Γρηγόρης Λαμπράκης: Z(ει)
Προτάσεις βιβλίων με αφορμή τη συμπλήρωση έξι δεκαετιών από τη δολοφονία του αγωνιστή της ειρήνης
Εν συντομία
Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη δημιούργησε ντόμινο πολιτικών εξελίξεων, αποκαλύπτοντας τον βαθύ ρόλο του παρακράτους.
Γιατί ενδιαφέρει
Αφορμή να διαβάσουμε για την ταραγμένη δεκαετία του 1960 στην Ελλάδα.
Το βράδυ της 22ας Μαΐου 1963 ο βουλευτής της ΕΔΑ Γρηγόρης Λαμπράκης μίλησε στην εκδήλωση της Επιτροπής για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη Θεσσαλονίκης. Η εκδήλωση έγινε στα γραφεία του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος, τα οποία απείχαν μόλις ογδόντα μέτρα από το ξενοδοχείο Κοσμοπολίτ όπου διέμενε. Σ’ αυτήν τη διαδρομή δέχτηκε την πρώτη επίθεση από παρακρατικούς, με τις αστυνομικές δυνάμεις απλώς να παρίστανται.
Κεντρικό θέμα της ομιλίας του ήταν η δημιουργία ενός αδέσμευτου
κινήματος για την ειρήνη από τη νεολαία. Στην κατάμεστη αίθουσα μίλησε και για την επίθεση που δέχτηκε. Αλλωστε από το πρωί της ίδιας μέρας είχε καταγγείλει σχέδιο εξόντωσής του και ζήτησε δημοσίως και από μικροφώνου να τον προστατεύσουν οι αρμόδιες αρχές.
Τη στιγμή που βγήκε από το κτίριο έπεσε πάνω του με δύναμη ένα τρίκυκλο το οποίο εμφανίστηκε από το πουθενά και τον έριξε στο οδόστρωμα, ενώ στη συνέχεια αποδείχτηκε ότι είχε δεχτεί ισχυρό χτύπημα στο κεφάλι από μεταλλικό αντικείμενο. Πέντε μέρες μετά ξεψύχησε στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ.
Στη δίνη του διχασμού
Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη δημιούργησε ντόμινο πολιτικών εξελίξεων, αποκαλύπτοντας ανοιχτά πλέον τον βαθύ ρόλο του παρακράτους. Φέτος συμπληρώνονται εξήντα χρόνια. «Γιατί να ενδιαφέρει ένα 17χρονο η δολοφονία Λαμπράκη;» είχε αναρωτηθεί ο Κυριάκος Μητσοτάκης πριν από λίγα χρόνια, λες και μια τέτοιας σημασίας πολιτική δολοφονία σε έδαφος δημοκρατικής χώρας έχει την ίδια αξία με κάποιο επεισόδιο τηλεοπτικής σειράς που πλέον είναι ντεμοντέ.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο της Εύης Γκοτζαρίδη με τίτλο «Η ζωή και ο θάνατος του Γρηγόρη Λαμπράκη. Ενας ειρηνιστής στη δίνη του εμφύλιου διχασμού» (εκδόσεις ΚΨΜ, με τη στήριξη του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ). Η ιστορικός αντλεί υλικό μεταξύ άλλων από τα αρχεία του Γρηγόρη Λαμπράκη, του Κωνσταντίνου Καραμανλή, του Κωνσταντίνου Τσάτσου, του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, από δημοσιογραφικές και ιστορικές έρευνες, βιογραφίες, ντοκιμαντέρ, συνεντεύξεις αυτόπτων μαρτύρων από την ημέρα της δολοφονίας καθώς και από συνεντεύξεις με ανθρώπους του οικογενειακού περιβάλλοντος του Λαμπράκη. Η προσωπικότητά του φωτίζεται πολύπλευρα μέσα από τον πολιτικό και κοινωνικό ακτιβισμό του χωρίς διάθεση αγιοποίησης, καθώς τοποθετείται στο πλαίσιο της εποχής του. Πρόκειται για σημαντικό βιβλίο αναφοράς, το οποίο ωστόσο διαβάζεται απνευστί εξαιτίας των ουσιαστικών και γλαφυρών περιγραφών με τις οποίες
«Γιατί να ενδιαφέρει ένα 17χρονο η δολοφονία Λαμπράκη;» είχε αναρωτηθεί ο Κυρ. Μητσοτάκης, λες και μια τέτοια πολιτική δολοφονία σε δημοκρατική χώρα έχει την ίδια αξία με επεισόδιο τηλεοπτικής σειράς που πλέον είναι ντεμοντέ
αποδίδεται αυτή η τόσο καίρια περίοδος της σύγχρονης ιστορίας.
