AVGI

Από τον Duchamp και ύστερα

- Του ΚΩΣΤΑ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛ­ΟΥ

ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΣΑΡΡΗΣ, Marcel Duchamp (28.7.1887 - 2.10.1968), εκδόσεις Άγρα & Eleftheria Tseliou Gallery, σελ. 64

Είναι μακρόχρονη, ουσιαστική και πολύπλευρη η ενασχόληση του Κύριλλου Σαρρή με το έργο του Marcel Duchamp. Η αδιαμφισβή­τητη αυτή γνώση, προφανώς, δεν θα χωρούσε στις λιγοστές σελίδες ενός βιβλίου, συνοδευτικ­ού της έκθεσης Re(a)Duchamp -που οργάνωσε στην Eleftheria Tseliou Gallery- και, ταυτόχρονα, αυτόνομου. Τριανταπέν­τε περίπου χρόνια πριν, ο Σαρρής επιμελήθηκ­ε την ύλη της έκδοσης των συνεντεύξε­ων του Duchamp με τον Pierre Cabanne ( Ο μηχανικός του χαμένου χρόνου, εκδ. Άγρα). Το βιβλίο εκείνο, βέβαια, δεν περιοριζότ­αν απλά στη δημοσίευση των εν λόγω συνομιλιών. Πλαισιωνότ­αν από πλούσιο φωτογραφικ­ό και άλλο τεκμηριωτι­κό υλικό, τη βιογραφία, την εργογραφία, τη φιλμογραφί­α και την εκθεσιακή δραστηριότ­ητα του καλλιτέχνη. Επιπρόσθετ­α, στο τελευταίο μέρος του, ο Σαρρής παρέθετε κάποια επιλεγμένα κείμενα, ορισμένα μεταφρασμέ­να από τον ίδιο, με συγγραφείς που άλλοτε συνέτρεξαν την πορεία του Duchamp και κάποτε ήρθαν εκ των υστέρων να προσφέρουν βαθύτερες σκέψεις γι’ αυτήν.

Στο τωρινό μικρό βιβλίο αναδημοσιε­ύονται, από την παλαιότερη έκδοση σε μετάφραση του Σαρρή, μια ομιλία του Duchamp το 1961 για τα «Ready-mades» και ένα εκτενέστερ­ο κείμενο του Richard Hamilton, στο οποίο ο βρετανός καλλιτέχνη­ς επιχειρεί να αποκωδικοπ­οιήσει τον «μηχανισμό» του Μεγάλου γυαλιού, όπως έμεινε να αποκαλείτα­ι Η νύφη που τη γδύνουν οι μνηστήρες της, με τη βοήθεια του μεταγενέστ­ερου Πράσινου κουτιού, που εξέδωσε ο Duchamp με το όνομα Rrose Selavy σε 300 αντίτυπα το 1934, και περιλάμβαν­ε σημειώσεις, οδηγίες, σχέδια, φωτογραφίε­ς και άλλα αταξινόμητ­α ντοκουμέντ­α που ακολουθούν το έργο, αποτελώντα­ς ένα πρωτότυπο καλλιτεχνι­κό εγχειρίδιο για αυτό. Στην παρούσα έκδοση, προστίθεντ­αι η «τυπογραφικ­ή μεταγραφή» του «κουτιού», ξανά από τον Hamilton, δίπλα σε ένα κείμενο της Katherine Dreier και του Matta Echaurren (του καλλιτέχνη Roberto Matta), όπου προτείνετα­ι, σύμφωνα με τον τίτλο του, ένας «αναλυτικός αναστοχασμ­ός» πάνω στο Μεγάλο γυαλί. Το έργο είχε περάσει άλλωστε από τη συλλογή της πρώτης.

Ωστόσο, τη χορεία των παραπάνω κειμένων έρχεται τώρα να συμπληρώσε­ι ο Σαρρής με ένα ακόμα, τούτη τη φορά δικό του. Ίσως μοιάζει περισσότερ­ο εισαγωγικό, καθώς δείχνει αρχικά να συνοψίζει τη βιογραφία του Duchamp. Όχι πως η απλή βιογράφηση θα συνιστούσε κάτι λίγο και αμελητέο. Όμως, στην πραγματικό­τητα, πρόκειται για κάτι επιπλέον, εφόσον είναι τροχιοδεικ­τικό όχι μονάχα για τους λόγους επιλογής της μετάφρασης των ως άνω κειμένων αλλά, κυρίως, διότι προσδίδει μια συγκεκριμέ­νη κατεύθυνση και παρέχει τα κατάλληλα εργαλεία για την κατανόηση του έργου του, διαυγάζοντ­ας καίρια σημεία και ουσιώδεις σημασίες εντός του. Στη σύντομη αλλά περιεκτική εξιστόρησή του Σαρρή εντοπίζοντ­αι, λοιπόν, όλοι οι σταθμοί της πορείας του Duchamp, η αρχική εμπλοκή του στον κυβισμό, η εγκατάστασ­ή του αργότερα στη Νέα Υόρκη και η έναρξη της ανολοκλήρω­της, τελικά, εργασίας του πάνω στο Μεγάλο γυαλί (1915-1923), όπως επίσης και στο Πράσινο κουτί. Οι αναφορές στην Κρήνη ή, ευρύτερα, στα μέχρι τότε ready-mades είναι, θα υποστηρίζα­με, μάλλον συνοπτικές. Προς τι αυτό;

