Καζακστάν, ο αζήτητος ενδιάμεσος
Ο πόλεμος της Ουκρανίας έχει αποδειχτεί δύσκολη εξίσωση για χώρες που διατηρούν καλές σχέσεις με τη Μόσχα, ειδικά όταν πρόκειται για πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Μια ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί το Καζακστάν, κι αυτό όχι μόνο γιατί ανάμεσα στα 20 εκατομμύρια κατοίκους του βρίσκονται 3,5 εκατ. Ρώσοι και 250.000 Ουκρανοί. Η χώρα μοιράζεται το μεγαλύτερο παγκοσμίως επίγειο σύνορο μήκους 7.644 χιλιομέτρων με τη Ρωσία. Στο έδαφός της βρίσκεται το γνωστό κοσμοδρόμιο Μπαϊκονούρ, από όπου ξεκινούν οι ρωσικές διαστημικές αποστολές, και τρία στρατόπεδα εκπαίδευσης με συνολικά 900 Ρώσους στρατιώτες. Το 80% του καζάκικου πετρελαίου εξάγεται μέσω αγωγών που περνούν από τη Ρωσία, η οποία είναι επίσης ένας από τους βασικούς επενδυτές αλλά και εμπορικούς εταίρους του Καζακστάν. Όλα αυτά καθιστούν ακόμα πιο εντυπωσιακό το γεγονός ότι η χώρα έχει κατορθώσει να διατηρήσει μια ουδετερότητα στο ζήτημα του πολέμου, επισημαίνοντας ότι σέβεται την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας και επιμένοντας σταθερά για μια διπλωματική λύση.
Ο Πρόεδρος Κασίμ-Σομάρτ Τοκάγιεφ έχει μιλήσει ήδη τρεις φορές με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι και τον έχει διαβεβαιώσει ότι η χώρα του δεν πρόκειται να αναγνωρίσει ποτέ τις αυτοανακηρυχθείσες αυτόνομες Δημοκρατίες του Λουχάνσκ και του Ντονέτσκ. Σε μια επίσκεψή του στη Γερμανία είχε δεσμευτεί ότι το Καζακστάν θα συμμορφωθεί με τις διεθνείς κυρώσεις εναντίον της Μόσχας, αν και στη συνέχεια διευκρινίστηκε ότι αυτές δεν αφορούν προϊόντα και εμπορεύματα που διακινούνται μεταξύ των δύο χωρών.
Αυτή η ουδέτερη στάση δεν είναι καινούργια. Ακόμα και ο προηγούμενος αυταρχικός Πρόεδρος Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, ο οποίος δεν απομακρύνθηκε και με τον καλύτερο τρόπο από την εξουσία, είχε προτείνει ήδη από το 2019 τη διοργάνωση μιας συνόδου κορυφής στην πρωτεύουσα Αστάνα με τη συμμετοχή των Προέδρων Ουκρανίας και Ρωσίας, κάτι που δεν έγινε τότε δεκτό, αφού ακόμα υποτίθεται πως λειτουργούσε το «μοντέλο της Νορμανδίας», με τη Γαλλία και τη Γερμανία σε ρόλους κύριων διαμεσολαβητών. Η τελευταία αυτή φόρμουλα δεν υφίσταται πια και από το Καζακστάν επαναδιατυπώνεται η διάθεση για την ανάληψη πρωτοβουλιών διαμεσολάβησης. Προς το παρόν καμιά από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές δεν έχει δείξει διάθεση να αποδεχθεί ένα τέτοιο μοντέλο, χωρίς πάντως και να το απορρίπτει, συνεπώς το Καζακστάν παραμένει ένας πρόθυμος μεν αλλά «αζήτητος ενδιάμεσος».
Εμπειροι διοργανωτές
Αξίζει να αναφερθεί πάντως ότι η ηγεσία του Καζακστάν έχει ανάλογη εμπειρία, αφού και στο παρελθόν έχει αναλάβει πρωτοβουλίες διαμεσολαβητικού χαρακτήρα. Το 2013 είχαν φιλοξενηθεί στην πρώην πρωτεύουσα Αλμάτι συνομιλίες για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν με συμμετοχή εκπροσώπων του καθεστώτος της Τεχεράνης, των πέντε μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και άλλων μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών, όπως η Γερμανία. Από το 2017 και μετά έχουν πραγματοποιηθεί στο Καζακστάν συνολικά 21 γύροι συνομιλιών για την κατάσταση στη Συρία με τη συμμετοχή της επίσημης κυβέρνησης, της αντιπολίτευσης, της Ρωσίας, της Τουρκίας και του Ιράν. Για τε
λευταία φορά αυτό συνέβη τον Ιανουάριο του 2024 και κάποια αποτελέσματα, έστω χαμηλής πολιτικής αλλά πρακτικής σημασίας, έχουν επιτευχθεί, σε σχέση για παράδειγμα με την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας.
Αποτελεί μια πολιτική επιλογή για την ελίτ της χώρας η προσπάθεια διατήρησης ισορροπιών, που θα αποτρέπει κοινωνικές εντάσεις στο εσωτερικό και θα «αναζητεί φίλους αντί να δημιουργεί εχθρούς» στο εξωτερικό. Αυτό συνέβη από την πρώτη στιγμή της ανεξάρτητης ύπαρξης του Καζακστάν και δεν είναι τυχαίο ότι ήταν η τελευταία από τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες που «προσεκτικά» ανακήρυξε την ανεξαρτησία της κατά τη διαδικασία της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης. Το γεγονός ότι ο Πρόεδρος Τοκάγιεφ έχει στο παρελθόν θητεύσει σε διάφορες σημαντικές θέσεις στον ΟΗΕ ως διπλωμάτης καριέρας ευνοεί προφανώς τη συνέχιση μιας τέτοιας πολιτικής. Δεν είναι σύμπτωση ότι από το 2022 και μετά έχουν επισκεφθεί την Αστάνα μια σειρά σημαντικοί ηγέτες, από τον Πρόεδρο Σι της Κίνας μέχρι τον Εμανουέλ Μακρόν και τον Ταγίπ Ερντογάν.
Στις τάξεις του ΟΗΕ συζητείται το τελευταίο διάστημα σοβαρά το ενδεχόμενο μιας πιο ενεργού διαμεσολαβητικής πρωτοβουλίας από την ισχυρότερη οικονομικά χώρα της Κεντρικής Ασίας. Κάτι που επιθυμούν και οι κάτοικοί της, αφού σε όλες τις σχετικές μετρήσεις πλειοψηφίες πάνω από το 60% εγκρίνουν τη συνέχιση της υιοθέτησης μιας «ουδέτερης» στάσης σε σχέση με τον πόλεμο, θεωρώντας πως είναι σημαντική η διατήρηση καλών σχέσεων τόσο με τη Μόσχα όσο και με το Κίεβο. Πολλοί αναλυτές βλέπουν μια τέτοια πρωτοβουλία με καλό μάτι σε μια φάση που η κατάσταση στο μέτωπο του πολέμου μοιάζει ολοένα και πιο αδιέξοδη.
Η τήρηση μέχρι τώρα ουδέτερης στάσης απέναντι στον πόλεμο και η διπλωματική εμπειρία του Προέδρου Τοκάγιεφ κάνουν πολλούς να θεωρούν τη χώρα της Κεντρικής Ασίας έναν δυνητικό διαμεσολαβητή για να αρθεί το αδιέξοδο της Ουκρανίας