Πώς μπορούν να ψηφίσουν οι απόδημοι
Πρόταση μιας ομάδας νέων επιστημόνων και επαγγελματιών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, υπό την αιγίδα της πρωτοβουλίας «brain gain»
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος, από το 2008 έως σήμερα, έφυγαν από τη χώρα περίπου 427.000 Ελληνες ηλικίας 15-46 ετών. Εκτός από τις προφανείς οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες, το νέο αυτό κύμα αποδημίας έχει και μια σημαντική δημοκρατική διάσταση. Οι νέοι απόδημοι, όπως και οι παλαιότεροι, πρακτικά στερούνται του δικαιώματος ψήφου. Θεωρητικά, οι Ελληνες που κατοικούν στο εξωτερικό μπορούν να ασκήσουν το δικαίωμα του εκλέγειν αρκεί να ταξιδέψουν στη χώρα για την ημέρα των εκλογών. Οι πρακτικές όμως δυσχέρειες καθιστούν το δικαίωμα αυτό απλώς τυπικό.
Τι μπορεί να γίνει; Πώς μπορεί να διαμορφωθεί ένα σύστημα ψήφου από το εξωτερικό που να δίνει ουσιαστικό δικαίωμα λόγου στους αποδήμους, χωρίς όμως να διευρύνει υπέρμετρα το εκλογικό σώμα, αντανακλώντας τον πραγματικό δεσμό τους με την πολιτική κοινότητα; Η Ελλάδα μπορεί να επωφεληθεί σημαντικά από την εμπειρία άλλων χωρών. Στη διεθνή πρακτική δύο είναι τα κεντρικά σημεία όπου εντοπίζονται διαφορές σχετικά με την ψήφο των αποδήμων.
Πρώτον, σε ορισμένες χώρες απολαμβάνουν εκλογικού δικαιώματος όλοι όσοι έχουν την ιθαγένεια, ενώ σε άλλες το δικαίωμα διατηρείται για ένα ορισμένο διάστημα απουσίας στο εξωτερικό.
Δεύτερον, κάποια εκλογικά συστήματα προβλέπουν ειδικές εκλογικές περιφέρειες εξωτερικού, ενώ σε ορισμένα η ψήφος των αποδήμων προσμετριέται στις «κανονικές» περιφέρειες εσωτερικού.
Προκειμένου να εξεταστούν οι διαφορετικές αυτές προσεγγίσεις, μια ομάδα νέων επιστημόνων και επαγγελματιών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, υπό την αιγίδα της πρωτοβουλίας «brain gain», επεξεργαστήκαμε τις σχετικές διεθνείς πρακτικές και καταλήξαμε σε μια πρόταση που λαμβάνει υπόψη τόσο το μαζικό φαινόμενο της φυγής νέων τα τελευταία χρόνια (η λεγόμενη γενιά του «brain drain») όσο και την ύπαρξη της παλαιότερης ελληνικής ομογένειας, το ενδιαφέρον της οποίας για τη χώρα είναι επίσης διαρκές και ιστορικά βεβαιωμένο.
Δύο άξονες
Η πρότασή μας στηρίζεται σε δύο άξονες:
1. Απόδημοι που απουσιάζουν για σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα ψηφίζουν από τον τόπο διαμονής τους με επιστολική ψήφο και η ψήφος τους προσμετριέται κανονικά στην εκλογική περιφέρεια όπου είχαν εγγραφεί πριν από την αποδημία. Το ακριβές διάστημα της απουσίας είναι ζήτημα διαβούλευσης: ενδεικτικά προτείνουμε 15 έτη, ενώ μπορεί να υπάρχει διαφορετικό όριο για όσους μένουν σε κράτος-μέλος της Ε.Ε. Η κατηγορία αυτή, κυρίως φοιτητές και νέοι εργαζόμενοι, διατηρεί στενούς δεσμούς με τη χώρα, συστηματική πληροφόρηση και τελικά πολλά από τα μέλη της θα επιστρέψουν. Η δυνατότητά τους να διαμορφώσουν ενημερωμένη πολιτική άποψη κρίνεται επίσης επαρκέστατη, ιδιαίτερα τη στιγμή που συζητείται ακόμα και η παροχή δικαιώματος ψήφου σε 17ετείς ανηλίκους.