Δυσεύρετα και πολύτιμα
Πολλά έχουν γραφτεί για την υπόθεση Λαμπράκη όλες αυτές τις δεκαετίες. Τρία βιβλία ξεχωρίζουν – τα αναφέρει και η Γκοτζαρίδη ως τα σημαντικότερα, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τη δική της έρευνα. Το εδώ και χρόνια εξαντλημένο «Γρηγόρης Λαμπράκης. Ο αντρειωμένος» αποτελεί την πρώτη βιογραφία του βουλευτή και γράφτηκε από τον Κονίδη Πορφύρη αμέσως μετά τη δολοφονία, σε μια προσπάθεια να αναδείξει την προσωπικότητα του Λαμπράκη. Ο Γιάννης Βούλτεψης ήταν ένας εκ των τριών δημοσιογράφων που μαζί με τον Γιώργο Ρωμαίο και τον Γιώργο Μπέρτσο έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην αποκάλυψη του παρακράτους. Το βιβλίο του «Υπόθεση Λαμπράκη» εκδόθηκε πρώτη φορά το 1966 και πιο πρόσφατα το 1998. Θεωρείται μια από τις σημαντικότερες πηγές, ενώ χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον στη δίκη των δολοφόνων. Επίσης σημαντικό είναι το βιβλίο «Δολοφονία Λαμπράκη» του καθηγητή της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Παύλου Πετρίδη, στο οποίο παρουσιάζονται επίσημα και ανέκδοτα έγγραφα της δικογραφίας. Και τα τρία βιβλία είναι εξαντλημένα, ωστόσο μπορούν να βρεθούν σε δημόσιες βιβλιοθήκες.
Το «Ζ» του Βασιλικού
Με αφορμή τη συμπλήρωση εξήντα χρόνων από τη δολοφονία Λαμπράκη ξαναδιαβάζουμε το «Ζ» (εκδόσεις Gutenberg) του Βασίλη Βασιλικού, ο οποίος έχει αναφερθεί πολλές φορές σε εκείνη την εποχή, όταν υπήρχε μια άτυπη τάση οι συγγραφείς να προσεγγίζουν το θέμα τους όσο πιο αποστασιοποιημένα γινόταν, σαν γραπτό ντοκιμαντέρ. Συγκεκριμένα στην αυτοβιογραφία του («Η μνήμη επιστρέφει με λαστιχένια πέδιλα) έγραψε για το πώς γεννήθηκε η ιδέα για το βιβλίο: «Ηταν τότε η εποχή, βλέπετε, αρχές της δεκαετίας του ’70, που μια ομάδα συγγραφέων από διαφορετικές χώρες (Αλεξάντερ Κλούγκε από τη Γερμανία, Μαργκερίτ Ντιράς από τη Γαλλία, Σούζαν Σόνταγκ από την Αμερική) ψάχναμε να παρουσιάσουμε το γεγονός ως αντικείμενο, χωρίς προσωπικές παρεμβάσεις. Αργά κατάλαβα, αφού πλήρωσα ακριβά τα λύτρα του απόλυτου αντικειμένου, πως δεν υπήρξε ποτέ τέτοιο αντικείμενο. Είτε είναι πρακτικά δίκης είτε ρεπορτάζ είτε συνεντεύξεις σε μαγνητόφωνο, πάντα υπάρχει ένα υποκείμενο που επιλέγει, ο πρακτικογράφος, ο δικαστής, ο ίδιος ο άνθρωπος, που αυτολογοκρίνεται για να μιλήσει».
Το «Ζ» –στο οποίο ο Βασιλικός ακολούθησε το πρότυπο γραφής τού «Εν ψυχρώ» του Τρούμαν Καπότε– γράφτηκε σχεδόν παράλληλα με τη δίκη για τη δολοφονία Λαμπράκη, πρωτοδημοσιεύτηκε το 1966 στο περιοδικό «Ταχυδρόμος» και την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε σε βιβλίο από το Θεμέλιο. Εγινε αμέσως σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα, αποτελεί μέχρι σήμερα ένα από τα σημαντικότερα βιβλία στο είδος του παγκοσμίως και μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Κώστα Γαβρά. Παραμένει σημείο αναφοράς στο πολιτικό σινεμά.