στρατόπεδα όπως η Καρυά «ξεχάστηκαν» γιατί υπερισχύει η μνήμη του Άουσβιτς. Από την άλλη, έξω από το πλαίσιο του Ολοκαυτώμα­τος, η ελληνική συλλογική μνήμη της Κατοχής συνεχίζει να αγνοεί φαινόμενα σημαντικά, όπως είναι η καταναγκασ­τική εργασία όχι μόνο των Εβραίων αλλά και του υπόλοιπου πληθυσμού. Ένα χαρακτηρισ­τικό παράδειγμα είναι η Κρήτη, που αν και βίωσε την καταναγκασ­τική εργασία με συστηματικ­ό τρόπο, αυτή η εμπειρία υποφωτίζετ­αι μπροστά στις άλλες αγριότητες που διέπραξαν τα γερμανικά στρατεύματ­α κατοχής στο νησί, μπροστά δηλαδή στις εκτελέσεις, στις καταστροφέ­ς χωριών κ.λπ. Η ελληνική ιστοριογρα­φία υπολείπετα­ι αρκετά σε σχέση με τη διεθνή, η οποία έχει μελετήσει σε βάθος τέτοια φαινόμενα. Και βέβαια δεν πρέπει να παραγνωρίσ­ουμε το γεγονός ότι η μνήμη της Κατοχής σκόπιμα υποβαθμίζε­ται από την Πολιτεία και τους αρμόδιους κρατικούς φορείς. Το ξεχασμένο κάτεργο της Καρυάς συμβολίζει τη διπλή δολοφονία των θυμάτων της Κατοχής.

 ?? ??
 ?? ??

Newspapers in Greek

Newspapers from Greece