Κληρονομιά ενός σπάνιου ανθρώπου
Ενας τόμος του 16ου αιώνα επικεντρώνεται στην ιστορία της θρησκείας -από τις πρώτες εκδόσεις που τυπώθηκαν με τη γραμματοσειρά grecs du roi που δημιουργήθηκε κατόπιν παραγγελίας του βασιλιά της Γαλλίας Φραγκίσκου Α΄ενώ ένας άλλος περιγράφει τα πλούσια εκθέματα της Διεθνούς Εκθεσης στο Νότιο Κένζινγκτον του Λονδίνου το 1862. Και οι δύο αποτελούν μέρος της έκθεσης «Σπάνια βιβλία, σπάνιοι άνθρωποι: Αναστάσιος Αγαθίδης» που παρουσιάζεται στον Προυσό της Ευρυτανίας από τις 10 μέχρι και τις 23 Αυγούστου.
Η έκθεση περιλαμβάνει βιβλία, γκραβούρες και έγγραφα, όλα δωρεές προς την κοινότητα του Προυσού από ένα εκλεκτό της μέλος, τον κλασικό φιλόλογο και ευεργέτη Αναστάσιο Αγαθίδη (17941881), και παρουσιάζεται στη βιβλιοθήκη που φέρει το όνομά του.
Η αρχική κληρονομιά που άφησε ο ευεργέτης-εκπαιδευτικός στον τόπο του ήταν πάνω από 1.000 τόμοι -σήμερα σώζονται περί τους 300- και για πολλές δεκαετίες αποτέλεσε μια πλούσια πηγή γνώσης για τον Προυσό και τις γύρω περιοχές. Τα τελευταία χρόνια όμως η συλλογή ήταν εγκαταλελειμμένη.
Στο μεταξύ, λίγα είναι γνωστά για τη ζωή του άνδρα, η προτομή του οποίου δεσπόζει σε μια από τις πλατείες του ορεινού χωριού. Η ιστορικός-βιογράφος Λεωνή Θανασούλα που διοργανώνει την έκθεση ελπίζει ότι αυτό σύντομα θα αλλάξει.
Μεταξύ αυτών που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα είναι ότι ο εκπαιδευτικός γεννήθηκε Αναστάσιος Καπέρδας και μετονομάστηκε Αγαθίδης από τους δασκάλους του λόγω της αγαθής του φύσης – με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου. Για 40 χρόνια έζησε στο Λονδίνο όπου δίδαξε τον Χαρίλαο Τρικούπη και την αδελφή του Σοφία και άλλα μέλη της ελληνικής κοινότητας της βρετανικής πρωτεύουσας.
«Η ενασχόλησή μου με τον Προυσό και κατ’ επέκταση με τον Αγαθίδη αποτελεί ένα παράδειγμα για το πώς η αλλαγή οπτικής ενός τόπου ή μιας κατάστασης μπορεί να αποφέρει θετικά αποτελέσματα», λέει η Θανασούλα στην «Κ». «Είναι ένα δείγμα αξιοποίησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς με σύγχρονο και επίκαιρο τρόπο, εκεί όπου οι άλλοι βλέπουν την εγκατάλειψη και τη έλλειψη προοπτικής».
Για τη Θανασούλα, με ρίζες από τον Προυσό, η μελέτη για τον Αγαθίδη πάει πέρα από την αυ- γουστιάτικη παρουσίαση, καθώς πρόσφατα η Βρετανική Σχολή της Αθήνας τής απένειμε μια υποτροφία για να ερευνήσει τη ζωή και το έργο του, και μέσα από αυτό, την ελληνική Διασπορά του Λονδίνου τον 19ο αιώνα αλλά και την ιστορία της εκπαίδευσης στην Ελλάδα και τη Βρετανία τον ίδιο αιώνα.
Επίδραση του Διαφωτισμού
«Η πορεία του Αγαθίδη αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα της επίδρασης του νεοελληνικού Διαφωτισμού γιατί πρόκειται για μια ξεχωριστή περίπτωση ευεργέτη καθώς δεν ανήκε στον επιχειρηματικό κόσμο της εποχής του», εξηγεί η ίδια. «Η έκθεση έρχεται στη σωστή στιγμή γιατί προβάλλει την επίδραση του ελληνικού πολιτισμού στη διαμόρφωση της Ευρώπης και των ελληνικών γραμμάτων στις αξίες που δημιούργησαν το ανθρωπιστικό της πνεύμα. Σήμερα που οι ελληνικές σπουδές φθίνουν, όπως και το πνεύμα αυτό από την ευρωπαϊκή πνευματική ζωή».
Πέρα από τη συλλογή βιβλίων του Αγαθίδη -στην οποία πρωτοστατούν γερμανικοί τίτλοι-, η έκθεση παρουσιάζει τρία εκπαιδευτικά βιβλία που έγραψε ο ίδιος – το πρώτο, εγχειρίδιο εκμάθησης αρχαίων ελληνικών για κορασίδες, εκδόθηκε το 1840, εποχή που δίδασκε στο γαλλικό σχολείο θηλέων Βολμεράνζ στο Ναύπλιο, λίγο πριν από την αναχώρησή του για το Λονδίνο.
Ο Αγαθίδης προτίμησε να ταφεί στη βρετανική πρωτεύουσα, αλλά τα βιβλία του έφτασαν στον Προυσό με καραβάνια από μουλάρια, ενώ οι χρυσές λίρες Αγγλίας που κληροδότησε στο χωριό χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση και τη φροντίδα ενός σχολείου αλλά και της βιβλιοθήκης.
«Εκείνο που με ενοχλούσε ήταν ότι αυτό που μας είχε απομείνει από εκείνον ήταν το όνομα της βιβλιοθήκης, μία προτομή και 300 τόμοι-εκθέματα», λέει η Θανασούλα. «Η μη συντήρηση της μνήμης είναι η μεγαλύτερη απώλεια για ένα μεγάλο πνεύμα».
Ποιος ήταν ο ευεργέτης Αναστάσιος Αγαθίδης, με αφορμή έκθεση στον Προυσό Ευρυτανίας στη βιβλιοθήκη που φέρει το όνομά του.