Ψηφιακά νομίσματα: κερδοσκοπία ή νέος τρόπος συναλλαγών;
Τα εικονικά νομίσματα αποτελούν αντικείμενο ενδιαφέροντος για τη νομοθεσία και τις φορολογικές αρχές παγκοσμίως. Τι είναι όμως τα ψηφιακά νομίσματα; Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται σε κάθε χώρα για τον ορισμό και την περιγραφή τους είναι διαφορετικό. Υπάρχει πληθώρα εννοιών, όπως ψηφιακά ή εικονικά νομίσματα, ηλεκτρονικό χρήμα, κρυπτοστοιχεία ή token. Αφετέρου η τυπολογία και η μορφή των διάφορων ψηφιακών νομισμάτων που έχουν κυκλοφορήσει στην αγορά διαφέρουν σημαντικά, με αποτέλεσμα η εύρεση ενιαίου ορισμού να αποδεικνύεται δύσκολο εγχείρημα. Ο ορισμός που έδωσε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) σε σχετική αναφορά της το 2015 τα ορίζει ως «ψηφιακή αποτύπωση αξίας η οποία δεν εκδίδεται από κεντρική τράπεζα, πιστωτικό ίδρυμα ή ίδρυμα πληρωμών, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εναλλακτική του χρήματος».
Τα εικονικά νομίσματα βασίζονται στην τεχνολογία DLT (Distributed Ledger Technology). Πρόκειται για έναν πολύπλοκο μηχανισμό κρυπτογραφικών αλγορίθμων για την τήρηση διανεμημένου μητρώου. H τεχνολογία DLT είναι ευρύτερη έννοια που περιλαμβάνει το blockchain και άλλες τεχνολογίες.
Αποκεντρωμένα νομίσματα και ανωνυμία
Με τη χρήση της τεχνολογίας αυτής τα εικονικά νομίσματα είναι δυνατό να διοχετεύονται στην αγορά είτε από κάποιον κεντρικό διαχειριστή ο οποίος ελέγχει την παραγωγή και διάθεσή τους είτε να είναι εντελώς αποκεντρωμένα, δηλαδή να λειτουργούν με βάση ένα peer-topeer σύστημα, όπου οποιοσδήποτε χρήστης μπορεί να συμμετάσχει στη διαδικασία παραγωγής (εξόρυξης) του εικονικού νομίσματος ή στη διαδικασία επαλήθευσης των συναλλαγών. Στη δεύτερη περίπτωση έγκειται και η μεγάλη καινοτομία των εικονικών νομισμάτων, καθώς η νέα τεχνολογία επιτρέπει στους χρήστες να δημιουργήσουν μια αυτορρυθμιζόμενη και ανώνυμη κοινότητα συναλλαγών χωρίς περιορισμούς και μεσάζοντες.
Τα εικονικά νομίσματα μπορούν να λάβουν πολλές μορφές και επιτελούν διαφορετική λειτουργία ανάλογα με τον σκοπό για τον οποίο εκδίδονται. Ωστόσο τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, είτε ως μέσο πληρωμής είτε ως επένδυση, δεν γίνονται γενικά αποδεκτά όταν δεν εκδίδονται από κάποιον κεντρικό φορέα και δεν υπάρχει καμία διασφάλιση ως προς τη σταθερότητα της αξίας τους. Είναι συχνό φαινόμενο εικονικά νομίσματα να παρουσιάζουν μεγάλη αστάθεια στην αξία, η οποία μπορεί να εκτοξεύεται στα ύψη τη μια ημέρα και την επόμενη να μειώνεται δραματικά. Επειδή δε στις περισσότερες χώρες δεν υπάρχει σήμερα συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο που να ρυθμίζει τη λειτουργία τους, οι κάτοχοι δεν έχουν καμία νομική προστασία. Το στοιχείο της κερδοσκοπίας και η απουσία προστασίας των επενδυτών έχουν προκαλέσει πολλές φωνές ανησυχίας. Πρόσφατα η υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Τζάνετ Γέλεν απηύθυνε προειδοποίηση για τους κινδύνους του bitcoin, το οποίο χαρακτήρισε άκρως κερδοσκοπικό.
Περαιτέρω, ένα από τα χαρακτηριστικά των κρυπτονομισμάτων είναι η απόλυτη ανωνυμία που μπορούν να διασφαλίσουν στους χρήστες τους, αφού τα ψηφιακά πορτοφόλια ταυτοποιούνται μόνο μέσω κωδικών, οι οποίοι δεν συνδέονται με συγκεκριμένο φυσικό πρόσωπο. Η κυριότερη ανησυχία των αρχών λοιπόν ήταν ότι η ανωνυμία που μπορεί να εξασφαλίσει το peer-to-peer σύστημα διάθεσης των κρυπτονομισμάτων επιτρέπει τη χρήση τους για παράνομες δραστηριότητες και ξέπλυμα βρόμικου χρήματος. Για τον λόγο αυτό ο πρώτος νομοθετικός ορισμός των εικονικών νομισμάτων σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης εντοπίζεται το 2018, όταν η Κομισιόν εντάσσει τα κρυπτονομίσματα στην 5η οδηγία σχετικά με την πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες ή για τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας.
