Μεταξύ αλήθειας και φαντασίωσης
«Η γυναίκα στη σκάλα» του Μπέρνχαρντ Σλινκ είναι μυθιστόρημα απολογισμού ζωής
Ο Γερμανός συγγραφέας Μπέρνχαρντ Σλινκ (γενν. το 1944) έγινε γνωστός παγκοσμίως, όταν κυκλοφόρησε το μυθιστόρημά του «Διαβάζοντας στη Χάννα» το 1995, και ακόμα περισσότερο το 2008, οπότε μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο, με τον τίτλο «Σφραγισμένα χείλη» (The Reader), με πρωταγωνίστρια την Κέιτ Γουίνσλετ, την τιμημένη με το Οσκαρ πρώτου γυναικείου ρόλου για την ερμηνεία της.
Ο συγγραφέας, που σπούδασε νομικά, γράφει με απλό και σαφή τρόπο ιστορίες οι οποίες έχουν ως κεντρικό θέμα ιδέες, όπως είναι τα ζητήματα της ενοχής, του έρωτα και της συ-
Το έργο αυτό μπορεί να ιδωθεί ως ένας «αποχαιρετισμός» στις απόλυτες στάσεις και στις αδιαμφισβήτητες επιλογές.
νεργασίας των διανοουμένων με το ναζιστικό καθεστώς.
Στο πρόσφατο μυθιστόρημά του, «Η γυναίκα στη σκάλα», το οποίο κυκλοφόρησε στη Γερμανία το 2014, το θέμα που εξετάζεται είναι η σχέση της πραγματικότητας με το έργο τέχνης, της ομορφιάς με το πέρασμα του χρόνου και τη φθορά, με τις εμμονές και τις ιδεοληψίες, είτε αυτές είναι προσωπικές, σχετικές με τη φιλία και τον έρωτα, είτε πολιτικές.
Ο αφηγητής, επιτυχημένος νομικός, σε μια επίσκεψή του στην Πινακοθήκη της Νέας Νότιας Ουαλλίας, στο Σίδνεϊ, βλέπει έναν πίνακα, τον οποίο γνώριζε από το 1968, όταν ως δικηγόρος είχε κληθεί να φροντίσει να διευθετηθούν ζητήματα κυριότητός του. Ο πίνακας, που δείχνει μια γυμνή ξανθιά γυναίκα να κατεβαίνει σκά- λες, είναι έργο του Καρλ Σβιντ, ο οποίος βρισκόταν σε αντιδικία με τον παραγγελιοδότη του εν λόγω πίνακα, τον επιχειρηματία Γκούντλαχ. Κι ανάμεσα στους δύο άντρες βρισκόταν η γυναίκα του πίνακα: η Ιρένε, την οποία θα συναντήσει ο αφηγητής, πολλά χρόνια αργότερα, σε μια απομονωμένη ακτή της Αυστραλίας.
Η αφήγηση μεταφέρεται από το παρόν στο παρελθόν, ενώ χωρίς περιττούς σχολιασμούς, παρά με έμφαση στις περιγραφές, αποδίδονται η θλίψη των γηρατειών που πλησιάζουν, η μοναξιά και η απόγνωση που φέρνει η αρρώστια, η προδοσία, η απιστία, η αναζήτηση δικαιοσύνης. Ο αφηγητής κλονίζεται μόλις βλέπει τον πίνακα που του είχε αναστατώσει κάποτε τη ζωή, και αναζητεί τη γυναίκα που απεικονίζεται σ’ αυτόν. Ετσι, από την τακτοποιημένη ζωή του επιτυχημένου νομικού και επιχειρηματία, θα εισέλθει σε περιπέτειες που δεν είχε προβλέψει και θα αναθεωρήσει τη ζωή του, τις επαγγελματικές, προσωπικές και οικογενειακές επιλογές του.
Το παράδοξο στην όλη ιστορία έγκειται στο γεγονός ότι ο αφηγητής, παρόλο που είχε μάθει να συμπεριφέρεται βάσει των αρχών του ορθού λόγου, απροσδόκητα αφήνεται να παρασυρθεί από μια νεανική φαντασίωση, από τον ανεκπλήρωτο έρωτά του, από το αδύνατον να συμβεί, το ανικανο- ποίητο. Και αυτήν τη δεύτερη φορά, όταν συναντά τη γυναίκα των ονείρων του, ό,τι συμβαίνει, είναι αμετάκλητο, καθώς ο αγώνας με τον χρόνο και τη φθορά είναι άνισος. Ο άνδρας προσπαθεί να κατανοήσει τη γυναίκα, τους δεσμούς του με τους άλλους, το τέλος του ενός σε σχέση με το όλον, τη στάση του προτύπου του, της Ιρένε, που πρόδωσε, εκτός από τον ίδιο, άλλους δύο άνδρες, αλλά και την οικογένεια που είχε δημιουργήσει στην Ανατολική Γερμανία, όπου είχε καταφύγει, έπειτα από συμμετοχή σε τρομοκρατικές ενέργειες στη Δυτική Γερμανία. Ολα κατέρρευσαν, αιφνιδίως, τα ιδιωτικά και τα κοινωνικά στερεότυπα, το έργο τέχνης εξαφανίζεται όπως χάνεται και φεύγει από τη ζωή ο άνθρωπος, όπως καταστρέφεται η φύση, κάτι που αποδίδεται με την ολέθρια πυρκαγιά που πλήττει μια παρθένα περιοχή της Ν. Ν. Ουαλλίας.
Οι μετακινήσεις από τον νέο κόσμο στον παλιό, από την Αυστραλία στη Φρανκφούρτη, εί- ναι ταχείς, η απόσταση από το έργο τέχνης στην πραγματικότητα αποδεικνύεται ότι είναι μεγάλη, αν και υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά, όπως αυτό της φθοράς. Η ομορφιά, εφήμερη και μοιραία, δεν αρκεί για να μπούνε οι βάσεις σε μια σχέση, για να δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για σχέσεις σταθερές και ισορροπημένες.
Και μπορεί στο τέλος ο αφηγητής να προσπαθεί να βάλει σε τάξη όσα διατάραξαν τις βεβαιότητές του, ωστόσο κανείς δεν γνωρίζει πόσο ανθεκτικές θα είναι οι καινούργιες επιλογές, πόσο σαφείς οι απαντήσεις, πόσο επικίνδυνα τα κενά και τα αναπάντητα ερωτήματα.
Ο Μπέρνχαρντ Σλινκ έδωσε ένα μυθιστόρημα απολογισμού ζωής, γραμμένο με νηφαλιότητα, το οποίο μπορεί να ιδωθεί και ως ένας «αποχαιρετισμός» στις απόλυτες στάσεις και στις αδιαμφισβήτητες επιλογές.