Προσωπικές μνήμες νεαρού ρεπόρτερ Ξενοφώντας Μαυραγάνης
Μαρτυρία για τη δολοφονία Λαμπράκη που είχε δημοσιευτεί στο Hot Doc History το 2018
Ενα γεγονός για την πόλη επρόκειτο να λάβει χώρα, αλλά όχι και τόσο σημαντικό για μια εφημερίδα όπως η «Μακεδονία» –όπου μόλις είχα αναλάβει βοηθός αστυνομικού συντάκτη–, η οποία ήταν ταγμένη στον κεντροαριστερό, όπως θα λέγαμε σήμερα, χώρο, ανήκοντας στην Ενωση Κέντρου. Ηταν μια εκδήλωση της Επιτροπής για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη Θεσσαλονίκης, προσανατολισμένης προς την ΕΔΑ, που τότε αποτελούσε το τρίτο κόμμα της Βουλής με 22 βουλευτές. Ενας απ’ αυτούς ήταν ο Γρηγόρης Λαμπράκης, γιατρός – υφηγητής πανεπιστημίου, συνεργαζόμενος με την ΕΔΑ, της οποίας δεν ήταν μέλος. Ηταν όμως μαχητικός βουλευτής που είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στις έντονες διαμαρτυρίες που διαδραματίστηκαν στο Λονδίνο και είχαν στόχο τη βασίλισσα Φρειδερίκη.
Ο επιχειρησιακός πυρήνας του Καφέ Τραμπούκ
Στη Θεσσαλονίκη ήδη λειτουργούσαν ο τοπικός Σύνδεσμος Μπέρτραντ Ράσελ, η Φοιτητική Πνευματική Κίνηση Ροτόντα και η περιοδική έκδοση «Σπουδαστικός Κόσμος», η θεσσαλονικιά εκδοχή της «Πανσπουδαστικής» της Αθήνας, που στεγαζόταν σ’ ένα υπόγειο στην αρχή της οδού Αλ. Σβώλου – τότε Πρίγκηπος Νικολάου– σε απόσταση 100 περίπου μέτρων από το πανελληνίως γνωστό Καφέ Τραμπούκ, όπου σύχναζε ο κύριος και επιχειρησιακός θα λέγαμε πυρήνας των εκοφιτών.
Το βράδυ της 22ας Μαΐου ο διευθυντής μου Γιάννης Ιωαννίδης, που τίμησε το λειτούργημά του, μου είπε με τη χαρακτηριστική θρακιώτικη προφορά του αλλά και με κάποια αδιόρατη ειρωνεία, αφού με θεωρούσε παρασυρμένο από τις ευαισθησίες μου κυρίως στον χώρο της Αριστεράς:
«Μαυραγάνη, κάνε μια βόλτα από τη Βενιζέλου να δεις τι γίνεται με την ομιλία του Λαμπράκη. Κάτι μου μυρίζει άσχημα».
Ανέβαινα τη Βενιζέλου, στην οποία παρατήρησα μια περίεργη αλλά και ανησυχητική κίνηση. Γνωστοί εκοφίτες, που τους γνώριζα και με γνώριζαν λόγω της δραστηριοποίησής μου, ανεβοκατέβαιναν
στα πεζοδρόμια οργισμένοι και κραυγάζοντας συνθήματα: «Η ΕΔΑ στη Βουλγαρία», «Τα κομμούνια στη Μόσχα», «Αλήτες, σήμερα θα πεθάνετε». Κάποιοι που με γνώριζαν καλά κινήθηκαν εναντίον μου, αλλά ταχύνοντας το βήμα μου έφτασα ακριβώς στη γωνία Βενιζέλου και Ερμού, έχοντας αριστερά μπροστά μου το κτίριο όπου μιλούσε ο Λαμπράκης, ακριβώς μπροστά μου την οδό Σπανδωνή και δεξιά πάλι μπροστά μου, απέναντι ακριβώς, το ξενοδοχείο Κοσμοπολίτ, όπου διέμενε ο μάρτυρας της ειρήνης.
Οι δρόμοι ήταν άδειοι από κόσμο, αλλά με πολλούς αστυνομικούς. Οι «αγανακτισμένοι» ήταν στα πεζοδρόμια της Βενιζέλου, της Ερμού και πολλοί στην αρχή της οδού Σπανδωνή, σχηματίζοντας ένα τείχος που δεν σε άφηνε να δεις τι γίνεται πίσω από αυτό.
