ΟΙ 8 (ΟΛΕΘΡΙΕΣ) ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΤΟΥ ΜΙΛΤΟΝ ΦΡΙΝΤΜΑΝ ΣΤΟΝ ΑΟΥΓΚΟΥΣΤΟ ΠΙΝΟΣΕΤ
Τα γνωστά που λένε και σήμερα: απολύστε, μειώστε μισθούς, πουλήστε δημόσιες επιχειρήσεις. Τρόμαξε και η CIA: ανεργία 18-22% από 10% και η βιομηχανική παραγωγή αναμένεται να μειωθεί 20%
Oδιάσημος οικονομολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου Μίλτον Φρίντμαν επισκέφτηκε για μια σειρά διαλέξεων τo Σαντιάγο της Χιλής, όπου στις 21 Μαρτίου 1975 συνάντησε τον δικτάτορα Αουγκούστο Πινοσέτ κι άλλους παράγοντες της χιλιανικής χούντας (φωτογραφία 1). Εναν μήνα αργότερα έστειλε στον Πινοσέτ μια επιστολή με οκτώ συμβουλές οικονομικής πολιτικής με κυριότερο θέμα την καταπολέμηση του πληθωρισμού. Παραθέτουμε τα κύρια σημεία της (Τεκμήριο 1):
«[…] Τα βασικά οικονομικά προβλήματα της Χιλής είναι σαφώς διττά: ο πληθωρισμός και η προώθηση μιας υγιούς κοινωνικής οικονομίας της αγοράς. Τα δύο προβλήματα σχετίζονται. Οσο πιο αποτελεσματικά μπορείτε να τονώσετε την ελεύθερη ιδιωτική αγορά τόσο χαμηλότερο θα είναι το μεταβατικό κόστος του τερματισμού του πληθωρισμού. Αλλά είναι επίσης διακριτά: η ενίσχυση της ελεύθερης αγοράς δεν θα τερματίσει τον πληθωρισμό· ο τερματισμός του πληθωρισμού δεν θα δημιουργήσει αυτόματα μια δυναμική, καινοτόμα ελεύθερη αγορά. «Κρατικός πληθωρισμός» Η πηγή του πληθωρισμού στη Χιλή είναι απολύτως σαφής: οι κρατικές δαπάνες είναι περίπου το 40% του εθνικού εισοδήματος· περίπου το ένα τέταρτο των δαπανών αυτών δεν αντιστοιχεί σε σαφείς φόρους. Πρέπει, συνεπώς, να χρηματοδοτηθεί με τη δημιουργία νέων χρημάτων, δηλαδή από τον κρυφό φόρο του πληθωρισμού. Ο φόρος πληθωρισμού, ο οποίος επί του παρόντος καλείται να αυξήσει ένα ποσό ίσο με το 10% του εθνικού εισοδήματος, είναι επομένως εξαιρετικά βαρύς –ένας φορολογικός συντελεστής 300-400% (δηλαδή ο συντελεστής πληθωρισμού)– που επιβάλλεται σε μια στενή φορολογική βάση 3-4% του εθνικού εισοδήματος (δηλαδή η αξία της ποσότητας του χρήματος στη Χιλή με τη μορφή συναλλάγματος και καταθέσεων ζήτησης).
Αυτός ο φόρος πληθωρισμού κάνει τεράστια ζημιά, παρακινώντας τους ανθρώπους να κάνουν μεγάλη προσπάθεια για να κρατήσουν τα μετρητά τους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η βάση είναι τόσο στενή. Στις περισσότερες χώρες, αναπτυγμένες και υπανάπτυκτες, η ποσότητα των χρημάτων είναι περίπου το 30% του εθνικού εισοδήματος απέναντι σε 3-4%. Οσον αφορά τις συνολικές δαπάνες, που είναι πολλαπλάσιες του εισοδήματος, τα χρήματα στη Χιλή αντιστοιχούν σε μόνο περίπου τρεις ημέρες δαπανών, γεγονός που επιβάλλει λειτουργία από χέρι σε χέρι στο επιχειρηματικό σύστημα και στραγγαλίζει την κεφαλαιαγορά.
