Εκεί που το θείο και το ανθρώπινο γίνονται ένα
Μια συζήτηση με τους δημιουργούς των τραγουδιών του CD «Τα αναστάσιμα» που κυκλοφορεί αποκλειστικά με το Documento
Εν συντομία
Μια συζήτηση που μπλέκει «Τα αναστάσιμα» με τον κόσμο των δερβίσηδων, την ακατάβλητη δύναμη της προφορικότητας και τον θάνατο.
Γιατί ενδιαφέρει
Ταξίδι στα αβαθή του πολιτισμού.
Ο Ευάγγελος Ζάχος-Παπαζαχαρίου πιστεύει ότι «οι λέξεις είναι τα πιο αθώα αλλά και τα πιο επικίνδυνα όντα που υπάρχουν στον κόσμο, αφού κουβαλάνε τις καλύτερες και τις χειρότερες σημασίες που εφηύρε ο άνθρωπος». Εθνολόγος, ανθρωπολόγος, συγγραφέας, σεναριογράφος και στιχουργός με πολυποίκιλο έργο, υπήρξε μαθητής του Σίμωνα Καρά και του Κλoντ Λεβί-Στρoς. Εχει ερευνήσει σε βάθος τους πολιτισμούς των Βαλκανίων και της Ανατολής και έχει διδάξει στα Πανεπιστήμια Θράκης, Θεσσαλίας και Μακεδονίας εθνογραφία, κοινωνική ανθρωπολογία και βαλκανιολογία. Εκτός από πεζογραφία έχει γράψει μελέτες («Η πιάτσα», «Ο Μάρκος και η λαϊκότητα», «Λεξικό της αργκό» κ.ά.), ενώ ως στιχουργός είναι γνωστός για τη συνεργασία
του με τους Χειμερινούς Κολυμβητές στη «Μαστοράντζα του Ερντεμπίλ», αλλά και για το τραγούδι του «Γκρέμισ’ τα», το οποίο είχε γράψει για τον Ανδρέα Παπανδρέου στο τέλος της πρώτης κυβερνητικής τετραετίας του ΠΑΣΟΚ.
Ο Γιάννης Γιάρος είναι συνθέτης και εθνομουσικολόγος, ειδικευμένος σε προφορικούς πολιτισμούς της ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής. Μαζί δημιούργησαν τους στίχους και τη μουσική του CD «Τα αναστάσιμα», το οποίο κυκλοφορεί σήμερα αποκλειστικά με το Documento ως προσφορά στους αναγνώστες του για το Πάσχα. Τα τραγούδια τα οποία ερμηνεύουν ο Λάκης Χαλκιάς, η Αργυρώ Καπαρού, ο Τάσος Γιαννούσης και η Δέσποινα Αποστολίδου ήταν η αφορμή να μιλήσουμε με τους δημιουργούς για το κοινό τους έργο.
«Ο Ζάχος ήταν από τους οδηγούς μου. Με κάποια βιβλία του που διάβασα σε πολύ νεαρή ηλικία μου άλλαξε τη ζωή και του οφείλω πάντα αυτή την αναγνώριση» Γιάννης Γιάρος Συνθέτης, εθνομουσικολόγος
Η επιρροή του Ζάχου και οι δερβίσηδες
Ο Γιάννης Γιάρος αναφέρεται στην επιρροή που είχε το έργο του Ευάγγελου Ζάχου-Παπαζαχαρίου στη δική του πορεία, η οποία σύντομα ξεπέρασε τα όρια της Ελλάδας και ανοίχτηκε στην Ανατολή. «Ο Ζάχος ήταν από τους οδηγούς μου. Με κάποια βιβλία του που διάβασα σε πολύ νεαρή ηλικία μού άλλαξε τη ζωή και του οφείλω πάντα
αυτή την αναγνώριση». Μιλάει για τα ταξίδια του στο Ιράν, το Ιράκ και στην Τουρκία και τα χρόνια που έζησε μαζί με τους δερβίσηδες που συνάντησε στα απομονωμένα χωριά των χωρών αυτών, ενώ εξηγεί ότι σε ορισμένα σημεία ίσως ανέπτυξε διαφορετικές απόψεις από τον Ζάχο, αυτό όμως δεν έχει καμία σημασία γιατί πάντα θα είναι μια πολύτιμη αναφορά. «Θεωρώ μάλιστα ότι κάποιες εθνογραφικές και ιστορικές απόψεις του –είτε κάποιος συμφωνεί μαζί τους είτε όχι– είναι πρωτοποριακές και δεν έχουν συζητηθεί όσο τους αξίζει».
Εξηγεί ότι όταν μιλάμε για δερβίσηδες δεν εννοούμε μια κοινότητα η οποία χαρακτηρίζεται από κοινές αναφορές και καταστάσεις, αλλά για διάσπαρτα τάγματα τα οποία διαφέρουν πολιτικά και κοινωνικά. «Η εμπειρία ανάλογα με την ομάδα στην οποία βρίσκεσαι μπορεί να είναι αρκετά διαφορετική. Αυτό που γοητεύει έναν ερευνητή είναι όταν αντιλαμβάνεται μεταξύ άλλων ότι ο κόσμος είναι μεγάλος. Με τον καιρό η γοητεία υποχωρεί γιατί όλοι άνθρωποι είμαστε, όλοι έχουμε τις αδυναμίες μας». Ωστόσο εξηγεί ότι η συναναστροφή του με τις ομάδες των δερβίσηδων τον βοήθησε να δει πόσο σημαντικός είναι ο ήχος για τη δόμηση της κοινωνίας.
