Η Έξοδος από την Προϊστορία

ALAIN BADIOU, Πετρούπολη Σανγκάη Οι δύο επαναστάσεις του 20ού αιώνα, μτφρ. Ειρήνη Μαρκίδη, Τάσος Μπέτζελος, Αλεξάνδρα Μακροπούλου, εκδόσεις Εκτός Γραμμής, σελ. 104 Δ

Ι εν πρέπει να ξεγελαστούμε από το μικρό μέγεθος του βιβλίου του Alain Badiou, τα πεπερασμένα όρια ενός δοκιμίου για “δύο επαναστάσεις του 20ού αιώνα”, όπως γράφει ο υπότιτλος. Το χειρότερο θα ήταν να νομίσει κανείς ότι πρόκειται για αναφορά σε δύο αρχειακά κατάλοιπα περασμένων καιρών, όπως λέει η κυρίαρχη δοξασία, η “κοινή γνώμη” όπως την διαμορφώνουν οι Κυρίαρχοι.

Μέσα την κυριαρχούσα σύγχυση, η ρωσική και η κινεζική επανάσταση, όπως και κάθε επανάσταση κι ο ίδιος ο κομμουνισμός ανήκουν πια σαν “λείψανα του βάρβαρου παρελθόντος”σε κάποιο “Μουσείο Ολοκληρωτισμών”, μετά τις καταρρεύσεις του λεγόμενου “υπαρκτού σοσιαλισμού”, την διάλυση της ΕΣΣΔ και το άνοιγμα της Κίνας στην παγκόσμια καπιταλιστική αγορά. Το 1991 ο Αλαίν Μπαντιού μίλησε για “μια σκοτεινή καταστροφή”, “un désastre obscur”. Στις επόμενες δεκαετίες και στις μέρες μας, σ’ αυτή την θολή καταστροφή συνεχίζει να βλέπει την απαρχή αυτού που ονομάζει “γενικό αποπροσανατολισμό του κόσμου”( 2022): την απώλεια σταθερών σημείων προσανατολισμού στον συγκεκριμένο κόσμο που ζούμε, τον μηδενιστικό σχετικισμό, την απόρριψη κάθε αλήθειας.

Ο Γάλλος φιλόσοφος δεν έπαψε να αντιμάχεται τον γενικό αποπροσανατολισμό και σχετικισμό και να υπερασπίζεται αυτό που ονομάζει τέσσερις διαδικασίες της αλήθειας, στην τέχνη, την επιστήμη, τον έρωτα, την πολιτική της χειραφέτησης. Χωρίς την καταφυγή σε ψεύτικους ουρανούς και υπερβατικότητες επιμένει στην ύπαρξη και την “εμμένεια των αληθειών” μέσα σε ένα συγκεκριμένο κόσμο και που έχουν καθολική αξία, σε εξαίρεση με τα όρια αυτού του κόσμο. Χωρίς την εμμένεια των αληθειών δεν υπάρχει δυνατότητα χειραφέτησης από την καταπίεση κάθε μορφής( θρησκευτικής, ιδεολογικής κρατικής, πολιτικής, έμφυλης κλπ) του πεπερασμένου.

Η Immanence des vérités (2018), η Εμμένεια των αληθειών, ο τρίτος και μεγαλύτερος τόμος της γιγάντιας Τριλογίας του L’être et l’ événement, το Είναι και το Συμβάν, που ο Μπαντιού συγγράφει επί τριάντα χρόνια, κι ενάντια στο ρεύμα, από τον καιρό της άμπωτης της επαναστατικής παλίρροιας του Μάη του ‘68 μέχρι στις μέρες μας: L’être et l’ événement (1988), Logiques des Mondes ( 2006), Immanence des vérités (2018). Η τεράστια αυτή στον χρόνο και στους τόπους πνευματική Οδύσσεια επιστρέφει σε μια απροσδόκητη Ιθάκη Το καταληκτικό κεφάλαιο της όλης Τριλογίας, περιέχει τον αναστοχασμό του φιλοσόφου σε ό,τι θεωρεί ως τα μέγιστα πολιτικά έργα του 20ού αιώνα: την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και την Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα. Η κατακλείδα της Τριλογίας έχει προετοιμαστεί προηγουμένως και εκδοθεί σε χωριστό βιβλιαράκι, λίγους μόλις μήνες πριν την Εμμένεια των αληθειών , με τον τίτλο Πέτρογκραντ Σανγκάη , οι δύο επαναστάσεις του 20ού αιώνα – το βιβλιαράκι που έχουμε τώρα στα χέρια μας στην ωραία μετάφραση στα ελληνικά της Ειρήνης Μαρκίδη και του Τάσου Μπέτζελου.

