«Το ερώτημα είναι πόσο επηρεάζει η φυλακή την τέχνη»
Ενας από τους πιο διάσημους πίνακες του Βαν Γκογκ είναι ο «Περίπατος των φυλακισμένων», ζωγραφισμένος περί το 1890. Οι ειδικοί αναφέρουν ότι ο πίνακας περιγράφει με πολύ παραστατικό τρόπο την αποξένωση και την απελπισία των κρατουμένων μιας φυλακής, υπονοώντας εμάς τους ανθρώπους ως όντα που είναι αιχμάλωτα της μοίρας τους και των δύσκολων καταστάσεων που τα κατακλύζουν.
Στην Ελλάδα η φυλακή έχει χιλιοτραγουδηθεί, κυρίως στο ρεμπέτικο τραγούδι: «Οι φυλακές του Ωρωπού» του Γιώργου Μπάτη το 1934, το εμβληματικό «Και εσύ λαέ βασανισμένε μην ξεχνάς τον Ωρωπό» του Θεοδωράκη, «Αντιλαλούν οι φυλακές» του Μάρκου Βαμβακάρη και πολλά άλλα, μέχρι και το μοναδικό τραγούδι της Βίκυς Μοσχολιού «Ξενύχτησα στην πόρτα σου» με τον ανεπανάληπτο στοίχο «Είν’ η ζωή μια φυλακή, και γύρω γύρω τοίχοι»… Αλλωστε τα πρώτα ρεμπέτικα, τα περιβόητα «μουρμούρικα», γεννήθηκαν μες στην ίδια τη φυλακή του Μεντρεσέ. Ακόμη και το τραγούδι για τον θρυλικό Μιχάλη Μπεζεντάκο αν ακούσουμε μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες για τις φυλακές και τις συνθήκες κράτησης σε αλλοτινές, δύσκολες εποχές.
Στην ορθόδοξη αγιογραφία ο Χριστός στη φυλακή: «Εν φυλακή ήμην, και ήλθετε προς με». Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι η φυλακή ήταν μέρος του πόνου, της ατομικής και της συλλογικής κοινωνικής συνείδησης. Τραγουδήθηκε μαζί με τον έρωτα, τον καημό της ξενιτιάς, μαζί με τη χαρά και τη λύπη ολόκληρου του λαού μας. Το ίδιο ισχύει και με το θέατρο.
Κατά την άποψή μου το ερώτημα δεν είναι πόσο επηρεάζει η τέχνη τη φυλακή, αλλά πόσο έχει επηρεάσει η φυλακή την τέχνη σε όλες τις εκφάνσεις.
Ηχώρα καλείται να σχεδιάσει τη διπλή μετάβαση: την ψηφιακή και την πράσινη. Και οι δύο μεταβάσεις ενέχουν μεγάλες προκλήσεις. Οσον αφορά την ψηφιακή μετάβαση, οι ανησυχίες έχουν καταγραφεί και συζητηθεί πολλαπλώς στον δημόσιο διάλογο. Πώς θα περιοριστούν οι μηχανές που πλημμυρίζουν τα κανάλια πληροφόρησης με προπαγάνδα χειραγώγησης, πώς θα αποτραπούν η άνευ προηγουμένου συσσώρευση πλούτου και η διόγκωση των ανισοτήτων καθώς και η αβεβαιότητα της εργασίας και τελικά πώς δεν θα τεθεί σε διακινδύνευση ο ίδιος ο πολιτισμός μας; Χωρίς ηθικούς κανόνες, χωρίς έλεγχο και στόχους, οι ψηφιακές μηχανές τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να κινηθούν εκτός ορίων, απειλώντας τη δημοκρατία ή ακόμη και την ίδια τη ζωή.
Εδώ τίθεται ένα ξεκάθαρο διακύβευμα.
