Δικαιοσύνη για όλους
Η Αφροαμερικανίδα δημοσιογράφος Τζόις Ντέιβις συζητάει για την αστυνομική βία και τα μεγάλα κοινωνικά κινήματα στις ΗΠΑ
Μόλις πριν από λίγες μέρες ανακοινώθηκε η απόφαση της καταδίκης του πρώην αστυνομικού Ντέρεκ Σόβιν ο οποίος τον Μάιο του 2020 δολοφόνησε εν ψυχρώ τον Τζορτζ Φλόιντ στη Μινεσότα των ΗΠΑ. Στο άκουσμα της απόφασης εκατοντάδες άνθρωποι που είχαν μαζευτεί έξω από το δικαστικό μέγαρο στη Μινεάπολη ξέσπασαν σε πανηγυρισμούς. Υπάρχει όμως πραγματική δικαίωση για το κίνημα Black Lives Matter; Μια μέρα μετά τη δολοφονία 16άχρονης Αφροαμερικανίδας στο Οχάιο η αστυνομία της Βόρειας Καρολίνας δολοφόνησε και τον 42άχρονο Αφροαμερικανό Αντριου Μπράουν. Με αφορμή το ντοκιμαντέρ «Let me breathe» που σκηνοθέτησε ο Θωμάς Σίδερης και σαρώνει τα βραβεία στις ΗΠΑ, η Αφροαμερικανίδα δημοσιογράφος Τζόις Ντέιβις μιλάει στο Documento για την αστυνομική βία, τις βαθιές ρίζες του ρατσισμού, τα μεγάλα κινήματα της δεκαετίας του ’60 και τα παιδικά της χρόνια στη Νέα Ορλεάνη με τα σχολεία και τις τουαλέτες «μόνο για λευκούς».
Ποιες είναι οι όψεις του ρατσισμού στην κοινωνία των ΗΠΑ σήμερα; Στο παρελθόν έχετε δημοσιεύσει αρκετά ρεπορτάζ για τις πρακτικές των εταιρειών ακινήτων στη Νέα Ορλεάνη που αποκλείουν τους Αφροαμερικανούς.
Οι μεγάλες αδικίες που έχουν υποστεί οι Αφροαμερικανοί από τις απαρχές της ιστορίας των ΗΠΑ έως σήμερα έχουν καταγραφεί σε πολλά ιστορικά βιβλία. Η κοινωνία των ΗΠΑ εξακολουθεί να διαπερνιέται από ρατσιστικές αντιλήψεις και διαχωρισμούς οι οποίοι αντικατοπτρίζονται στην πολιτική αντιπροσώπευση, την εκπαίδευση και στον τρόπο απονομής δικαιοσύνης. Στους χώρους εργασίας οι φυλετικοί διαχωρισμοί αποτυπώνονται στις πρακτικές πρόσληψης και τις ευκαιρίες ανέλιξης που δεν είναι ισότιμες για όλους/ες.
Δεκάδες επιστημονικές μελέτες καταγράφουν τους τρόπους με τους οποίους εφαρμόζονται διακρίσεις σε βάρος έγχρωμων πολιτών και ειδικά σε βάρος των Αφροαμερικανών. Οι περισσότεροι ζουν σε φτωχές και υποβαθμισμένες γειτονιές, καθώς δεν μπορούν να εξασφαλίσουν αξιοπρεπείς συνθήκες στέγασης λόγω χαμηλού εισοδήματος ή παραμένουν αποκλεισμένοι από τις «καλές» συνοικίες. Οι ιδιοκτήτες ακινήτων δεν διαπραγματεύονται εύκολα με Αφροαμερικανούς υποψήφιους αγοραστές και αρκετές τράπεζες δεν τους παραχωρούν δάνεια. Κατά τη διάρ
«Οι νέοι Αφροαμερικανοί εξακολουθούν να υποβάλλονται σε αναίτιους ελέγχους από την αστυνομία και να δολοφονούνται στη μέση του δρόμου σχεδόν σε όλες τις πολιτείες»
κεια της παραμονής μου στη Νέα Ορλεάνη έκανα μια σειρά από ρεπορτάζ για τις αυθαίρετες διακρίσεις που επικρατούν στον τομέα της στέγασης, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει ομοσπονδιακή έρευνα σχετικά με τις πρακτικές των εταιρειών ακινήτων στη Νέα Ορλεάνη.
