Επιστροφή στο λινάρι
Στην Κρήτη αναβιώνει η αρχέγονη καλλιέργεια του λιναριού, του πιο ανθεκτικού νήματος στη Γη. Το κόστος παραγωγής είναι χαμηλό, ενώ η απόδοση ανά στρέμμα μπορεί να φτάσει έως και τα 300 ευρώ. Εφόσον στο έδαφος υπάρχει αρκετή υγρασία, η καλλιέργεια δεν απαιτεί καν άρδευση. Οι πρώιμες καλλιέργειες είναι για παραγωγή ινών, ενώ οι όψιμες για παραγωγή σπόρων αλλά και ινών. Ο σπόρος του λιναριού θεωρείται ιδιαίτερα υγιεινός, ενώ το έλαιό του βοηθάει στην καταπολέμηση της κακής χοληστερίνης.
Είναι συναρπαστικό να την ακούς, με τον τρόπο τον γάργαρο που μιλάει και αφηγείται, αντιλαμβάνεσαι πολύ γρήγορα πώς κατάφερε να διεισδύσει στο μυαλό των γυναικών της Κρήτης, να τις πείσει να ξαναδούν με αγάπη μια ξεχασμένη καλλιέργεια. Η κ. Βαρβάρα Τερζάκη - Παλλήκαρη είναι η εμπνεύστρια και συντονίστρια της Αποστολής Πηνελόπη Gandhi, μιας καινοτόμου, εθελοντικής πρωτοβουλίας του Πανεπιστημίου των Ορέων της Κρήτης, που έχει στόχο τη διάσωση της υφαντικής τέχνης στο νησί. Στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας, αθόρυβα αλλά με επιμονή και υπομονή, σαν υφάντρα κι αυτή, κατόρθωσε μέσα σε 10 χρόνια να αναβιώσει την αρχέγονη καλλιέργεια του λιναριού, του πιο ανθεκτικού νήματος στη γη.
«Το λινάρι καλλιεργούνταν από την περιοχή των Μινωιτών αδιάκοπα στην Κρήτη», λέει στην «Κ». «Αναφέρεται μέχρι και στα λογιστικά βιβλία της Γραμμικής Β΄. Σταμάτησε να σπέρνεται όταν βρέθηκαν καινούργια σιτηρά πολύ πιο εύκολα στην παραγωγή. Ο άνθρωπος άρχισε να ζητά το εύκολο, το γρήγορο, το μπόλικο. Οταν όμως όργωνες με δύο βόδια ή δύο γαϊδουράκια, είχες μεν αργή διαδικασία, αλλά είχες ένα προϊόν που κουβαλούσε όλη τη δόμηση, την ενέργεια, την αγάπη τη δική σου και της φύσης. Για μένα δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το να αρχίσει πάλι ο άνθρωπος να ξαναβάζει το σώμα του να αγκαλιαστεί με τη φύση, με τη γη, να ξαναπιάσει το χώμα, να σπείρει, να θερίσει θαύματα».
Η προπαρασκευή της προσπάθειας για αναβίωση του λιναριού είχε ξεκινήσει ήδη από το 2004, ενώ το 2007 οι άνθρωποι της Αποστολής άρχισαν να βγαίνουν στα χωριά της Κρήτης και να συνομιλούν με τις γυναίκες. Στην αρχή ήταν διστακτικές. «Πόσο πληρώνει;» ρωτούσαν. «Οσο και να πληρώνει, δεν θα βγάλετε χρήματα προτού περάσουν 3 ή 5 χρόνια», απαντούσε η κ. Παλλήκαρη. Πολλές, πάρα πολλές, δεν έκαναν πίσω. Κάτι τις γοήτευσε στα λόγια των ανθρώπων της Αποστολής. «Και σιγά σιγά είδαν κι αυτές ότι μέσα από αυτή τη διαδικασία ξαναβρίσκουν τον εαυτό τους μέσα από αυτό που έκαναν κάποτε οι μητέρες τους. Είδαν ότι δεν μπορούμε να επιδοτούμεθα για τα αυτονόητα. Παλιά οι άνθρωποι δεν περίμεναν την επιδότηση για να δημιουργήσουν. Ηταν το βασίλειο της φύσης η Ελλάδα, με το σώμα μας φτιάχναμε τα πάντα, ό,τι τρώγαμε, ό,τι φορούσαμε. Ειδικά η Κρήτη δεν παρήγαγε ποτέ προϊόντα σε τεράστιες ποσότητες, οι παραγωγοί ήταν μικροί θεοί που παρήγαγαν αυτά που χρειάζονταν». Το λινάρι μάλιστα ήταν ανταλλακτικό είδος, νόμισμα. «Μόνο στα χέρια των γυναικών, όμως. Ηταν το μόνο που δεν διαχειρίζονταν οι άνδρες. Εκείνες έκαναν την παραγωγή, κρατούσαν όσο χρειάζονταν και το υπόλοιπο το πωλούσαν».
