Ο «γέρος» για την «Οδύσεια»
Η επιστολή του Γεωργίου Παπανδρέου (Ανδρος, 14/5/1939) προς τον Νίκο Καζαντζάκη (χ.τ.)
Φίλτατε Νίκο, Επιτέλους, έλαβα την «Οδύσσεια»! Σ’ ευχαριστώ. Πρώτα η εκτύπωση – θαύμα! Είναι απίστευτο, πώς έγινε στην Ελλάδα. Και τι ωραία, που έκαμες, να την εκδόσης έτσι, σαν μνημείο εσαεί…
Και τι βαρύ έργο. (Εστειλα και το ζύγισα, ακριβώς πέντε οκάδες!) Η πρώτη μου εντύπωση: Εργο μεγάλης πνοής. Εχει την ίδια σχέση με τα άλλα ποιητικά μας έργα, όπως οι βρύσες με τον καταρράκτη.
Πριν να το λάβω, είχα δύο ανυπομονησίες. Την πρώτη για τη Γλώσσα: Μήπως είναι πολύ Κρητική διάλεκτος.
Και χάρηκα, που δεν είναι. Βέβαια, κρητικοφέρνει και φαντάζομαι γιαυτό με πόσο μεγαλύτερη χαρά θα διαβάζεται από έναν Κρητικό. Αλλά είναι μια πάμπλουτη, ζωντανή, δυνατή πανελλήνια δημοτική γλώσσα, κι έχεις δίκηο, να μου γράφης, πόσον είναι αμέριστη η αγάπη σου και η εμπιστοσύνη σου γιαυτή. Και η άλλη ανυπομονησία μου αφορούσε την Εμπνευση. Για το μυαλό ήμουν βέβαιος – για την καλοστρωμένη κοίτη του ποταμού. Αλλά θάπεφταν καταρράκτης τα δροσερά νερά, να την πλημμυρήσουν; Και
βρήκα την κοίτη να ξεχειλίζη από νερά – χάρηκα τη μεγάλη, γνήσια, ποιητικώτατη πνοή. Γεια σου. Εγραψες αληθινά ένα μεγάλο έργο!
Τώρα ο τύπος του Οδυσσέα – από την πρώτη εντύπωση– νιτσαϊκός, υπεράνθρωπος. Βέβαια, εγώ, μαζύ με τα νειάτα μου, τον προσπέρασα αυτό τον τύπο (ή αυτός με προσπέρασε). Είμαι τώρα ίσως πιο κοντά στο Γκαίτε-Φάουστ, παρά στο Νίτσε. Αλλά αυτά είναι χωρίς σημασία. Σημασία έχει μόνο η Ποίηση – που ΥΠΑΡΧΕΙ.
Οσο διαβάζω, τόσο αισθάνομαι πως μεταπολιτεύεις τον Οδυσσέα. Από Κεφαλονίτη, που τον βρήκες, τον κάνεις Κρητικό, με τον αέρα της λεβεντιάς του… Τη Λαμπρίδη, νομίζω, την αδίκησες. Η καϋμένη, σε μια εποχή τόσο αξιοθρήνητης πνευματικής αδιαφορίας, διάβασε, ήγραψε και ήδειξε και καλή διάθεση, άλλο αν δεν έχη ποίηση στην ψυχή της, για να αισθανθή την ποίηση. Αλλά εκείνο, που με κατέπληξε, είναι το γράμμα του Πρεβελάκη. Σ’ ευχαριστώ και πάλι για το πολύτιμο δώρο σου, που μου προετοιμάζει μεγάλες χαρές. Ο Θεός μαζί σου.
Με αγάπη Γ. Παπανδρέου