Δρόμος προς τον μυστικό κόσμο των γυναικών
Από τη μόνη βραβευμένη με Νομπέλ Λογοτεχνίας διηγηματογράφο Αλίς Μανρό
ALICE MUNRO Η αγάπη μιας καλής γυναίκας μτφρ.: Τρισεύγενη Παπαϊωάννου εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 538
η Αυστριακή συγγραφέας Ελφρίντε Γέλινεκ κερδίζει το Νομπέλ Λογοτεχνίας. Στο έργο της η γυναίκα πρωταγωνιστεί μέσα από την αρρώστια του πολιτισμού και της κοινωνίας, μέσα από τις δύσκολες οικογενειακές σχέσεις. Λίγα χρόνια αργότερα, το 2007, η Βρετανίδα, με καταγωγή από το Ιράν, Ντόρις Λέσινγκ κερδίζει το Νομπέλ, αναζητώντας τη γυναικεία σεξουαλικότητα μέσα από τις διαφορές των πολιτισμών και τις ηλικίες, το σώμα μέσα από την εξιδανίκευση.
Και έρχεται το 2013 να μας συστήσει, και στο ελληνικό κοινό, ένα λίγο διαφορετικό Νομπέλ, αυτό που απονέμεται στην Καναδή Αλίς Μανρό για τα διηγήματά της. Σπάνιο για Νομπέλ να βραβευτεί ένας συγγραφέας που έχει γράψει μόνο διηγήματα, παρόλο που έχουμε δει στο απώτερο παρελθόν να τιμάται η ποίηση αλλά και στο πρόσφατο η ερευνητική δημοσιογραφία.
Το διήγημα, όμως, αποτελεί μια ιδιαίτερη φόρμα, σπουδαία κατά την άποψή μου, όχι όμως τόσο αναγνωρισμένη όσο το μυθιστόρημα. Με τη βράβευση της Σουηδικής Ακαδημίας η Αλίς Μανρό «σπάει» τους φραγμούς της μικρής φόρμας και γίνεται μια από τις σημαντικότερες διηγηματογράφους. Τη μνημονεύουν στα κείμενά τους από τον Τζέφρι Ευγενίδη μέχρι τον Τζόναθαν Φράνζεν που τη λατρεύει. Κάποιοι μάλιστα θεωρούν τα διηγήματά της εφάμιλλα των διηγημάτων του Τσέχοφ.
Τι είναι αυτό που κάνει σημαντική τη Μανρό; Τι είναι αυτό που αναγνώρισε η Σουηδική Ακαδημία στο έργο της; Τι αποτυπώνεται στο έργο της σταθερής, ακούραστης συζύγου και νοικοκυράς, που με συνέπεια πολλών δεκαετιών ανασύρεται και λάμπει; Η τελευταία της συλλογή με τον καθησυχαστικό τίτλο «Η αγάπη μιας καλής γυναίκας» σε μετάφραση Τρισεύγενης Παπαϊωάννου αποτελείται από έντεκα διηγήματα και ένα επίμετρο της ίδιας της συγγραφέως.
Το επίμετρο αφορά την πρώτη συνέντευξη που έδωσε όταν πληροφορήθηκε ότι πήρε το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 2013 και περιγράφει πότε συνειδητοποίησε ότι αγαπά τις ιστορίες, τι είναι αυτό που την ώθησε στη γραφή και πώς συνδυάστηκε η οικογενειακή της ζωή (έχει τρία παιδιά και έχει κάνει δύο γάμους) με τη λογοτεχνία.
Στο έργο της Μανρό, που αποτυπώνεται εξαιρετικά στα έντεκα διηγήματα της ανά χείρας συλλογής (συμπεριλαμβάνει κατά την άποψή μου μερικά από τα πιο συγκλονιστικά της διηγήματα), η γυναίκα είναι στο επίκεντρο. Από νεαρή έφηβη στο θαυμάσιο «Οι ζωές κοριτσιών και γυναικών» και στο «Πώς γνώρισα τον άνδρα μου», μέχρι μητέρα, σύζυγο, χήρα στο συγκλονιστικό «Το όνειρο της μητέρας μου» και στο «Τα παιδιά μένουν», το γυναικείο σύμπαν διαπνέει τη γραφή της Μανρό. Εδώ όμως οι γυναίκες είναι οι γυναίκες της διπλανής πόρτας που κατοικούν στον Καναδά, στη Βόρεια Αμερική, στην πόλη, στα θέρετρα και στην εξοχή, και θα μπορούσαν ομοίως να είναι οι φίλες μας, οι μανάδες μας αλλά και εμείς.
Η γραφή της είναι σύνθετη, πολυεπίπεδη, οι μεταφορές της είναι συγκλονιστικές όταν προκύπτουν από εδέσματα, μαγειρικές και λάτρα ενώ θέλει να αποτυπώσει τη φθορά, την έλλειψη, τη σεξουαλική έξαψη ή και τον θάνατο. Ολες οι ηρωίδες της θα μπορούσαν να είναι εκείνη, όπως ισχυρίζεται σε μια συνέντευξή της, αλλά δεν είναι. Γράφει διηγήματα, γιατί όπως πολλές μητέρες μπορούν να το καταλάβουν, δεν έχει περισσότερο χρόνο να αφιερώσει. Σκαλίζει ιστορίες στον δρόμο από το σπίτι προς το σχολείο όταν ήταν εκείνη μαθήτρια, από το σχολείο προς το σπίτι συνοδεύοντας πλέον τα παιδιά της. Είναι πολύ φυσικό για εκείνη να δραπετεύει στον κόσμο της επινόησης, να θέλει να φτιάξει μια ιστορία για να διασκεδάσει τη ρουτίνα της. Ετσι και οι ηρωίδες της είναι εντός και εκτός πραγματικότητας. Είναι όλες στο όριο ανάμεσα στην υποταγή και στην ανεξαρτησία, στη σεξουαλικότητα και στην αποποίησή της, στην ενάρετη ζωή και την ακολασία. Είναι όλες μητέρες γεμάτες αμφιθυμία, όπως όλες οι γυναίκες που αντέχουν να είναι και άλλα πράγματα.
Κατά την άποψή μου, τα διηγήματα της Μανρό είναι όλα μυθιστορήματα, παρά τη μικρή τους έκταση. Εχουν όλες τις αρετές του μυθιστορήματος και του κόσμου που αυτό φτιάχνει. Και θεωρώ ότι μέσα στην επιφανειακή ησυχία της ζωής αυτών των γυναικών, η Μανρό ανοίγει δρόμους στο μεγάλο ζήτημα της γυναικείας φύσης. «Εκείνη ακριβώς τη στιγμή έγινα θηλυκό […] τη στιγμή που αποφάσισα να ξαναγυρίσω, που εγκατέλειψα τη μάχη εναντίον της μητέρας μου… και ουσιαστικά προτίμησα την επιβίωση από τη νίκη, αποδέχτηκα τη θηλυκή μου φύση». Αλλωστε, για να καταλάβουμε τι συμβαίνει στον κόσμο της εξουσίας σήμερα, ξεχάσαμε ότι πρέπει πρώτα να περάσουμε από την κουζίνα που μαγειρεύει η μητέρα του ηγέτη.
Τα διηγήματα της Μανρό, παρά τη μικρή τους έκταση, έχουν όλες τις αρετές του μυθιστορήματος και του κόσμου που αυτό φτιάχνει.