2. Οσοι απόδημοι απουσιάζουν για περισσότερο από το διάστημα αυτό, διατηρούν μεν το εκλογικό δικαίωμα, αλλά η ψήφος τους προσμετριέται σε ειδικές εκλογικές περιφέρειες εξωτερικού (λ.χ. Ευρώπης, Αμερικής, Ωκεανίας), οι οποίες εκλέγουν συγκεκριμένο και αναλογικά περιορισμένο αριθμό βουλευτών, πιθανόν έως 5. Η επιρροή τους στο συνολικό αποτέλεσμα είναι πιο περιορισμένη λόγω του μικρότερου αριθμού εδρών των περιφερειών αυτών αναλογικά με τον πληθυσμό τους (ο τελικός τρόπος ενσωμάτωσης είναι θέμα κατάλληλης διαμόρφωσης του εκλογικού νόμου). Η λύση αυτή φαίνεται δικαιολογημένη, καθώς ο δεσμός των αποδήμων αυτών δεν είναι το ίδιο ισχυρός όσο της πρώτης κατηγορίας. Επίσης, η κατηγορία αυτή, έχοντας πλέον σταθερή βιοτική βάση στο εξωτερικό, έχει διακριτές θέσεις και συμφέροντα τα οποία δικαιολογείται να εκπροσωπούνται από βουλευτές εξωτερικού.
Η ελληνική πολιτεία, όπως έχει υποστηρίξει και επίσημα ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, χρησιμοποιεί την υποχρέωση παρουσίας στον τόπο των εκλογών ως τρόπο έμμεσου περιορισμού της συμμετοχής των αποδήμων στην εκλογική διαδικασία. Με τον έμμεσο αυτό τρόπο η Βουλή αποφεύγει ήδη από το 1975 να απαντήσει στο βασικό ερώτημα: αν ο δεσμός των αποδήμων με την ελληνική πολιτική κοινότητα είναι επαρκής, ώστε να δικαιολογεί τη συμμετοχή τους στην εκλογική διαδικασία.
Τα επιχειρήματα
Με αφορμή τον νέο εκλογικό νόμο ήρθε πλέον η στιγμή για μια ειλικρινή και ανοιχτή συζήτηση σχετικά με το αν επιθυμούμε και με ποιους όρους την ψήφο των Ελλήνων του εξωτερικού.
Τα βασικότερα επιχειρήματα κατά της ψήφου των αποδήμων είναι δύο:
• Σύμφωνα με το πρώτο, οι νόμοι που ψηφίζει η Βουλή αφορούν όσους διαμένουν εντός της επικράτειας και όχι τους αποδήμους. Το επιχείρημα αυτό δεν επαρκεί για να αιτιολογήσει τον αποκλεισμό των αποδήμων, ειδικά των νεότερων, από το εκλογικό σώμα. Οι απόδημοι συνεχίζουν να υπέχουν φορολογικών και άλλων υποχρεώσεων έναντι της ελληνικής πολιτείας και πολλοί από τους ελληνικούς νόμους έχουν άμεση επίδραση στην προσωπική και οικονομική τους κατάσταση. Ειδικά για τους νέους μετανάστες το επιχείρημα αυτό είναι ακόμα πιο αδύναμο. Οπως δείχνει η προσωπική μας εμπειρία αλλά και οι απαντήσεις σε πρόσφατη διαδικτυακή έρευνα, πολλοί από τη νέα γενιά των αποδήμων επιθυμούν και σχεδιάζουν την επιστροφή τους στην πατρίδα. Οι νόμοι που ψηφίζει σήμερα η Βουλή αύριο θα εφαρμοστούν και σε πολλούς από εμάς.
• Σύμφωνα με το δεύτερο επιχείρημα, οι απόδημοι δεν πρέπει να συμμετέχουν στην εκλογική διαδικασία γιατί δεν γνωρίζουν επαρκώς τα προβλήματα της χώρας και δεν συμμετέχουν στο δημόσιο διάλογο για την αντιμετώπισή τους. Το επιχείρημα αυτό είναι πλέον παρωχημένο για τη μεγαλύτερη κατηγορία των αποδήμων. Ειδικά οι νέες γενιές μεταναστών ενημερώνονται τακτικά από τα ηλεκτρονικά μέσα και συζητούν τα προβλήματα της χώρας τόσο στις κοινότητες της αποδημίας όσο και με όσους βρίσκονται στην πατρίδα. Παρά τη φυσική τους απουσία, οι απόδημοι διαβουλεύονται για το μέλλον της Ελλάδας ως τμήμα της· ως μέλη μιας πολιτικής κοινότητας με την ευημερία της οποίας είναι συνδεδεμένο το μέλλον τους. Για μια σύγχρονη δημοκρατία αυτό πρέπει να είναι το σημαντικότερο κριτήριο συμμετοχής στο εκλογικό σώμα.