Πέρυσι έσπειραν για πρώτη φορά λινάρι σε διάφορα σημεία του νησιού και έχουν ήδη έτοιμα τα πρώτα υφαντά. Φέτος, η καλλιέργεια επαναλήφθηκε, έγινε η συγκομιδή και σήμερα το λινάρι βρίσκεται σε κλειστές αεριζόμενες αποθήκες να ξεραθεί για να γίνει η επεξεργασία του τον Σεπτέμβρη, να γίνει ίνα. «Είναι απίστευτα γοητευτικό ένα πράγμα σαν άχυρο να βγαίνει μέσα από τα δάχτυλά σου σαν νήμα συγκλονιστικό. Η αναβίωσή του είναι μεγάλο στοίχημα, αλλά πιστεύω ότι η μοναδικότητά του τελικά θα αναγνωριστεί. Οπως σαν αρχέγονο ζωνάρι το λινάρι σφιχταγκάλιαζε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς, σαν ζεστή, γερή φλέβα συνδέει το σήμερα και το χθες. Η θρησκεία, η γεωργία, η ιατρική, η διατροφή, όλα είναι παρόντα στη διαδικασία παραγωγής του. Δεν είναι τυχαίο ότι το ιδεόγραμμά του στη Γραμμική Β΄ ήταν το Υψιλον, το γράμμα των Ελλήνων, το ιγκρέκ, που δεν μπορεί παρά να σημαίνει κάτι υπέροχο και υγιές. Ο άνθρωπος που σηκώνει τα χέρια ψηλά, δοξάζει τον Θεό και μετά κοιτάζει τη γη».
Η καλλιέργειά του είναι απλή και άκρως προσοδοφόρα. Το κόστος εγκατάστασης είναι χαμηλό, ενώ μπορεί να φτάσει έως και τα 300 ευρώ η απόδοση για τον παραγωγό (περί τα 200 κιλά σπόρου ανά στρέμμα). Πρόκειται για ετήσιο ποώδες φυτό που φτάνει σε ύψος το 1,5 μέτρο. Η σπορά γίνεται την άνοιξη, ενώ η συγκομιδή ξεκινάει ένα μήνα μετά την εμφάνιση των λουλουδιών. Εφόσον στο έδαφος υπάρχει αρκετή υγρασία, η καλλιέργεια δεν απαιτεί καν άρδευση. Οι πρώιμες καλλιέργειες είναι για παραγωγή ινών, ενώ οι όψιμες για παραγωγή σπόρων αλλά και ινών. Ο σπόρος του λιναριού είναι πλούσιος σε Ω3 και Ω6 λιπαρά και θεωρείται ιδιαίτερα υγιεινός. Το έλαιό του, δε, έχει βρεθεί ότι βοηθάει στην καταπολέμηση της κακής χοληστερίνης. Οι σπόροι μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για την παραγωγή ζωοτροφών για μηρυκαστικά ή και κατοικίδια ζώα. Φυσικά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ίνας, ενώ έπειτα από ξήρανση τα έλαιά του χρησιμοποιούνται στην παραγωγή βερνικιών, μελανιών κ.λπ. Το κύριο προϊόν ωστόσο είναι η ίνα.
Η κ. Βαρβάρα Τερζάκη - Παλλήκαρη, εμπνεύστρια και συντονίστρια της Αποστολής Πηνελόπη Gandhi, έχει στόχο τη διάσωση της υφαντικής τέχνης στην Κρήτη.