Υπάρχει μόνο ένας τρόπος για να σταματήσει ο πληθωρισμός: να μειωθεί δραστικά ο ρυθμός αύξησης της ποσότητας του χρήματος. Στην κατάσταση της Χιλής ο μόνος τρόπος για να μειωθεί ο ρυθμός αύξησης της ποσότητας των χρημάτων είναι η μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος. Καταρχήν το δημοσιονομικό έλλειμμα μπορεί να μειωθεί με τη μείωση των κρατικών δαπανών, με την αύξηση των φόρων ή με δανεισμό από το εσωτερικό ή το εξωτερικό. Στην πράξη η μείωση των κρατικών δαπανών είναι μακράν ο πιο επιθυμητός τρόπος για τη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος, διότι συμβάλλει ταυτόχρονα στην ενίσχυση του ιδιωτικού τομέα και, ως εκ τούτου, θέτει τα θεμέλια για υγιή οικονομική ανάπτυξη. Συνεπώς, θα περιλαμβάνει τη λιγότερο δυνατή μεταβατική ανεργία. […]
Θεραπεία-σοκ. –25% σε έξι μήνες
Δεν υπάρχει τρόπος να τερματιστεί ο πληθωρισμός που δεν θα συνεπάγεται προσωρινή μεταβατική περίοδο σοβαρών δυσκολιών, συμπεριλαμβανομένης της ανεργίας. Αλλά δυστυχώς η Χιλή αντιμετωπίζει μόνο μία επιλογή μεταξύ των κακών: μια σύντομη περίοδο υψηλής ανεργίας ή μια μακρά περίοδο υψηλής –αν και ελαφρώς χαμηλότερης– ανεργίας. Πιστεύω ότι μετά την εμπειρία της Γερμανίας και της Ιαπωνίας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, της Βραζιλίας πιο πρόσφατα, της μεταπολεμικής αναπροσαρμογής στις ΗΠΑ, όταν οι κυβερνητικές δαπάνες μειώθηκαν δραστικά και γρήγορα, όλοι υποστηρίζουν τη θεραπεία-σοκ. Ολα δείχνουν ότι η περίοδος σοβαρών μεταβατικών δυσκολιών θα πρέπει να συντομευόταν συνοπτικά σε μήνες – και ότι η επακόλουθη ανάκαμψη θα ήταν ταχεία. […] Εάν υιοθετηθεί αυτή η προσέγγιση-σοκ, πιστεύω ότι θα πρέπει να ανακοινωθεί λεπτομερώς δημοσίως, ώστε να τεθεί σε ισχύ σε πολύ κοντινή ημερομηνία. Οσο πιο πλήρως ενημερώνεται το κοινό τόσο περισσότερο θα διευκολύνουν οι αντιδράσεις του την προσαρμογή. Προς το παρόν ένα δείγμα πρότασης:
1. Μια νομισματική μεταρρύθμιση που αντικαθιστά το εσκούδο από το πέσο, με 1 πέσο = 10.000 εσκούδο (ή ίσως 1.000). Από μόνο του το μέτρο αυτό δεν επιτυγχάνει τίποτε ουσιαστικό αλλά επιτελεί πολύτιμο ψυχολογικό ρόλο.
2. Δέσμευση της κυβέρνησης για
μείωση των κρατικών δαπανών κατά 25% εντός έξι μηνών. Η μείωση να λάβει τη μορφή σημαντικής μείωσης κάθε ξεχωριστού προϋπολογισμού κατά 25%. […]
3. Ενα εθνικό δάνειο σταθεροποίησης από το κοινό για να συμπληρώσει τη μείωση των δαπανών κατά τη διάρκεια των πρώτων έξι μηνών, προκειμένου να καταστεί δυνατή η ταχύτερη μείωση της δημιουργίας χρημάτων από ό,τι των δαπανών. Οι όροι θα πρέπει να περιλαμβάνουν πρόβλεψη για αναπροσαρμογή του πληθωρισμού ώστε να δοθεί εμπιστοσύνη στο κοινό στην αποφασιστικότητα της κυβέρνησης να τερματίσει τον πληθωρισμό.
4. Εάν είναι δυνατόν, ένα δάνειο σταθεροποίησης από το εξωτερικό για τον ίδιο σκοπό.
5. Μια σταθερή δέσμευση από την κυβέρνηση ότι ύστερα από έξι μήνες δεν θα χρηματοδοτεί πλέον οποιεσδήποτε κρατικές δαπάνες με τη δημιουργία χρημάτων […].
6. Συνέχιση της παρούσας πολιτικής σας για μια συναλλαγματική ισοτιμία που έχει σχεδιαστεί για την προσέγγιση μιας ισοτιμίας ελεύθερης αγοράς.
7. Η άρση όσο το δυνατόν περισσότερων νόμων που εμποδίζουν τώρα την ιδιωτική αγορά. Για παράδειγμα, να ανασταλεί–όσον αφορά τους ν ε ο απασχολουμένους–ο παρών νόμος κατά των απολυθέντων εργαζομένων. Αυτός ο νόμος προκαλεί ανεργία. Αρση των εμποδίων για τη δημιουργία νέων χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων. Εξαλείψτε όσο το δυνατόν περισσότερους ελέγχους επί των τιμών και των μισθών. Οι έλεγχοι των μισθών και των τιμών δεν αποτελούν μέτρα για τη θεραπεία του πληθωρισμού. Είναι ένα από τα χειρότερα μέρη της νόσου (άρση των εμποδίων, αλλά μην υποκαθιστάτε τις επιδοτήσεις. Η ιδιωτική επιχείρηση δικαιούται να λαμβάνει τα οφέλη της επιτυχίας μόνο εάν αισθάνεται επίσης τις κυρώσεις της αποτυχίας. Κάθε επιχει