Διαστημική τέχνη
Προ ημερών πήρα στα χέρια μου το αντίγραφο ενός από τους πανέμορφους ζωγραφικούς πίνακες του φίλου ζωγράφου, και δημοσιογράφου, Κώστα Κοντοπάνου. Είχα τη χαρά να γνωρίσω τον κ. Κοντοπάνο πριν από αρκετά χρόνια στη διάρκεια μιας έκθεσης των έργων του στα εγκαίνια του νέου ψηφιακού πλανηταρίου στο Κέντρο Τεχνών και Επιστημών της Λουιζιάνα στο Μπατόν Ρουζ, που είχα την τιμή να διευθύνω μέχρι το 1973. Η έκθεση εκείνη είχε γενικό τίτλο «Space Art-Hellas», δηλαδή Διαστημική Τέχνη με θεματικό άξονα την ελληνική μυθολογία. Πριν από εκείνη την έκθεση δεν περίμενα κάποιος δικός μας καλλιτέχνης να έχει ασχοληθεί σοβαρά με τη Διαστημική Τέχνη και όπως διαπίστωσα τότε αλλά και έκτοτε η σειρά αυτή των έργων του, εμένα τουλάχιστον, με έχει κυριολεκτικά μαγέψει. Η αγάπη μου όμως γι’ αυτό το πάντρεμα Επιστήμης και Τέχνης δεν είναι κάτι το καινούργιο, αλλά ξεκίνησε εδώ και πάνω από μισόν αιώνα, ως έφηβος, στην πόλη που μεγάλωσα, στην Πάτρα, την πόλη που τότε μοσχοβόλαγε από τα αρώματα που ανέδιδαν απλόχερα το αγιόκλημα, οι γαζίες και το γιασεμί.
Την εποχή εκείνη η Αμερικανική Βιβλιοθήκη της Πάτρας περιελάμβανε κι ένα περιοδικό με τίτλο «Collier’s», που δυστυχώς χρεοκόπησε το 1957. Το περιοδικό εκείνο περιελάμβανε ορισμένα εξαιρετικά εκλαϊκευμένα άρθρα των τελευταίων επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων. Αλλά εκείνο που κίνησε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον στα παιδικά μου μάτια ήταν μία σειρά άρθρων που βρήκα στους παλαιότερους τόμους του περιοδικού σχετικά με την εξερεύνηση του Διαστήματος. Την εποχή εκείνη, σ’ έναν χώρο και χρόνο που ακόμη και τα αεροπορικά ταξίδια μας φαίνονταν επιστημονική φαντασία, η σειρά εκείνη των άρθρων περιέγραφε με εικονογραφημένες λεπτομέρειες τα βήματα που θα έπρεπε να ακολουθήσει ο άνθρωπος για τη μετοίκησή του στο Διάστημα.
Πολλά χρόνια αργότερα έμαθα ότι το σπέρμα εκείνης της σειράς είχε μπει σ’ ένα Συμπόσιο για τα Διαστημικά ταξίδια που είχε γίνει στο Πλανητάριο Χέιντεν της Νέας Υόρκης, τον Οκτώβριο του 1951. Το Συμπόσιο εκείνο οδήγησε τους εκδότες του περιοδικού να συγκεντρώσουν μια σπουδαία ομάδα ειδικών, οι οποίοι χρησίμευσαν ως συγγραφείς και καθοδηγητές της σειράς, ανάμεσα στους οποίους ξεχώριζαν τα ονόματα των πρωτοπόρων της πυραυλικής Werner von Braun και Willy Ley, και των καθηγητών αστρονομίας Fred Whipple από το Χάρβαρντ και Joseph Kaplan από το UCLA.