Με ποιον τρόπο οι διακρίσεις σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας που περιγράφετε παραπάνω συνδέονται με τα φαινόμενα αστυνομικής βίας και τις δολοφονίες Αφροαμερικανών;
Η κληρονομιά που άφησε η δουλεία μες στα χρόνια είχε αποτέλεσμα εκατομμύρια Αφροαμερικανοί να ζουν αποκλεισμένοι από την αξιοπρεπή στέγαση, τις σταθερές συνθήκες εργασίας και την ποιοτική εκπαίδευση. Σε όλα τα παραπάνω έχει προστεθεί το ζήτημα της αστυνομικής βίας. Οι περισσότερες έρευνες αποδεικνύουν ότι η αστυνομία λειτουργεί με προκατάληψη απέναντι στους Αφροαμερικανούς, οι οποίοι υφίστανται πολύ πιο συχνά ελέγχους στον δρόμο και βία σε σχέση με τους λευκούς. Σε πολιτείες όπως η Πενσιλβάνια τα δικαιώματα και οι ελευθερίες τους παραβιάζονται συστηματικά. Οταν ένα παιδί βρεθεί αντιμέτωπο με κάποια κατηγορία τις περισσότερες φορές καταλήγει σε φυλακές ενηλίκων περιμένοντας το δικαστήριο.
Στην Πενσιλβάνια τα περισσότερα παιδιά που βρίσκονται στη φυλακή είναι παιδιά Αφροαμερικανών τα οποία έχουν κατηγορηθεί για μικρές παραβάσεις (στις οποίες υποπίπτουν σχεδόν όλα τα παιδιά), όπως καβγάδες στην παιδική χαρά, κλοπές παιχνιδιών και φάρσες. Αυτό το διάστημα υπάρχει πρόθεση να αλλάξει η νομοθεσία προκειμένου να μπει τέλος στη βία κατά των παιδιών, ωστόσο αυτή η πολιτική έχει καταστρέψει τη ζωή χιλιάδων οικογενειών στις ΗΠΑ έως σήμερα.
Περιγράφετε μια βαθιά ρατσιστική κοινωνία.
Η απάντηση είναι πως ναι, οι ΗΠΑ παραμένουν μια ρατσιστική κοινωνία και οι διακρίσεις τροφοδοτούνται διαρκώς από τη στάση μερίδας λευκών η οποία εκμεταλλεύεται και εξουσιάζει προκειμένου να ανελιχθεί οικονομικά. Για να αντιληφθούμε πόσο βαθύ είναι αυτό το φαινόμενο πρέπει να φτάσουμε στις ρίζες της ιδρυτικής διακήρυξης των ΗΠΑ και στην εγκαθίδρυση ενός συστήματος που στηρίχτηκε στην υποδούλωση ανθρώπων για την ταχεία ανάπτυξη του έθνους.
Είναι γνωστό ότι εμβληματικές μορφές της ιστορίας των ΗΠΑ, όπως ο Τζορτζ Ουάσινγκτον και ο Τόμας Τζέφερσον, εκμεταλλεύτηκαν σκλάβους για να χτίσουν τις περιουσίες τους, αναγκάζοντάς τους να εργαστούν στα αρχοντικά και στις καλλιέργειές τους, να μαγειρεύουν τα φαγητά τους, να πλένουν τα ρούχα και να καθαρίζουν τα σπίτια τους. Οι λευκοί, άντρες και γυναίκες, εκμεταλλεύτηκαν τα μυαλά και τα ταλέντα των σκλάβων τους οικειοποιούμενοι πολλές από τις εφευρέσεις τους – όπως η εκκοκκιστική μηχανή η οποία έφερε μεγάλη επανάσταση στην αμερικανική
γεωργία και οικονομία. Πρόκειται για εφεύρεση ενός σπουδαίου Αφροαμερικανού επιστήμονα, του Τζορτζ Ουάσινγκτον Κάρβερ, την οποία οι λευκοί αξιοποίησαν για να επωφεληθούν οικονομικά. Υπάρχουν πολλές ακόμη ιστορίες που έχουν διαγραφεί από τη συλλογική μνήμη για την ιδιοφυΐα Αφροαμερικανών εφευρετών, επιστημόνων, γιατρών και επιχειρηματιών τα επιτεύγματα των οποίων σφετερίστηκαν οι λευκοί.
