Μεταξύ «απελευθερωτών» και «σωτήρων»
Εικόνα
πρώτη (1825): Οι πρόσφατα απελευθερωμένοι σκλάβοι βλέπουν γαλλικά πολεμικά πλοία να αποκλείουν το λιμάνι του Πορτ-ο- Πρενς. Υπό την απειλή της εισβολής και της άμεσης αποκατάστασης της δουλείας, οι Αϊτινοί δέχονται να πληρώσουν μια τεράστια «αποζημίωση» στους Γάλλους αποικιοκράτες για τον πόλεμο της ανεξαρτησίας τους, ένα χρέος που τελικά θα αποπληρώσουν έπειτα από 122 ολόκληρα χρόνια.
Εικόνα δεύτερη (1915): Αμερικανοί πεζοναύτες καταλαμβάνουν τη χώρα, που στο μεταξύ έχει αποκτήσει τεράστια στρατηγική σημασία έπειτα από το άνοιγμα της διώρυγας του Παναμά, προκειμένου να θέσουν τέλος σε μια σειρά αγροτικές εξεγέρσεις. Ο στρατιωτικός νόμος που επιβάλλουν θα παραμείνει σε ισχύ όσο και η κατοχή, μέχρι το 1934. Όταν τελικά οι Αμερικανοί θα αποχωρήσουν, θα έχουν αφήσει πίσω τους ένα υποτυπώδες αποχετευτικό δίκτυο, μερικούς δρόμους και μια απόλυτα ελεγχόμενη πολιτοφυλακή που θα αποτελέσει το πρόπλασμα της αιμοσταγούς δικτατορίας Ντιβαλιέ.
Εικόνα Τρίτη (2024): Ένοπλες συμμορίες εξαπολύουν αιφνιδιαστική επίθεση στη μεγαλύτερη φυλακή της χώρας απελευθερώνοντας χιλιάδες κρατούμενους. Τις επόμενες μέρες συγκρούονται με αστυνομικές δυνάμεις και καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του Πορτ-ο-Πρενς. Η «προσωρινή» μη εκλεγμένη κυβέρνηση που είχε εγκατασταθεί για χρόνια με τις ευλογίες των ΗΠΑ και του Καναδά έπειτα από τη δολοφονία του Προέδρου Ζοβενέλ Μοΐζ αναγκάζεται σε παραίτηση και η διεθνής κοινότητα αναζητά για μια ακόμη φορά «λύση» στο αιώνιο πρόβλημα της Αϊτής.
Γιατί όμως η νησιωτική χώρα να μην εμπιστεύεται ούτε στο ελάχιστο όσους σπεύδουν κάθε φορά να την «σώσουν»; Ίσως επειδή η ιστορία της δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια μακρά αλυσίδα ξένων επεμβάσεων. Ίσως επειδή η τελευταία ανθρωπιστική αποστολή του ΟΗΕ που έφτασε στη χώρα έπειτα από την ανατροπή του Προέδρου Ζαν- Μπερτράν Αριστίντ έφερε μαζί της τη χολέρα κάνοντας ακόμα χειρότερη την καταστροφή του σεισμού του 2010.
Ισως επειδή οι Αϊτινοί καταλαβαίνουν ότι μοναδική έγνοια των σωτήρων τους είναι να τους αφήσουν να πεθάνουν ήσυχα στο νησί (1,4 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται στα πρόθυρα της λιμοκτονίας, με βάση τα στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών) αποτρέποντας ένα ακόμα μεταναστευτικό κύμα προς τις ακτές της Φλόριντα. Περισσότερα από 53.000 άτομα έχουν εγκαταλείψει την πρωτεύουσα τις τελευταίες εβδομάδες.
Η δολοφονία του Προέδρου Μοΐζ πριν από τρία χρόνια άνοιξε τον τελευταίο κύκλο βίας και αστάθειας, με αποτέλεσμα η Αϊτή να έχει μετατραπεί σε μία ακόμη ζώνη ανομίας και αθλιότητας, στα πρότυπα άλλων μακρινών, «ξεχασμένων» χωρών, όπως η Σομαλία, το Σουδάν και η Λιβύη. Η απόστασή της όμως από τις ΗΠΑ είναι τόσο μικρή ώστε να απαιτείται διαφορετική αντιμετώπιση.