Η επιλογή του Μπαντιού να κλείσει η Τριλογία με μια Επιστροφή στους εμβληματικούς τόπους του Πέτρογκραντ και της Σανγκάης μόνο τυχαία δεν είναι. Σίγουρα δεν είναι μια επίσκεψη στο Μουσείο ή σ’ αυτό που κυνικά ονομάζεται “σκουπιδοτενεκές της Ιστορίας”. Ήδη προηγουμένως, στον ογκώδη τρίτο τόμο έχει αναλύσει εκτεταμένα και σε βάθος την τεράστια διαφορά που χωρίζει τα “κατάλοιπα”, τα “απορρίμματα” (déchets) μιας άπειρης κίνησης, την οποία τα πεπερασμένα περιτρίμματα καλύπτουν και κρύβουν, και, από την άλλη, τα πεπερασμένα έργα (oeuvres), τις συνέπειες της Τομής, του Συμβάντος που επιφέρει αυτή η άπειρη κίνηση προκαλώντας ρήξη στην συνέχεια μιας πεπερασμένης αλυσίδας αιτιών και αποτελεσμάτων.

Οκτωβριανή Επανάσταση και Πολιτιστική Επανάσταση είναι κορυφαία πολιτικά έργα. Δυνάμει εμπεριέχονται και προετοιμάζονται , κατά τον Μπαντιού, στην στρατηγική στροφή των Θέσεων του Απρίλη 1917 του Λένιν, κι αντίστοιχα στην Απόφαση των 16 Σημείων του Αυγούστου 1966 της ΚΕ του ΚΚ Κίνας υπό Γιάννης Τσαρούχης, Η αντιγραφή του Τισιάνο, 1971, λάδι σε πανί

την επίβλεψη του Μάο. Πέτρογκραντ και Σανγκάη, Θέσεις του Απρίλη και Απόφαση των 16 Σημείων και προπαντός τα κύρια ονόματα Λένιν και Μάο αντίστοιχα αποτελούν, κατά τον Μπαντιού, έναν index, τον δείκτη με τον οποίο συνδέονται τα έργα που ξεπερνούν τα εν λόγω άτομα χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εξαφανίζεται ή αγνοείται ο πρωτοπόρος ρόλος τους.

Τα ίδια τα έργα, αν και πεπερασμένα, δημιουργούνται από την διαδικασία αλήθειας της επαναστατικής πολιτικής της χειραφέτησης και ως εμμενείς αλήθειες έχουν καθολική ισχύ, ενάντια στον κυρίαρχο σχετικισμό, τον σκεπτικισμό ή και την άρνηση της λεγόμενης “κοινής γνώμης” απέναντι στην ίδια την δυνατότητα της επανάστασης και της νίκης της.

Είναι από αυτή την σκοπιά που πρέπει να διαβαστεί το Πέτρογκραντ Σανγκάη του Αλαίν Μπαντιού. Είναι μεν μια μικρή αλλά σημαντική, πυκνή εισαγωγή στο έργο του Γάλλου κομμουνιστή φιλοσόφου, η οποία, όμως, δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποκοπεί εκλεκτικά από την συνολική φιλοσοφική του αναζήτηση, προπαντός από την τριλογία του Είναι και Συμβάντος. Αποτελεί κάλεσμα για μια κριτική ανάγνωση του όλου έργου . Προπαντός για να στοχαστούμε ξανά τον ορίζοντα της επανάστασης στον 21ο αιώνα. Και να δράσουμε ανάλογα.

ΙΙ

Ποια είναι, όμως, η αλήθεια της Οκτωβριανής Επανάστασης που την διαδικασία της ο Μπαντιού διαβάζει εγγεγραμμένη στις Θέσεις του Απρίλη του Λένιν, εξετάζοντάς τες μία-μία;

Πέρα από την επιμέρους ιδιαιτερότητα της κάθε Θέσης και της επαναστατικής πράξης στην οποία αυτή οδήγησε ποια είναι η καθολικότητα της αλήθειας τους και η εμμένεια της αλήθειας αυτής στο ιστορικό γίγνεσθαι της ανθρωπότητας;

Σχετικά με τούτο το καίριο ερώτημα, ο Μπαντιού κάνει την εξής πρώτη παρατήρηση, προσθέτοντας αρχικά κι ένα επιφυλακτικό “ίσως”, πιθανόν ρητορικό: “...ίσως η λέξη “επανάσταση” και κυρίως ‘επανάσταση του !917” να πρέπει να γίνει αντιληπτή ως εξής: ξεκίνημα ή εκ νέου ξεκίνημα, της ιστορίας του ανθρώπινου είδους;” (σελ.23)

Παρακάτω και χωρίς καμιά ταλάντευση θα τονίσει: “… στη Ρωσία, λαμβάνει όντως χώρα, απόν Οκτώβρη του 1917, η πρώτη νίκη της ανθρωπότητας, μιας μετανεολιθικής επανάστασης”(

34).

