Η πολύφερνη νύφη της πανδημίας

Ο χορός του κέρδους γύρω από τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα των ασθενών και η αξία του ιατρικού απορρήτου

Από την αρχή της πανδημίας με την ΠΝΠ της 30ής Μαρτίου η κυβέρνηση προχώρησε στη θέσπιση και λειτουργία του Εθνικού Μητρώου Ασθενών Covid-19

Μέρα με τη μέρα, βδομάδα με τη βδομάδα χιλιάδες άνθρωποι καταγράφονται ως ασθενείς της πανδημίας Covid-19. Ενα τεράστιο αρχείο ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων, μια πολύφερνη νύφη για ασφαλιστικές εταιρείες που θέλουν πρόσβαση στον ιατρικό φάκελο, για φαρμακευτικές εταιρείες που θέλουν να δουλέψουν τα δεδομένα και –γιατί όχι;– να προσεγγίσουν ασθενείς. Δεν είναι οι μόνοι κλάδοι. Ας μην ξεχνάμε ότι ένα τέτοιο αρχείο φέρνει κέρδος και ως εκ τούτου λειτουργεί σαν το μέλι που το περιτριγυρίζουν μύγες. Σε αυτό τον χορό του κέρδους γύρω από τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα το ιατρικό απόρρητο αποκτά σημασία. Ας μην ξεχνάμε ότι στην κορυφή των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων βρίσκονται τα θέματα που άπτονται της υγείας.

Τι συνιστά ιατρικό απόρρητο;

Για να κατανοήσουμε τη νομική του σημασία θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πρώτα την έννοια της «ιδιωτικότητας». Πρόκειται για το δικαίωμα ενός ανθρώπου να επιδιώκει την προστασία του απορρήτου της ιδιωτικής του ζωής. Οταν λοιπόν αναφερόμαστε στην υγεία αυτό αποκτά βαρύνουσα σημασία. Η παραβίασή του δε από τους επαγγελματίες του χώρου της υγείας έχει σύμφωνα με τη νομοθεσία τεράστιες επιπτώσεις αστικής και ποινικής φύσεως.

Ιατρικό απόρρητο είναι η υποχρέωση οποιουδήποτε υγειονομικού παράγοντα (γιατροί, μαίες, νοσοκόμοι, φαρμακοποιοί) να τηρεί απόλυτη εχεμύθεια σε οτιδήποτε πληροφορήθηκε κατά την άσκηση του λειτουργήματός του και άπτεται της υγείας ενός ασθενούς. Ωστόσο, και καθότι ένας ιατρικός φάκελος μπορεί να περιέχει κι άλλα πέραν μιας ασθένειας, θα πρέπει να επισημανθεί ότι περιλαμβάνει οποιαδήποτε ευαίσθητη πληροφορία έγινε γνωστή κατά την άσκηση του ιατρικού λειτουργήματος. Σύμφωνα με τη δικαστηριακή πρακτική λοιπόν, το ιατρικό απόρρητο καταλαμβάνει:

• καθετί που ένας ασθενής εμπιστεύτηκε στον υγειονομικό παράγοντα

• καθετί που ο επαγγελματίας του χώρου της υγείας πληροφορήθηκε, συνήγαγε, υπέθεσε ή αντιλήφθηκε κατά την άσκηση των καθηκόντων του

• κάθε άλλη πληροφορία που ο ασθενής επιθυμεί να θεωρηθεί απόρρητο. Προσοχή: ακόμη κι αν υπάρχει σχετική φημολογία αλλά ο ασθενής δεν θέλει να επιβεβαιωθεί, τότε αυτό εμπίπτει στο ιατρικό απόρρητο.

• Το ιατρικό απόρρητο καταλαμβάνει ακόμη και την είσοδο σε ιατρείο, κλινική, νοσοκομείο ή οποιουδήποτε είδους άλλη νοσηλευτική μονάδα.

Η συλλογή δεδομένων για την Covid-19

Οι αρχές υπό το πρίσμα της δημόσιας υγείας συλλέγουν δεδομένα για όσους ασθενούν από Covid. Τα δεδομένα αυτά μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη είναι τα απλά δεδομένα που αφορούν προσωπικά στοιχεία (διεύθυνση, ονοματεπώνυμο, επάγγελμα, οικογενειακή κατάσταση, τηλέφωνο κ.λπ.).