Η τελευταία κυβέρνηση δεν προέκυψε από τις κάλπες αλλά διορίστηκε με ένα tweet του τοπικού γραφείου του ΟΗΕ. Ο εκλεκτός της Ουάσιγκτον Αριέλ Ανρί τελικά το μόνο που κατόρθωσε ήταν να παραδώσει τη χώρα στις πανίσχυρες εγκληματικές συμμορίες που σήμερα διεκδικούν ρόλο στις εξελίξεις.
Η Αϊτή έχει μετατραπεί σε μία ακόμη ζώνη ανομίας και αθλιότητας, στα πρότυπα άλλων μακρινών, «ξεχασμένων» χωρών όπως η Σομαλία, το Σουδάν και η Λιβύη. Η απόστασή της όμως από τις ΗΠΑ είναι τόσο μικρή ώστε να απαιτείται διαφορετική αντιμετώπιση
Κάπως έτσι ένας πρώην αστυνομικός, ονόματι Τζίμι «Μπάρμπεκιου» Σεριζιέ, επικεφαλής της συμμορίας G-9, ποζάρει σήμερα σαν νέος Μπολιβάρ. «Εχουμε όπλα στα χέρια μας και με αυτά τα όπλα θα απελευθερώσουμε τη χώρα μας» δηλώνει. Διαψεύδει ότι έχει αποκτήσει το παρατσούκλι του επειδή καίει ζωντανούς τους εχθρούς του και επιμένει ότι τον φωνάζουν έτσι επειδή η μητέρα του πουλούσε ψημένο κρέας στους δρόμους για να ζήσει την οικογένειά της. Όποιος θέλει τον πιστεύει.
Το μόνο βέβαιο είναι ότι η G-9 και οι υπόλοιπες συμμορίες έχουν την ίδια σκληρότητα και εξίσου ιδιοτελή κίνητρα με τους ξένους προστάτες της Αϊτής. Πρόκειται ουσιαστικά για παρακρατικές οργανώσεις σε στενή διαπλοκή με ντόπιους «βαρόνους» που τα προηγούμενα χρόνια πουλούσαν τις υπηρεσίες τους πότε στην κυβέρνηση και πότε στην αντιπολίτευση. Η κατάρρευση των πάντων
τους επιτρέπει απλώς τώρα να διεκδικήσουν για πρώτη φορά θέση στην εξουσία.
Μπορεί κανείς να διαπραγματευτεί μαζί τους; Μπορούν να διεξαχθούν εκλογές σε τέτοιες συνθήκες χάους; Θα συμφωνήσει το τελευταίο «συμβούλιο των σοφών» που έχει οριστεί από τη διεθνή κοινότητα στην επόμενη μεταβατική κυβέρνηση; Εκείνο που σίγουρα χρειάζεται είναι να σταματήσουν κάποια στιγμή να επαναλαμβάνονται τα ίδια λάθη που έχουν βυθίσει την Αϊτή στο σημερινό χάος. Ο Αριέλ Ανρί, ο οποίος ξεσήκωσε εναντίον του όλη τη χώρα, προερχόταν άλλωστε και αυτός από ένα ακόμα «συμβούλιο σοφών», εκείνο που είχε οριστεί έπειτα από την ανατροπή του Προέδρου Αριστίντ.
Τι είδους λύση θα μπορούσε επομένως να αναζητηθεί; Ο ΟΗΕ έχει δυστυχώς απαξιωθεί στα μάτια της τοπικής κοινωνίας εξαιτίας των αποτυχημένων παρεμβάσεών του. Η κοινότητα των χωρών της Καραϊβικής, Caricom, αντιμετωπίζεται με παρόμοια δυσπιστία καθώς ενεργεί μονίμως ως εντεταλμένη της Ουάσιγκτον.
Μόνο η ενεργοποίηση άλλων περιφερειακών δυνάμεων με κύρος στην περιοχή, όπως η Βραζιλία, θα μπορούσε ενδεχομένως να προσφέρει μια νέα προσέγγιση. Είναι όμως αμφίβολο αν οι δυνάμεις αυτές θα ρίσκαραν την εμπλοκή τους ή αν οι ΗΠΑ θα επέτρεπαν μια τέτοια κίνηση στην «πίσω αυλή» τους.
Απομένει μόνο η ελπίδα ότι κάποια στιγμή θα αναζητηθεί μια διαφορετική διέξοδος. Μια διέξοδος στην οποία οι Αϊτινοί δεν θα παραμένουν απλώς θεατές της προσπάθειας «σωτηρίας» τους και όπου οι ξένοι «σωτήρες» θα αντιμετωπίζουν επιτέλους το πρόβλημα με γενναίες δόσεις αυτοκριτικής, ταπεινοφροσύνη και ιστορικό βάθος.