Ποια ήταν η συμβολή των μεγάλων πολιτικοκοινωνικών κινημάτων στην αντιστροφή του κλίματος από την ταραχώδη δεκαετία του ’60 έως σήμερα;
Υπήρξαν αρκετές στιγμές προόδου –όπως αυτή που σηματοδότησε το τέλος της δουλείας και η περίοδος που έμεινε γνωστή ως Ανασυγκρότηση– η οποία όμως σταμάτησε απότομα όταν οι Αφροαμερικανοί άρχισαν να συσσωρεύουν πλούτο και κοινωνική/πολιτική δύναμη. Ας σκεφτούμε τι συνέβη στη συνοικία Black Wall Street το 1921 στην Τάλσα της Οκλαχόμα και πώς βομβαρδίστηκαν και καταστράφηκαν τα αρχοντικά των πλούσιων Αφροαμερικανών. Επίσης, το μεγαλειώδες κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα τη δεκαετία του ’60, με το οποίο οι Αφροαμερικανοί απέκτησαν δικαίωμα ψήφου και απαίτησαν ισότητα στους χώρους εργασίας και στην κοινωνία. Ηταν ένα ειρηνικό κίνημα με ριζοσπαστικά στοιχεία, το οποίο όμως δεν ήταν βασισμένο στον πολιτικό ριζοσπαστισμό. Τα πιο δυναμικά προτάγματα είχαν απορριφθεί από την πλειονότητα των Αφροαμερικανών, που ακολουθούσαν τις διδασκαλίες του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, καλώντας τους θεσμούς να προσαρμοστούν στα ιδανικά των ιδρυτών του έθνους που πρέσβευαν μια κοινωνία ισότητας και δημοκρατίας. Εκτιμούσαν ότι ένας πόλεμος με τους λευκούς θα έβλαπτε τελικά τις μειονοτικές κοινότητες.
Αφού ψηφίστηκε ο νόμος για το δικαίωμα ψήφου το 1965, οι Αφροαμερικανοί μπορούσαν πλέον να χρησιμοποιήσουν την πολιτική τους δύναμη για να εκλέξουν ανθρώπους που θα αγωνίζονταν για τα δικαιώματά τους. Αυτές οι κατακτήσεις κερδήθηκαν με σκληρούς και επίπονους αγώνες. Η Κου Κλουξ Κλαν τρομοκρατούσε συστηματικά, ειδικά τους ανθρώπους που ζούσαν σε αγροτικές περιοχές. Πολλοί κυνηγήθηκαν και έχασαν τη ζωή τους παλεύοντας για ισότητα και ελευθερία. Τέλος, καθοριστικό υπήρξε και το κίνημα Black Lives Matter με αίτημα να τερματιστεί η αστυνομική βία και να αλλάξει το καταφανώς άδικο σύστημα απονομής δικαιοσύνης.