Το πρόβλημα εντοπίζεται στα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα. Πρόκειται για ευαίσθητες πληροφορίες της υγείας, υπό το κράτος των διατάξεων του γενικού ευρωπαϊκού κανονισμού για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και του νόμου 4624/2019 που διέπει την ελληνική νομοθεσία.

Πρόκειται κυρίως για το ιατρικό ιστορικό, για τις διαγνώσεις, τις ιατρικές εξετάσεις και γνωματεύσεις, τη συμπτωματολογία και την προτεινόμενη θεραπευτική αγωγή. Στην ίδια κατηγορία των ευαίσθητων δεδομένων εντάσσονται και οι επισκέψεις και η παραμονή σε νοσοκομείο ή κλινική. Ακόμη και η πληροφορία ότι έχει διαταχθεί κατ’ οίκον περιορισμός ενός ανθρώπου συνιστά ευαίσθητο προσωπικό δεδομένο.

Αυτό που πρέπει να γνωρίζουμε είναι ότι για τα δεδομένα που εμπεριέχονται σε έναν ιατρικό φάκελο (ο οποίος καταχωρείται σε ειδικό μητρώο ασθενών – εν προκειμένω στο αρχείο των ασθενών Covid-19) και περιλαμβάνονται σε αρχείο που οδηγεί σε ταυτοποίηση με συγκεκριμένο πρόσωπο απαιτείται η συγκατάθεση του προσώπου αυτού για να δημοσιοποιηθούν.

Από την άλλη, η προφορική διάδοση μιας πληροφορίας, π.χ. για μέτρηση θερμοκρασίας, δεν εμπίπτει στην προστασία των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων.

Η ποινική διάσταση της παραβίασης

Οταν κάποιος βαρύνεται με καθήκον εχεμύθειας δεν μπορεί να δημοσιοποιεί πραγματικά γεγονότα που διαπίστωσε κατά την άσκηση του επαγγέλματός του.

Εδώ μιλάμε λοιπόν για την επαγγελματική εχεμύθεια που κάθε επαγγελματίας οφείλει να σέβεται. Η σχετική υποχρέωση δεν αφορά μόνο όσους ασχολούνται με τα υγειονομικά επαγγέλματα. Καθήκον εχεμύθειας έχουν και οι κληρικοί, οι δικηγόροι και άλλοι στους οποίους κάποιοι εμπιστεύονται λόγω της ιδιότητάς τους ιδιωτικά απόρρητα.

Ολοι αυτοί λοιπόν τιμωρούνται με χρηματική ποινή ή με φυλάκιση μέχρι ενός έτους αν φανερώσουν ιδιωτικά απόρρητα που τους τα εμπιστεύτηκαν ή που τα έμαθαν λόγω του επαγγέλματός τους ή της ιδιότητάς τους.

Ωστόσο ο νόμος τιμωρεί και όποιον μετά τον θάνατο ενός ασθενή και κατά την άσκηση του επαγγέλματός του γίνει κάτοχος εγγράφων ή σημειώσεων του νεκρού και προβεί σε δημοσιοποίηση αυτών των ευαίσθητων για την ιδιωτικότητα πληροφοριών.

Ο Ποινικός Κώδικας όμως αφήνει ένα παράθυρο με το οποίο όποιος παραβιάσει την υποχρέωση επαγγελματικής εχεμύθειας μπορεί να τη γλιτώσει. Συγκεκριμένα, ορίζεται το εξής: «Η πράξη δεν είναι άδικη και μένει ατιμώρητη αν ο υπαίτιος απέβλεπε στην εκπλήρωση καθήκοντός του ή στη διαφύλαξη έννομου ή για άλλο λόγο δικαιολογημένου ουσιώδους συμφέροντος δημόσιου ή του ίδιου ή κάποιου άλλου, το οποίο δεν μπορούσε να διαφυλαχθεί διαφορετικά».

Και στο άρθρο 9 ωστόσο του Γενικού Κανονισμού για την Προστασία Δεδομένων (ΓΚΠΔ) της ΕΕ ορίζεται ότι αν υφίστανται λόγοι δημόσιου συμφέροντος είναι νόμιμη η επεξεργασία αυτών των δεδομένων. Ετσι, έχει προβλεφτεί ότι οι δημόσιες αρχές (μόνο αυτές όμως) για σκοπούς υγειονομικής ασφάλειας μπορούν να επεξεργάζονται αυτά τα δεδομένα.