Ξανακολλώντας το γυαλί
Το γυαλί όταν ραγίσει δεν ξανακολλάει, λέει ένα γνωμικό. Το Χρηματιστήριο Αθηνών αναγκάστηκε να διακόψει τη λειτουργία του για λόγους ανωτέρας τραπεζικής βίας. Η αναστολή αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν κάτι παραπάνω από ράγισμα στο γυαλί της ελληνικής οικονομίας: μια μεγάλη πετριά. Ωστόσο, με συνείδηση ότι επιστροφή στην πρότερη κατάσταση δεν είναι εφικτή, τουλάχιστον σε βραχύ χρόνο, χρέος των αρμόδιων αρχών ήταν να κάνουν τη μηχανή του Χρηματιστηρίου να ξαναπάρει το γρηγορότερο δυνατόν μπροστά, έστω και χωρίς όλα της τα άλογα. Γιατί Χρηματιστήριο σημαίνει τρόπος άντλησης κεφαλαίων για τις επιχειρήσεις, άρα τόνωσης της ανάπτυξης. Ιδίως σε εποχές τόσο δύσκολες όσο η σημερινή και ιδίως όταν οι αγορές κεφαλαίου καθίστανται, μέσω του μεγάλου κοινού σχεδίου που είναι γνωστό ως Capital Markets Union, ατμομηχανή της ελπιζόμενης ανάκαμψης της ευρωπαϊκής οικονομίας.
Από τη στιγμή που έκλεισε το Χρηματιστήριο, ο στόχος όσων ασχολούνται θεσμικά με αυτό δεν θα μπορούσε παρά να είναι μόνον ένας: να ξανανοίξει. Η επίγνωση του ρίσκου (το ρίσκο είναι για το Χρηματιστήριο ό,τι το νερό για το ψάρι), ακόμα και του αυξημένου ρίσκου (μια οικονομία που έφτασε στο ακραίο όριο της χρεοκοπίας και αναγκάστηκε να καταφύγει σε κεφαλαιακούς περιορισμούς είναι εξ ορισμού ευάλωτη σε πιέσεις και αρνητικές αποτιμήσεις), αυξάνει την ανάγκη επιστροφής, αν όχι στην κανονικότητα, πάντως στην πραγματική ζωή: γιατί κλειστό για μεγάλο χρονικό διάστημα Χρηματιστήριο δεν είναι Χρηματιστήριο.
Οπως χρέος του γιατρού για κάποιον σοβαρά τραυματισμένο δεν είναι να παρατείνει επ’ άπειρον τη διασωλήνωση, αλλά να τον αφήσει να αναπνεύσει μόνος του μόλις το μπορέσει, έτσι και χρέος των αρμόδιων αρχών ήταν η επανεκκίνηση των συναλλαγών, μόλις το επέτρεπαν οι νέες συνθήκες. Οι βασικές προϋποθέσεις για να κριθεί αυτό ήταν τρεις: το άνοιγμα των τραπεζών, η ύπαρξη, εφόσον οι συνθήκες θα συνέχιζαν να είναι μη απολύτως κανονικές, του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου και η τεχνική ετοιμότητα επανέναρξης υπό το νέο καθεστώς.
Μόλις άνοιξαν οι τράπεζες, τέθηκαν σε θεσμική διαβούλευση οι δύο εκδοχές επαναλειτουργίας και του Χρηματιστηρίου: χωρίς ή με περιορισμούς ανάλογους με τους συνεχιζόμενους τραπεζικούς. Συστημικά ορθός και κατά τους κανόνες της οικονομικής επιστήμης τρόπος θα ήταν το χωρίς περιορισμούς άνοιγμα: η κατεξοχήν παγκοσμιοποιημένη λογική και λειτουργία των αγορών κεφαλαίου, η εγγενής προϋπόθεση παροχής ίδιων δυνατοτήτων σε όλους τους συμμετέχοντες, η ανάγκη εξισορρόπησης πωλητών και αγοραστών, όλα συνέκλιναν προς αυτή την κατεύθυνση. Το Χρηματιστήριο δεν λειτουργεί όμως αυτόνομα εντός μιας οικονομίας, ιδίως εντός μιας οικονομίας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Από την πλευρά μας καταστήσαμε σαφές, στα αποφασίζοντα κυβερνητικά όργανα, στην ΤτΕ και στην ΕΚΤ, ότι πρώτη μας επιλογή ήταν η με όσο το δυνατόν λιγότερους περιορισμούς επανεκκίνηση. Με την ίδια αίσθηση του γενικού συμφέροντος ακούσαμε και τα επιχειρήματα για μη διακινδύνευση εκροών από το σύστημα -είτε εκτός Ελλάδας είτε εκτός τραπεζικών λογαριασμών- ιδίως στην πρώτη και πιο κρίσιμη περίοδο. Αυτό που τελικά συμφωνήθηκε θέλω να πιστεύω πως ήταν η μόνη εφικτή για όλα τα μέτωπα λύση: οι κινήσεις από εκτός Ελλάδος λογαριασμούς θα ήταν ελεύθερες (όχι μόνο γιατί το απαιτούν οι διεθνείς συναλλακτικοί κανόνες, αλλά και ως κίνητρο για να ενισχύσουν ξένα κεφάλαια την ελληνική οικονομία), ενώ οι ειδικοί όροι για τη χρήση των εντός του ελληνικού συστήματος λογαριασμών θα ήταν προσωρινοί -μέχρι να σταθεροποιηθεί το σύστημακαι πάντως όχι απόλυτα εξαρτώμενοι από την άρση των περιορισμών κεφαλαίου. Με αυτούς τους όρους ξανάνοιξε το Χ.Α. Τραυματισμένο από τις εξελίξεις, ευάλωτο σε πιέσεις, με ειδικούς όρους λειτουργίας, με τις αβεβαιότητες να μην έχουν όλες αρθεί, αλλά επιτέλους χωρίς την τεχνητή «προστασία» της διασωλήνωσης. Η δύσκολη, ασφαλώς, πρώτη εβδομάδα επανεκκίνησης έδειξε ότι ο ασθενής μπορεί να επιζήσει και να επιτελέσει τον κοινωνικό ρόλο του. Ενστικτωδώς ίσως, πολιτική ηγεσία και θεσμικές αρχές έπραξαν στη μικρή Ελλάδα το σωστό, αντίθετα από ό,τι έγινε στη γιγάντια Κίνα: άφησαν το Χρηματιστήριο να αναπνεύσει με τα δικά του πνευμόνια, δηλαδή με τα πνευμόνια των διεθνών αγορών, όχι γιατί οι αγορές έχουν πάντα δίκιο, αλλά γιατί το Χρηματιστήριο είναι θεσμός ελευθερίας της αγοράς και όχι πεδίο άσκησης κρατικού προστατευτισμού.