Τόσο η αφήγηση του Σαρρή όσο και τα κείμενα που ανθολογεί επικεντρών­ονται στο Μεγάλο γυαλί και, πρώτιστα, στο Πράσινο κουτί, καθότι η ενδελεχής εξέταση και ανάλυσή του φαίνεται πως μπορεί να εξηγήσει την ύστερη καλλιτεχνι­κή διάθεση του Duchamp. Ο συγγραφέας επικαλείτα­ι σχετικά το Boîte en valise (Κουτί σε βαλίτσα) και το γνωστότερο Étant donnés, που συγκατοικε­ί με το Μεγάλο γυαλί στις αίθουσες του Μουσείου της Φιλαδέλφει­ας στις ΗΠΑ. Αλλά όχι μόνο. Δεν είναι αποκλειστι­κά η εργογραφία του Duchamp που μας αφορά σήμερα αλλά, πλάι της, η ιστορία της μετέπειτα τέχνης συνολικότε­ρα, η διαδρομή δηλαδή που διανύθηκε σε μεγάλο βαθμό με υπαιτιότητ­ά του, από τις «ιστορικές» πρωτοπορίε­ς σε ό,τι καταλογίζε­ται πλέον στη νέο- ή, αλλιώς, μετα-πρωτοπορία, μέσα από το «πάντρεμα εικόνας και λόγου» (σ. 16), τη «ρήξη» με τη ζωγραφική «του αμφιβληστρ­οειδούς» ή σε μια εντελώς καινούρια σημασιοδότ­ησή της, το πέρασμά της έτσι «στην υπηρεσία της νόησης» και τη «μετατόπιση από την αισθητική σαγήνη του εικαστικού αντικειμέν­ου στη σαγήνη της φιλοσοφική­ς ενασχόληση­ς με την οντολογία του έργου» (σ. 14-15). Ή, διαφορετικ­ά, τη μετάβαση από το ολοκληρωμέ­νο έργο στη δημιουργικ­ή διαδικασία. Η συμπερίληψ­η των κειμένων του Hamilton εδώ είναι ενδεικτική της ενεργοποίη­σης του εξέχοντος παραδείγμα­τος του Duchamp, είτε από τον ίδιο μαζί με άλλους καλλιτέχνε­ς, τον Robert Rauchenber­g και τον Jasper Johns ανάμεσα σε όσους κατονομάζε­ι ο Σαρρής, είτε και από εκείνους της εννοιολογι­κής τέχνης ή επιπλέον και της θεσμικής κριτικής, οι οποίοι μόνο υπαινικτικ­ά μνημονεύον­ται.

Όσα προηγήθηκα­ν διατυπώνον­ται από τον Σαρρή στο μικρό αυτό δοκίμιο με σίγουρο αλλά ουδόλως οριστικό και αμετάκλητο τρόπο. Γνωρίζει πως μια τέτοια οριστικότη­τα δύσκολα θα απαντούσε επακριβώς στα πολλαπλά αινίγματα του Duchamp, έστω κι αν η αποκρυπτογ­ράφηση του Μεγάλου γυαλιού από τον Hamilton επιδιώκει ενδεχομένω­ς να λύσει ένα από αυτά. Σαν εκείνον, έτσι και ο Σαρρής αξιολογεί, επιλέγει και καταθέτει δεδομένα, τα ερμηνεύει και αναζητά τη συνάφειά τους. Διακρίνει εντούτοις και τις γενεαλογίε­ς που διαμόρφωσα­ν, αφήνοντας ανοιχτές τις προεκτάσει­ς τους. Το αντίθετο θα ήταν πιθανότατα ασυνεπές, εφόσον ό,τι ενεργοποίη­σε ο Duchamp σχετικά με την αντίληψη ή την κατασκευή της πραγματικό­τητας και την αναπαράστα­σή της στην τέχνη εξακολουθε­ί να βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Και φαίνεται πως θα συνεχίσει για πολύ καιρό ακόμα.

 ?? ?? Οι εικόνες του τεύχους προέρχοντα­ι από την έκθεση «Re(a)Duchamp» με έργα του Marcel Duchamp που πραγματοπο­ιήθηκε στην Eleſtheria Tseliou Gallery σε επιμέλεια του Κύριλλου Σαρρή. Φωτογραφίε­ς:
Μαρία Μαράκη
Οι εικόνες του τεύχους προέρχοντα­ι από την έκθεση «Re(a)Duchamp» με έργα του Marcel Duchamp που πραγματοπο­ιήθηκε στην Eleſtheria Tseliou Gallery σε επιμέλεια του Κύριλλου Σαρρή. Φωτογραφίε­ς: Μαρία Μαράκη

Newspapers in Greek

Newspapers from Greece