Ψέματα, βίντεο, μπουρκίνι και αλήθεια

Οταν ο Τζέρεμι Κόρμπιν, ηγέτης του Εργατικού Κόμματος, δημοσίευσε φωτογραφία όπου καθόταν κάτω σε τρένο, ισχυριζόμενος ότι δεν βρήκε θέση να καθίσει, η ιδιοκτήτρια εταιρεία έσπευσε να δώσει στη δημοσιότητα εικόνες από το κλειστό κύκλωμα της αμαξοστοιχίας που έδειχναν ότι ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης της Βρετανίας πέρασε από άδειες θέσεις πριν εκδηλώσει την «καθιστική διαμαρτυρία» του. Στο Ρίο, λίγες ημέρες αφού τέσσερις κολυμβητές της ολυμπιακής ομάδας των ΗΠΑ κατήγγειλαν ότι είχαν πέσει θύματα ένοπλης ληστείας, η αστυνομία απάντησε με βίντεο –και αυτό από κάμερες κλειστού κυκλώματος– που απεδείκνυε ότι, αντί για θύματα, οι τέσσερις ήταν υπεύθυνοι για βανδαλισμό σε βενζινάδικο και η ιστορία τους ένα ψέμα. Και στις δύο περιπτώσεις, οι καταγγέλλοντες δεν λογάριασαν ότι στις ημέρες μας είναι πολύ εύκολο να βρεθεί κανείς αντιμέτωπος με πράξεις ή κινήσεις που καταγράφηκαν σε εικόνα. Αυτό θα διαπίστωσαν πριν από λίγες ημέρες και κάποιοι δημοτικοί άρχοντες στη Γαλλική Ριβιέρα, όταν είδαν φωτογραφίες όπου η απαγόρευσή τους για τη χρήση του μπουρκίνι επιβαλλόταν από αστυνομικούς, οι οποίοι υποχρέωναν μια γυναίκα να αφαιρέσει περιττά ρούχα ενώ τη σκηνή παρακολουθούσαν γυναίκες με μπικίνι και άνδρες με σορτσάκια. Οι εικόνες από την παραλία της Νίκαιας αποκαλύπτουν μια αλήθεια – ότι είναι βάναυσο οι Αρχές να επιβάλλουν διατάγματα εναντίον της θέλησης ανθρώπων όταν αυτά αφορούν το σώμα τους, την αίσθηση ντροπής, την ταυτότητά τους. Υπάρχει, όμως, και μια άλλη αλήθεια: ότι η αίσθηση ντροπής, η ταυτότητα, μπορεί να καθορίζεται από την πίεση για συμμόρφωση με κοινωνικούς και θρησκευτικούς κανόνες που αναγκάζουν ανθρώπους να υιοθετούν συμπεριφορές που να μην επέλεγαν εάν ήταν ελεύθεροι. Υποτίθεται ότι με την απαγόρευση του μπουρκίνι προστατεύεται η ελευθερία του ατόμου. Εγείρεται, όμως, ένα ουσιαστικό δίλημμα: μπορεί να επιβάλλει την πολύτιμη κοσμικότητα χωρίς να παραβιάζει τις εξίσου θεμελιακές αρχές της ελευθερίας και της ισότητας; Δύσκολα τα ερωτήματα, πολύπλοκη η αλήθεια – και δεν αποτυπώνεται σε μερικές εικόνες. Στις περιπτώσεις του Κόρμπιν και των Αμερικανών κολυμβητών, αλήθεια είναι ότι τρένα στη Βρετανία συχνά είναι γεμάτα σε δυσάρεστο βαθμό, ενώ η Βραζιλία είναι χωρίς αμφιβολία μια επικίνδυνη χώρα για κατοίκους και επισκέπτες (όσον αφορά φόνους, στοιχεία του ΟΗΕ για το 2014 την κατατάσσουν στη 15η θέση μεταξύ 218 χωρών). Η προσπάθεια κάποιων να «ενισχύσουν» την αλήθεια – όπως συνηθίζουν πολλοί πολιτικοί– δείχνει ότι αναμένουν ότι θα γίνουν πιστευτοί (κατασκευάζοντας μια ιστορία πάνω σε κάτι που είναι γνωστό). Και όμως, οι περισσότεροι δεν έχουμε συνηθίσει στο γεγονός ότι πολλά απ’ όσα πράττουμε ή δεν πράττουμε καταγράφονται από κάμερες – κρυφές και μη. Την ίδια ώρα, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι εξαφανίζονται χωρίς ίχνος σε πολέμους, στα χέρια εγκληματιών κ.α. Το ότι δεν μάθαμε πού κατέληξαν δεν σημαίνει ότι δεν υπήρξαν, ότι δεν απαιτούνται η αποκάλυψη της αλήθειας και Δικαιοσύνη. Από την άλλη, οι φωτογραφίες Ελληνοκυπρίων αιχμαλώτων των Τούρκων το 1974 δεν απέτρεψαν εξαφανίσεις και εγκλήματα... Οι εικόνες, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης άλλοτε συμβάλλουν στην εξιχνίαση υποθέσεων άλλοτε στη συγκάλυψή τους. Ευθύνη του καθενός μέσα στην «ενισχυμένη πραγματικότητα» είναι η αναζήτηση της αλήθειας.