Αντιμέτωποι με την καινοτομία των κρυπτοστοιχείων οι νομοθέτες έπρεπε να επιλέξουν μεταξύ τριών επιλογών: 1. Είτε να αφήσουν τα κρυπτοστοιχεία αρρύθμιστα, επαφιόμενοι στην αυτορρύθμιση της αγοράς. 2. Είτε να εντάξουν τη νέα καινοτομία σε ήδη γνωστές έννοιες και υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο. 3. Είτε να δημιουργήσουν νέο νομοθέτημα, προσαρμοσμένο στις ανάγκες και στους κινδύνους που θέτει η νέα τεχνολογία. Ορισμένες χώρες, όπως η Μάλτα, η οποία το 2018 με τρία νομοθετήματα επέβαλε κανόνες και διαδικασίες αδειοδότησης και λειτουργίας για τους παράγοντες προσφοράς και διακίνησης κρυπτονομισμάτων, αγκάλιασαν την καινοτομία, ενώ άλλες, όπως η Κίνα, έχουν απαγορεύσει το εμπόριο κρυπτονομισμάτων.
Τα τελευταία χρόνια φαίνεται ιδιώτες και κρατικός μηχανισμός να έχουν καταληφθεί από τη μανία των κρυπτονομισμάτων. Παρά το σκιώδες νομικό πλαίσιο, κρυπτονομίσματα όπως το bitcoin φαίνεται να έχουν συναρπάσει τους επενδυτές. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η αξία του bitcoin τριπλασιάστηκε μες στο 2020 και φέτος διπλασιάστηκε, ενώ ο Ιλον Μασκ πρόσφατα ανήρτησε στο Twitter ότι είναι δυνατή η αγορά αυτοκινήτων Tesla μέσω bitcoins και η PayPal στις ΗΠΑ ανακοίνω
σε ότι οι πελάτες της θα μπορούν να χρησιμοποιούν κρυπτονομίσματα, όπως bitcoin και ether, σε καθημερινές συναλλαγές μετατρέποντάς τα σε δολάρια μέσω της εφαρμογής Checkout with Crypto. «Πιστεύουμε ότι βρισκόμαστε στο μεταβατικό στάδιο όπου τα κρυπτονομίσματα μετατρέπονται από μια κατηγορία περιουσιακών στοιχείων τα οποία κατά βάση κανείς αγοράζει, κρατά ή πουλά, σε νόμιμη πηγή χρηματοδότησης ικανή να πραγματοποιεί εμπορικές συναλλαγές στον πραγματικό κόσμο για εκατομμύρια εμπόρους» ανέφερε χαρακτηριστικά ο CEO της PayPal Νταν Σούλμαν.
Ψηφιακά νομίσματα από κεντρικές τράπεζες
Την ίδια στιγμή, τα κράτη αφενός διερευνούν το νομοθετικό πλαίσιο στο οποίο τα κρυπτονομίσματα θα ενταχθούν, αφετέρου ξεκινούν να πειραματίζονται και τα ίδια με την έκδοση ψηφιακών νομισμάτων μέσω των κεντρικών τραπεζών τους. Η Κίνα έχει ήδη εκδώσει δικό της ψηφιακό νόμισμα ενώ η Ευρωπαϊκή Ενωση ετοιμάζει κανονισμό (MiCA) τόσο για τη ρύθμιση των ιδιωτικών εικονικών νομισμάτων (τα οποία πλέον ονομάζει cryptoassets) όσο και για την έκδοση ψηφιακού ευρώ. Το ΔΝΤ μάλιστα σε Staff Discussion Note αναφέρει ότι τα εκδιδόμενα από κεντρική τράπεζα ψηφιακά νομίσματα θα μπορούσαν να είναι «ο επόμενος σταθμός στην εξέλιξη του χρήματος».
Η κεντρική ιδέα είναι ότι το εικονικό νόμισμα που εκδίδεται από κεντρική τράπεζα θα έχει τη μορφή απαίτησης έναντι της κεντρικής τράπεζας και θα λειτουργεί περίπου όπως τα μετρητά σήμερα. Η ευθεία απαίτηση του κατόχου έναντι της κεντρικής τράπεζας είναι το στοιχείο που διαχωρίζει το ψηφιακό αυτό νόμισμα και από το ιδιωτικό χρήμα αλλά και από κρυπτονομίσματα όπως το bitcoin, τα οποία μπορεί να μην εμπεριέχουν καμία απαίτηση αφού ορίζονται αποκλειστικά από την αξία της αγοράς.
Η ανάγκη που πυροδότησε αυτή την αλλαγή στάσης των κεντρικών αρχών, οι οποίες παρά τον αρχικό σκεπτικισμό φαίνεται να συντάσσονται με την καινοτομία, είναι μάλλον ένας συνδυασμός γενικότερης μείωσης της χρήσης των μετρητών στις συναλλαγές, που υπαγορεύτηκε περαιτέρω και λόγω της παρούσας υγειονομικής κρίσης και της ανησυχίας για ενδεχόμενες επιπτώσεις που θα μπορούσαν να έχουν στο σύστημα ιδιωτικά εικονικά νομίσματα ευρείας κυκλοφορίας, όπως τα σχέδια του Facebook να εκδώσει το Libra, που μπορεί να προκαλέσει τριγμούς στο τραπεζικό σύστημα.
Βαδίζουμε με βήμα ταχύ προς μια κοινωνία κατά βάση ψηφιακή, όπου το σύστημα πληρωμών θα εκσυγχρονιστεί και οι διαδικασίες θα επιταχυνθούν και θα απλοποιηθούν. Αμφίβολο παραμένει αν οι νομοθέτες θα αγκαλιάσουν την αναρχία που ενυπάρχει στα αποκεντρωμένα εικονικά νομίσματα, όμως ένα είναι βέβαιο: τα εικονικά νομίσματα ήρθαν για να μείνουν και να ανατρέψουν τον τρόπο με τον οποίο διεξάγουμε τις καθημερινές μας συναλλαγές.