Εξηγεί τη σημασία του κόσμου
της προφορικότητας. «Πρόκειται για έναν κόσμο τελείως διαφορετικό από τον επίσημο. Ο δομημένος λόγος, δηλαδή οι τρέχουσες ορολογίες που χρησιμοποιούμε, δεν έχουν σχέση με ένα υπόστρωμα σκέψης και συναισθηματικής συγκρότησης που ανήκει στον κόσμο της προφορικότητας». Και ο Ευάγγελος Ζάχος-Παπαζαχαρίου διαχωρίζει σαφώς τον προφορικό από τον γραπτό λόγο. «Είναι τεράστια η διαφορά τους. Ο προφορικός λόγος λειτουργεί με εικόνες. Σε κάθε λέξη αντιστοιχεί μια εικόνα, κάτι που δεν ισχύει πάντα στον γραπτό λόγο. Εξαρτάται από τη μαγκιά του λογοτέχνη, ενώ αυτοί οι οποίοι προσπάθησαν με τον προφορικό λόγο τα κατάφεραν περισσότερο από τους άλλους. Ο γραπτός λόγος σε όλες του τις μορφές είναι άγουρος, είναι αδοκίμαστος. Μόνο ο προφορικός έχει περάσει από τα στόματα και τα αυτιά του κόσμου». Τι συμβαίνει όμως με τον προφορικό λόγο που καταγράφεται; Σύμφωνα με τον Γ. Γιάρο παγιώνεται και γίνεται ο ίδιος αναφορά αλλά η προφορικότητα πάντα βρίσκει τρόπους έκφρασης που ξεπερνάνε αυτό το εμπόδιο.
Η συνεργασία για «Τα αναστάσιμα»
Στη συζήτηση σχετικά με το πώς προέκυψαν τα τραγούδια του CD
«Τα αναστάσιμα» ο κ. Παπαζαχαρίου εξηγεί ότι πρόκειται για μια ιδέα που είχε για πολύ καιρό στο μυαλό του. «Εχω μάθει να ακούω και μεταξύ άλλων ακούω και διάφορες γλώσσες, όπως τα ποντιακά και τα κρητικά. Στο Παρίσι σπούδασα αλβανικά και τουρκικά. Προσπάθησα να μάθω και αραβικά και περσικά αλλά δεν τα κατάφερα, είχα βαρύ πρόγραμμα. Εκείνο που με γαργαλούσε πιο πολύ ήταν να βρω την άκρη γι’ αυτό που αισθανόμουν ότι υπήρχε γύρω μου, δηλαδή για την τέχνη του προφορικού λόγου».
Εμβαθύνοντας στην τέχνη του λόγου αυτού αποφάσισε να ασχοληθεί με τον μύθο των παθών και της ανάστασης, «τον μεγαλύτερο που υπάρχει» όπως λέει χαρακτηριστικά. «Στην ανατολική Μεσόγειο υπήρχαν από πολύ παλιά σχετικοί μύθοι οι οποίοι συνέτειναν σε αυτόν. Και έγινε τόσο δυνατός που κράτησε χιλιάδες χρόνια ανάλλακτος και μέχρι σήμερα συνεχίζει να ευαισθητοποιεί και να συγκινεί τον κόσμο. Βέβαια αυτό το τόλμημα ήταν κάπως μεγάλο για το μπόι μου αλλά το προσπάθησα». Τους στίχους που έγραψε τους έδειξε στον Γ. Γιάρο. Για πολύ καιρό δούλεψαν μαζί εκείνους αλλά και νέους στίχους με στόχο να δημιουργήσουν από κοινού έναν κύκλο τραγου
διών που θα μπορούσαν να ακούγονται αυτόνομα, αλλά ταυτόχρονα θα συνέθεταν και μια αλληλουχία∙ έναν κύκλο τραγουδιών σαν δοκίμιο, με αρχή, μέση και τέλος.
Οι στίχοι αφορούν καταστάσεις που συνδυάζουν τη λαϊκότητα με την ιερότητα. Οπως λέει ο κ. Γιάρος, «ο κεντρικός πυρήνας της ιδέας του Ζάχου ήταν μέσα από παραδειγματικά πρόσωπα της Μ. Εβδομάδας, όπως είναι ο Χριστός, ο Πέτρος, η Μαγδαληνή, να αναδείξει καταστάσεις που συνδέονται άρρηκτα με τη ζωή μας».
Στην ερώτηση για ποιο λόγο η ανάσταση αποτελεί σήμερα έμπνευση και αν ο σύγχρονος άνθρωπος είναι συμβιβασμένος με την κατάσταση του θανάτου, ο Ε. Ζάχος-Παπαζαχαρίου απαντά: «Δεν νομίζω ότι η εικόνα του θανάτου ενοχλεί κανέναν, μόνο κάποιους υπερευαίσθητους κουλτουριάρηδες. Είναι δεδομένο το οποίο δεν χρειάζεται συζήτηση καν. Η εικόνα της ανάστασης όμως είναι πολύ σημαντική για τον κόσμο, γι’ αυτό πηγαίνει στην εκκλησία κάθε χρόνο τέτοιες μέρες, για να την ξανακούσει. Να ακούσει για το πάσχον θείον και το θριαμβεύον θείον, δύο τελείως διαφορετικά πράγματα μέσα από τα οποία ο άνθρωπος προσπαθεί να βρει συνταγές ζωής».
«Ο γραπτός λόγος σε όλες του τις μορφές είναι άγουρος, είναι αδοκίμαστος. Μόνο ο προφορικός έχει περάσει από τα στόματα και τα αυτιά του κόσμου»
Ευάγγελος Ζάχος-Παπαζαχαρίου
Εθνολόγος, ανθρωπολόγος