Από αριστερά μου είδα μια ομάδα πολιτών με επικεφαλής τον Λαμπράκη, που δεν γνώριζα προσωπικά, να βγαίνει από το κτίριο της
συγκέντρωσης και, μετά από κάποια μικρή στάση, τον Λαμπράκη να προπορεύεται και να περπατά στην Ερμού, με κατεύθυνση ανατολικά, πιθανόν προς το ξενοδοχείο του, ενώ σε απόσταση πέντε ή έξι μέτρων τον ακολουθούσαν τα στελέχη του κινήματος ειρήνης. Ανάμεσά τους οι δικηγόροι Σύλλας Παπαδημητρίου, Γιώργος Πάτσας, Γιώργος Τριανταφυλλίδης, ο γιατρός Χρήστος Φράγκος, ο δάσκαλος και πρώην καπετάνιος του ΕΛΑΣ Κώστας Βέρρος.
Η σκηνή της δολοφονίας
Ξαφνικά, και ενώ βρισκόταν ακριβώς μπροστά μου, σε δύο μέτρα απόσταση από το πεζοδρόμιο όπου στεκόμουν εγώ, ακούγεται δυνατός θόρυβος μηχανής και από τη Σπανδωνή, την έξοδο της οποίας απελευθέρωσαν εν ριπή οφθαλμού αυτοί που την έφραζαν, φάνηκε ένα τρίκυκλο με κατεύθυνση το σημείο όπου βρισκόμουν εγώ. Σε κλάσματα δευτερολέπτου είδα τον Λαμπράκη ανάσκελα στο κατάστρωμα του δρόμου και το τρίκυκλο με την ίδια ιλιγγιώδη ταχύτητα που εμφανίστηκε να προσπαθεί να διαφύγει από τη Βενιζέλου, στην οποία μπήκε αντίθετα από τη φορά των αυτοκινήτων, που δεν υπήρχαν βέβαια.
Δεν είδα, ή δεν μπόρεσα να δω λόγω και της συγχύσεως που με διακατείχε, αν το χτύπημα που δέχτηκε ο Λαμπράκης στο δεξιό κάτω μέρος της κεφαλής του του καταφέρθηκε από άνθρωπο που βρισκόταν στον δρόμο ή στην καρότσα του τρίκυκλου. Αυτό που μπορώ να πω τώρα, 50 χρόνια μετά και ύστερα από πολλές συζητήσεις, είναι ότι όλα αυτά έγιναν σε χρόνο μηδέν και σαφώς προϋπολογισμένα.
Ως δημοσιογράφος έσπευσα να μεταδώσω την είδηση στην εφημερίδα, αλλά όπως μου είπαν δύο βλοσυροί κύριοι που κάθονταν μπροστά στο πλησιέστερο περίπτερο, «το τηλέφωνο ήταν χαλασμένο».
Ετσι πήγα τρέχοντας στην εφημερίδα, όπου μου ανατέθηκε η παρακολούθηση του ρεπορτάζ, οπότε είχα την ευτυχή συγκυρία να γνωρίσω τον μεγάλο Γιάννη Βούλτεψη της «Αυγής» και τους Γιώργο Μπέρτσο της «Ελευθερίας» και Γιώργο Ρωμαίο του «Βήματος».
Εικόνες πένθους έξω από το ΑΧΕΠΑ
Οι πρώτες μέρες […] συνδέθηκαν με τα γεγονότα που διαδραματίζονταν έξω από το νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, όπου εκατοντάδες φοιτητές και άλλοι νέοι συγκεντρώνονταν νύχτα μέρα, αποτελώντας ένα είδος φρουράς στον ουσιαστικά νεκρό αγωνιστή της Αριστεράς. Στο εσωτερικό του νοσοκομείου σπουδαίοι γιατροί Ελληνες και ξένοι, ανάμεσά τους κι ο διάσημος Ούγγρος νευροχειρουργός καθηγητής Λάζλο Ζόλνταν καθώς και ο Αγγλος Ν. Ντον, ο Τσέχος Κ. Πατρόφσκι και ο Ρώσος Ζάιφκοφ, που μετακλήθηκαν επειγόντως από την κυβέρνηση, εξέφραζαν την απαισιοδοξία τους για την πορεία της υγείας του βουλευτή, δηλώνοντας πως δεν υπάρχουν ελπίδες.
Ενα απ’ αυτά τα πρωινά, μαζί με τον φωτορεπόρτερ Γιάννη Κυριακίδη […] μπήκαμε ντυμένοι με ιατρικές μπλούζες στο δωμάτιο του Λαμπράκη, φωτογραφίζοντάς τον τραχειοτομημένο και διασωληνωμένο. Νομίζω πως δεν υπάρχουν παρόμοιες φωτογραφίες άλλου φωτορεπόρτερ.
Ο Ξενοφών Μαυραγάνης πέθανε στο τέλος Μαρτίου της φετινής χρονιάς