Η παράξενη ιστορική σιωπή της Κίνας
Πενήντα χρόνια μετά την Πολιτιστική Επανάσταση, το γεγονός μοιάζει με «φάντασμα» που αποδοκιμάζεται ακόμη και από το Κόμμα
Αυτή η χαοτική και καταστροφική περίοδος αμφισβητείται πλέον από τους ιστορικούς ως ένα ενιαίο και ομοιογενές ιστορικό γεγονός.
Πολύς λόγος έγινε τον τελευταίο καιρό για την επίσκεψη του Αλέξη Τσίπρα στο Πεκίνο, την Απαγορευμένη Πολιτεία και τις αναφορές του στον Μάο και τα χαρακτηριστικά αποφθέγματα του τελευταίου. Ομως, παρά τη γενικευμένη άποψη πως ο Μάο είναι ακόμη πανταχού παρών στην κομμουνιστοκαπιταλιστική Κίνα του σήμερα, στην πραγματικότητα είναι αρκετά δύσκολο να βρει κανείς ρητές αναφορές είτε στον «μεγάλο τιμονιέρη» είτε στην ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα αυτή.
Σαγκάη. Μια πελώρια πόλη όπου χορταίνει κανείς τις «πέντε τους αίστησες», όπως έγραφε με τον μοναδικό του τρόπο ο Νίκος Καζαντζάκης. Επιτομή του παλαιού κοσμοπολιτισμού, με έναν καταπληκτικό συνδυασμό αρτ ντεκό κτιρίων της δεκαετίας του ‘20 και ρετρό μπαρ τύπου speakeasy, αλλά και εντυπωσιακούς ουρανοξύστες, όπως το εμβληματικό «Ανοιχτήρι». Τεράστιες υπερσύγχρονες λεωφόροι αλλά και μικρά πα- ραδοσιακά δρομάκια με αναρίθμητες βέσπες να κάνουν ζιγκ ζαγκ με διαβολικά αθόρυβο τρόπο. Η επικοινωνία δύσκολη – τα λιγοστά και ενίοτε δυσνόητα αγγλικά των ντόπιων και οι εντελώς διαφορετικοί κώδικες, όπως η γλώσσα του σώματος, δυσχεραίνoυν την ούτως ή άλλως απαιτητική καθημερινότητα.
Παρ’ όλα αυτά, δεν θέλει πολλή προσπάθεια για να συνειδητοποιήσει κανείς πως επικρατεί εκκωφαντική σιωπή γύρω από το γεγονός-ορόσημο στην πρόσφατη Ιστορία της χώρας: η Κίνα μόλις έκλεισε 50 χρόνια από το 1966, χρονιά κατά την οποία ξεκίνησε η Πολιτιστική Επανάσταση (1966-1976), που στον βωμό της ανανέωσης θα κατέληγε σε μια μακρά σειρά εκκαθαρίσεων «εσωτερικών εχθρών», με τελικό απολογισμό τους ένα εκατομμύριο νεκρούς. Ούτε λόγοι ούτε τελετές – είναι μια επανάσταση-φάντασμα, που μέσα από μισόλογα αποδοκιμάζει και το ίδιο το κομμουνιστικό κατεστημένο σε μια σπάνια στιγμή παραδοχής παρελθόντων λαθών, κάνοντας λόγο για «λανθασμένη θεωρία και πράξη». Σε αντίθεση, όμως, με την επίσημη κομματική γραμμή, σε επίπεδο δημόσιας Ιστο- ρίας και κρίνοντας και από τα λιγοστά βιβλιοπωλεία στα οποία κατάφερα να πάω, φαίνεται να υπάρχει έντονο ενδιαφέρον και αυξανόμενη νοσταλγία για εκείνη την περίοδο «από τα κάτω». Στις κατά καιρούς επιθέσεις από μερίδα του Τύπου προς τον σημερινό ηγέτη Σι Τζινπίνγκ ως καπιταλιστή προδότη και φιλελεύθερο μπουρζουά με το βλέμμα στραμμένο στη Δύση, παρατηρεί κανείς μέχρι και μια σχετική αναβίωση του χαρακτηριστικού λεξιλογίου της εποχής. Σημειωτέον, ο Σι είχε κάποτε σταλεί και ο ίδιος στην ύπαιθρο για διαπαιδαγώγηση τη δεκαετία του ’60.
Ο λόγος που βρίσκομαι στη Σαγκάη είναι για να συμμετάσχω σ’ ένα συνέδριο που καταπιάνεται ακριβώς με τη δεκαετία του ‘60 πέρα από το στενό δυτικό πλαίσιο. Στο συνέδριο θα παρέμβει ο Kινέζος ιστορικός Τσεν Τζιαν, που εξηγεί πως η πολύ δύσκολη πρόσβαση στα αρχεία δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο την ούτως ή άλλως περιορισμένη γνώση που έχουμε για τα τεκταινόμενα στην Κίνα τη δεκαετία του ‘60. Η χαοτική και καταστροφική περίοδος της Πολιτιστικής Επανάστασης αυτήν τη στιγμή αμφισβητείται από τους ιστορικούς ως ένα ενιαίο και ομοιογενές ιστορικό γεγονός· προκρίνεται, αντιθέτως, η θέασή της ως αλληλουχίας διακριτών φάσεων και δυναμικών με έντονες διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα αστικά κέντρα και στην ύπαιθρο. Ο Τζιαν θα πει δυο-τρία φευγαλέα πράγματα και για τον αφισβητούμενο ρόλο του Μάο, τα γραπτά του οποίου την εποχή ακριβώς της επανάστασης δημιουργούσαν ρίγη συγκίνησης σε χιλιάδες ανυποψίαστους (ή υποψιασμένους) σε σχέση με την ένταση της βίας μαοϊκούς στη Δυτική Ευρώπη και αλλού, μέσα από το περίφημο Κόκκινο Βιβλιαράκι.