Σε ποιον ανήκουν η εκθαμβωτική παραγωγή γνώσεων και τεχνογνωσίας, οι ραγδαίες, πολλαπλασιαστικές εξελίξεις στην τεχνολογία, τα μέσα ενημέρωσης και οι ψηφιακές πλατφόρμες; Ποιος έχει τον έλεγχο των αποφάσεων που αφορούν άμεσα το σήμερα και το αύριο της ζωής μας;
Είναι ώρα να συζητηθεί ο τρόπος που οι τεχνολογικές εξελίξεις, ο πλούτος και η γνώση που παράγονται θα υπηρετούν το δημόσιο καλό, το συμφέρον όλων, αντί να βρίσκονται στα χέρια λίγων που ανεξέλεγκτοι και χωρίς καμία δημοκρατική επιλογή διαχειρίζονται τις τύχες μας.
Οι ίδιοι προβληματισμοί υπάρχουν και στην πράσινη μετάβαση.
Η ενέργεια είναι η κινητήρια δύναμη κάθε σύγχρονης κοινωνίας. Η αναπτυξιακή και η οικονομική προοπτική κάθε χώρας είναι στενά συνδεδεμένη με την ενεργειακή. Ο μεγαλύτερος πυρηνικός αντιδραστήρας στη χώρα μας είναι ο ήλιος, οι άνεμοι, η γεωθερμία, οι λίμνες και τα ποτάμια, οι παλίρροιες, η βιομάζα. Το δημοκρατικό διακύβευμα σε αυτή την περίπτωση είναι το ακόλουθο: είτε αυτές οι πηγές ενέργειας θα ανήκουν σε όλους μας είτε θα περιέλθουν στην ιδιοκτησία των μεγάλων εταιρειών, τραστ ή funds, εντός και εκτός Ελλάδας. Δεν είναι απλώς κοινωνικό το θέμα, είναι και εθνικό. Γιατί ο κίνδυνος αφελληνισμού των ζωτικών υποδομών είναι προ των θυρών.
Για παράδειγμα, αν όλα τα δημόσια κτίρια, σχολεία, νοσοκομεία, κρατικές υπηρεσίες, οργανισμοί, δημοτικά κτίρια, αν όλα τα σπίτια, οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις αποκτήσουν ήπιες υποδομές για ενέργεια από τον ήλιο, τη γεωθερμία ή τον άνεμο και είμαστε εμείς οι παραγωγοί, θα είναι και το κόστος μεταφοράς ελάχιστο για την ενεργειακή μας επάρκεια. Δεν θα χρειάζονται επιπλέον φαραωνικά έργα, ολόκληρα βουνά, τεράστιες εκτάσεις χωραφιών.
Μια τέτοια επιλογή θα είχε πολλές παράπλευρες θετικές επιπτώσεις. Οι κτιριακές υποδομές της χώρας θα αναμορφώνονταν, με αποτέλεσμα την έκρηξη της ζήτησης εργασίας σε πολλά επαγγέλματα, φέρνοντας πολλούς νέους Ελληνες πίσω στην πατρίδα. Ομως και τα πανεπιστήμια θα γίνονταν κοιτίδες καινοτομίας, δημιουργώντας εγχώριες τεχνολογίες, υπηρεσίες, λογισμικά με μεγάλο όφελος για τη μετάβαση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε μια νέα βιώσιμη παραγωγική εποχή, με εγχώρια προστιθέμενη αξία, με νέα επαγγέλματα για τις νέες γενιές.
Η άλλη επιλογή σημαίνει εισαγωγή τεχνολογίας, έλλειψη ελληνικής καινοτομίας, εισαγωγή υλικών για τις υποδομές και εξάρτηση από δάνειες δυνάμεις.
Το δίλημμα είναι: συμμετοχική δημοκρατία ή ολιγαρχική εξουσία;
Είναι κρίσιμο οι πολίτες, οι κοινωνίες, να ανακτήσουν τα ηνία της διαχείρισης, τον έλεγχο των κρίσιμων υποδομών και αποφάσεων, θεσπίζοντας κανόνες ηθικούς, δίκαιους και βιώσιμους. Δεν θα ήταν υπερβολή αν υποστηρίζαμε ότι οι σημερινές αποφάσεις θα καθορίσουν την τύχη των επόμενων γενιών, όχι απλώς των επόμενων κυβερνήσεων.
Είναι ώρα να συζητηθεί ο τρόπος που οι τεχνολογικές εξελίξεις, ο πλούτος και η γνώση που παράγονται θα υπηρετούν το δημόσιο καλό, το συμφέρον όλων, αντί να βρίσκονται στα χέρια λίγων