Υστερα από τόσες δεκαετίες κοινωνικών αγώνων ποιο είναι το σχόλιό σας για τις έμφυλες διακρίσεις και τις διεκδικήσεις των γυναικών στις ΗΠΑ σήμερα;
Οι Αφροαμερικανίδες αντιμετωπίζουν διακρίσεις σε όλο το φάσμα της κοινωνικής ζωής, πολλές όμως έχουν πετύχει κοινωνική ανέλιξη και σημαντική επαγγελματική πρόοδο τις τελευταίες δεκαετίες. Η Κάμαλα Χάρις είναι σήμερα αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, ενώ αρκετές γυναίκες βρίσκονται σε υψηλά κυβερνητικά αξιώματα και διαπρέπουν στον τομέα των επιχειρήσεων, της εκπαίδευσης, των τεχνών και της επιστήμης. Οι περισσότερες όμως σίγουρα έχουν αντιμετωπίσει σοβαρά εμπόδια κατά τη διάρκεια της ζωής τους, όπως άδικη απόρριψη από χώρους εργασίας και δυσκολία ανέλιξης στην αγορά. Επιπλέον, οι ανύπαντρες ή χωρισμένες μητέρες δεν έχουν καμία υποστήριξη και δυσκολεύονται να εξασφαλίσουν αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης για την οικογένειά τους. Οι Αφροαμερικανίδες αντιμετωπίζουν τα ίδια έμφυλα ζητήματα με όλες τις υπόλοιπες γυναίκες, ωστόσο στην περίπτωσή τους προστίθενται και οι φυλετικοί διαχωρισμοί.
Ποια είναι τα βιώματά σας από τη Νέα Ορλεάνη τις δεκαετίες του ’50 και του ’60;
Βίωσα μια εποχή στην οποία οι φυλετικοί διαχωρισμοί είχαν τεράστια δύναμη και καθόριζαν σχεδόν όλες τις πτυχές της ζωής. Τα παιδιά των Αφροαμερικανών φοιτούσαν σε ξεχωριστά σχολεία και οι οικογένειές τους δεν είχαν δικαίωμα να ζουν στις ίδιες γειτονιές με τους λευκούς. Επιπλέον, δεν τους επιτρεπόταν να δειπνήσουν σε γνωστά εστιατόρια, να διανυκτερεύσουν σε καλά ξενοδοχεία, να καθίσουν σε όποια θέση ήθελαν στο λεωφορείο. Οι λευκοί και οι μαύροι ζούσαν σε συνθήκες μεγάλης απόστασης και έτσι αποθαρρύνθηκε κάθε κοινωνική επαφή. Δεν είχα ποτέ λευκούς φίλους όταν ήμουν παιδί. Οι μαύροι έμεναν στις «μαύρες» γειτονιές και θεωρούνταν πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Θυμάμαι τις βρύσες και τις τουαλέτες «μόνο για λευκούς», αλλά και τις «καθαρές» αγγελίες για δουλειές στις εφημερίδες. Στη Νέα Ορλεάνη οι Αφροαμερικανοί δεν είχαν δικαίωμα ψήφου, εκτός εάν περνούσαν από κάποια τεστ με εντελώς ανόητες ερωτήσεις, όπως «πόσοι ελέφαντες μπορούν να χωρέσουν στη μύτη μιας καρφίτσας». Φυσικά οι λευκοί ποτέ δεν περνούσαν από αντίστοιχα τεστ.
Ποιο είναι το πρόταγμα που συνδέει τους κοινωνικούς αγώνες μες στα χρόνια;
Οι διεκδικήσεις της δεκαετίας του 1960 άνοιξαν τον δρόμο για τα αιτήματα που αφορούν τη ζωή των Αφροαμερικανών σήμερα. Αναρωτιέμαι αν θα έπρεπε να είχαμε συνεχίσει αδιάκοπα τους αγώνες μας από τη δεκαετία του ’60 μέχρις ότου να γκρεμίσουμε όλους τους κοινωνικούς φραγμούς. Λυπάμαι που δεν το κάναμε, γιατί ο γιος μου θα πρέπει να βγει ξανά στους δρόμους διεκδικώντας ισότητα και ελευθερία. Οι νέοι Αφροαμερικανοί εξακολουθούν να υποβάλλονται σε αναίτιους ελέγχους από την αστυνομία και να δολοφονούνται στη μέση του δρόμου σχεδόν σε όλες τις πολιτείες. Αυτή είναι μια μεγάλη αδικία που συμβαίνει εδώ και πολλές δεκαετίες, ωστόσο σήμερα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα κινητά τηλέφωνα εξασφαλίζουν μεγαλύτερη «ορατότητα», εμπλουτίζοντας τη δημόσια συζήτηση και διατυπώνοντας νέα αιτήματα.