Παρ’ όλα αυτά, την εποχή εκείνη δεν ήταν τα κείμενα που μου διήγειραν τη φαντασία τόσο, όσο οι καταπληκτικές, ακόμη και σήμερα, ζωγραφικές απεικονίσεις που πλαισίωναν τις επιστημονικές και τεχνολογικές προβλέψεις των αρθρογράφων και οι οποίες είχαν φιλοτεχνηθεί ως επί το πλείστον από τον πρωτοπόρο Διαστημικό καλλιτέχνη Chesley Bonestell. Στις απεικονίσεις εκείνες αποτυπώνονταν με κάθε λεπτομέρεια οι πύραυλοι που θα οδηγούσαν τον άνθρωπο στο Διάστημα, τα σεληνιακά διαστημόπλοια που θα οδηγούσαν δεκάδες αστροναύτες στην επιφάνεια του φυσικού μας δορυφόρου και οι κυλινδρικοί Διαστημικοί σταθμοί που πολλά χρόνια αργότερα, το 1968, πρωταγωνίστησαν στην κλασική ταινία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «2001: Οδύσσεια του Διαστήματος». Η σειρά εκείνη και τα τρία εικονογραφημένα βιβλία που προέκυψαν απ’ αυτήν, εξέθρεψαν τη φαντασία και τα οράματα μιας ολόκληρης γενιάς νέων μηχανικών και επιστημόνων που στη δεκαετία του 1960 μετέτρεψαν τα όνειρα των αρθρογράφων και των συνεργαζόμενων καλλιτεχνών σε πραγματικότητα.
Εκτοτε η Διαστημική Τέχνη έγινε ένα αναπόσπαστο βοήθημα στην αναπαράσταση των διαφόρων τεχνολογικών μέσων που κατά καιρούς προτείνονται για την εξερεύνηση του Διαστήματος. Η αμερικανική NASA, κατανοώντας την πολιτισμική συμβολή της τέχνης στην ανάπτυξη της ανθρώπινης φαντασίας, οργάνωσε και επιχορήγησε από τα πρώτα της βήματα ένα πρόγραμμα καλλιτεχνικών απεικονίσεων της προσπάθειας του ανθρώπου για την κατάκτηση του Διαστήματος. Από τον Μάρτιο του 1962, στη διάρκεια του πρώτου αμερικανικού προγράμματος επανδρωμένων Διαστημικών πτήσεων, «Mercury», η NASA ανέθεσε σε 52 καλλιτέχνες, σε πρώτη φάση, να αποδώσουν καθένας με τη δική του ιδιαίτερη τεχνοτροπία και αισθητική, τα ιστορικά πρώτα βήματα του ανθρώπου στο Διάστημα. Το καλλιτεχνικό αυτό πρόγραμμα συνεχίζεται ακόμη και σήμερα.
Η πιο σημαντική πάντως συμβολή της Διαστημικής Τέχνης είναι χωρίς αμφιβολία η επιστημονικά άψογη και ακριβής αναπαράσταση των διαφόρων άλλων κόσμων και αστρονομικών αντικειμένων και φαινομένων που ανακαλύπτονται στο Σύμπαν με τη βοήθεια των μεγάλων επίγειων και τροχιακών τηλεσκοπίων μας. Χωρίς τη βοήθεια των εμπνευσμένων αυτών καλλιτεχνών, που μαζί με την τέχνη τους ανέπτυξαν και τις ειδικές γνώσεις τους για το Διάστημα και το Σύμπαν, δεν θα μπορούσαμε να περιγράψουμε πλήρως και ολοκληρωμένα τα θαύματα του Σύμπαντος που μας έχουν αποκαλυφθεί τις τελευταίες μερικές δεκαετίες. Γιατί δεν υπάρχει σήμερα πια οποιοδήποτε εκλαϊκευμένο άρθρο, ντοκιμαντέρ ή διάλεξη οπουδήποτε στον κόσμο που να μην κάνει εκτεταμένη χρήση τέτοιων ζωγραφικών αναπαραστάσεων, αφού χωρίς τις απεικονίσεις αυτές θα ήταν σχεδόν αδύνατη η κατανόηση από τον περισσότερο κόσμο όλων όσα έχουν ανακαλύψει οι σύγχρονοι αστρονόμοι και αστροφυσικοί.