Ο Μπαντιού καταφεύγει και εδώ στον όρο “νεολιθική επανάσταση” που εισήγαγε ο μέγας μαρξιστής αρχαιολόγος Gordon Childe σχετικά με την εμφάνιση της γεωργίας και της μόνιμης εγκατάστασης σε πόλεις στη Νεολιθική Εποχή. Την συνδέει σχηματικά με όσα έγραφε ο Ένγκελς στην Καταγωγή της οικογένειας, της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και του Κράτους το 1884, σε ένα προγενέστερο στάδιο ανάπτυξης της ανθρωπολογίας και αρχαιολογίας. Σίγουρα στον 20ό και 21ό αιώνα οι επιστήμες αυτές έχουν προχωρήσει πολύ , μαζί και η αμφίδρομη σχέση τους με την μαρξιστική προβληματική (Βλ, και τον συλλογικό τόμο Marxist Archaeology Today, ed. Ianir Milevski, Brill 2023). Η σημασία, όμως, της παρατήρησης του Μπαντιού και το σκεπτικό της βρίσκεται αλλού.

Στον περίφημο και τόσο παρεξηγημένο Πρόλογο του 1859 στην Συμβολή στην Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας. Εκεί,στο κρίσιμο σημείο όπου ο Μαρξ τονίζει ότι “ο αστικός τρόπος παραγωγής είναι η τελευταία ανταγωνιστική μορφή της κοινωνικής διαδικασίας της παραγωγής” δημιουργεί επίσης τους υλικούς όρους για την επίλυση αυτού του ανταγωνισμού”

Κι έτσι η Προϊστορία της ανθρώπινης κοινωνίας κλείνει με αυτόν τον κοινωνικό σχηματισμό” ση δική μας) .

Σε άλλες ευκαιρίες, είχαμε επισημάνει ότι “εκείνο που αγνοείται ή ξεχνιέται συχνά – ιδιαίτερα από εκείνους που θέλουν να βλέπουν μια μηχανική “θεωρία των σταδίων” στον Πρόλογο του 1859 – είναι ότι ο όρος “Προϊστορία” πρωτοεμφανίζεται από την νεογέννητη επιστήμη της Αρχαιολογίας ακριβώς το 1859- την ίδια χρονιά του μαρξικού Προλόγου στην πρώτη συγκροτημένη Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας. Η Ιστορία ως “Ιστορία της πάλης των τάξεων”, η θέση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου του 1848 ήδη το 1859 μετατοπίζεται κι εντάσσεται στην Προϊστορία, προεικονίζοντας την προβληματική της ύστερης περιόδου των έργων του Μαρξ και του Ένγκελς της δεκαετίας του 1880.

Η μέχρι τώρα Προϊστορία τερματίζεται και η αληθινή Ιστορία αρχίζει με την επαναστατική ανατροπή της τελευταίας ανταγωνιστικής μορφής κοινωνίας και την μετάβαση πέρα από τάξεις, πέρα από το Κεφάλαιο και πέρα από το Κράτος -στον πανανθρώπινο κομμουνισμό”/

Σε αυτή την διορατική σύλληψη του Μαρξ, την ασυμβίβαστη με κάθε “θεωρία των σταδίων” και γραμμική αντίληψη της Ιστορίας των επιγόνων του μαρξισμού, επιστρέφει ο Αλαίν Μπαντιού. Και ναι, η Οκτωβριανή Επανάσταση δεν είναι μία ακόμα επανάσταση ανάμεσα στις τόσες . Είναι η αρχή της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης, κι έτσι, η αρχή του τέλους της Προϊστορίας.

Σημειώσεις για την παρέμβαση στην παρουσίαση του βιβλίου, Matchpoint, 28 Μαρτίου 2024. Η πλήρης μορφή τους, στο μπλογκ των «Αναγνώσεων» *Ο Σάββας Μιχαήλ είναι συγγραφέας και πολιτικός