Φόρος τιμής σε έναν λόγιο τυπογράφο
Το Ιδρυμα Λασκαρίδη διοργανώνει έκθεση για τον Αλδο Μανούτιο στη Βενετία
Εξω από ένα κιτρινωπό παλάτσο σε μια γειτονιά της Βενετίας έχει αναρτηθεί μια πέτρινη πλάκα με σκαλιστά γράμματα: «Εδώ ήταν η κατοικία του Αλδου Μανούτιου (1449-1515), απ’ όπου το φως των Ελληνικών Γραμμάτων άρχισε να ξαναφέγγει πάνω στους πολιτισμένους ανθρώπους». Δεν έχουμε μόνον εμείς οι Ελληνες οφειλές στον πιο σπουδαίο ουμανιστή λόγιο και τυπογράφο, που διέδωσε τα έργα του Αριστοτέλη, του Πλάτωνα και του Θεόφραστου και όχι μόνον στην Ιταλία της Αναγέννησης, μέσα από σπάνιας κομψότητας, προσιτά σε όλους, πονήματα.
Οποιοσδήποτε κρατά σήμερα ένα ελαφρύ και ευανάγνωστο βιβλίο στα χέρια του, αυτός που μπορεί να χρησιμοποιεί τη γραμματοσειρά με τα κυρτά γράμματα (τα γνωστά italics) και την άνω τελεία, να αντιλαμβάνεται την έκδοση ως γραπτό λόγο και εικονογράφηση πρέπει να υποκλιθεί σε αυτήν τη σπουδαία προσωπικότητα.
Και μπορεί οι Ιταλοί και οι Αμερικανοί να εόρτασαν το 2015 τα 500 χρόνια από τον θάνατό του με εκθέσεις στη Νέα Υόρκη και στη Βενετία, όμως ήρθε και η σειρά μας να αποτίσουμε εκθεσιακό φόρο τιμής με ένα ειδικό αφιέρωμα που διοργανώνει το Ιδρυμα Λασκαρίδη στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Γαληνοτάτης. Εγκαινιάζεται στη λαμπρή σάλα της Libreria Sansoviniana, στις 17 Σεπτεμβρίου, με 35 έργα από την πλούσια συλλογή με τις ελληνικές αλδινές εκδόσεις του ιδρύματος, τις οποίες συμπληρώνουν και έργα από τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη και τη Βιβλιοθήκη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλές από τις αλδινές αυτές εκδόσεις προήλθαν από τη δωρεά της Bilioteca Graeca του συλλέκτη Αθανάσιου Οικονομόπουλου στο ΙΑΛ.
Την επιμέλεια επωμίζεται ο Κωνσταντίνος Σπ. Στάικος, ο οποίος άλλωστε είχε φροντίσει και τον τόμο που εξέδωσε το ίδρυμα «Οι ελληνικές εκδόσεις του Αλδου Μανούτιου και οι Ελληνες συνεργάτες του (π. 1495-1515)», με εισαγωγή του Στέφανου Κακλαμάνη, που επικεντρώνεται στους Ελληνες συνεργάτες του Αλδου, όπως ο Αρσένιος Αποστόλης και ο Μάρκος Μουσούρος, οι οποίοι τον συνόδευσαν στα πρώτα του βήματα στην τυπογραφία. Ο τόμος, που μεταφράζεται τώρα στα ιταλικά, θα αποτελέσει τον κατάλογο της έκθεσης.
«Είμαστε ιδιαίτερα υπερήφανοι που το Ιδρυμα Λασκαρίδη και τα πολύτιμα αποκτήματά της Ιστορικής του Βιβλιοθήκης θα ταξιδέψουν στην Ιταλία γι’ αυτή την ξεχωριστή περίσταση», υπο- γράμμισε στην «Κ» ο πρόεδρος Παναγιώτης Λασκαρίδης συμπληρώνοντας: «Δυστυχώς πολλοί Ελληνες δεν γνωρίζουν την τεράστια συμβολή του Μανούτιου στην αρχαία ελληνική γραμματεία, η οποία ελπίζουμε ότι θα γίνει περισσότερο γνωστή μέσα από αυτό το εγχείρημα».
Ποιος ήταν ο Αλδος Μανούτιος, ο άνθρωπος που επέδρασε τόσο καθοριστικά στην τυπογραφία, που ο απόηχος των επεμβάσεών του είναι αισθητός μέχρι σήμερα; Γεννημένος στην επαρχία του Λάτσιο κοντά στη Ρώμη, έλαβε σφαιρική μόρφωση, με έμφαση στη μελέτη ελληνικών και λατινικών κειμένων. Το 1490 εγκαταστάθηκε στη Βενετία, όπου είχαν συρρεύσει πολλοί Ελληνες λόγιοι για να γλιτώσουν τον τουρκικό ζυγό, συμβάλλοντας στην πνευματική ανά- πτυξη της Γαληνοτάτης. Παρωθούμενος από την ανάγκη να διαδώσει τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά, φιλοδοξία που σκόνταφτε πάνω στους ιδιαίτερα βαρείς και δύσχρηστους τόμους, αποφάσισε να εξειδικευθεί στην τυπογραφία. Ο δικός του σχεδιασμός των σελίδων, οι γραμματοσειρές, η στίξη, η αισθητική αλλά και η πιστότητα των αρχαίων κειμένων στο πρωτότυπο (με υπομονετική σύγκριση ανάμεσα στα χειρόγραφα) έφεραν μια μικρή επανάσταση.
Ο Μανούτιος έφτιαξε μικρά εύχρηστα βιβλία που προωθούσαν την εμπειρία της προσωπικής ανάγνωσης, ενώ μέχρι τότε τη χαίρονταν λίγοι. Εγκαινίασε την τυπογραφική του δραστηριότητα με τη δημοσίευση του έργου «Ηρώ και Λέανδρος» του Μουσαίου. «Πώς μπορεί κάποιος που δεν γνωρίζει ελληνικά να μιμηθεί τους Ελληνες συγγραφείς, που είναι οι πλέον καταρτισμένοι σε κάθε επιστήμη, από τις πηγές των οποίων, όπως ομολογείται, έχει προέλθει σχεδόν οτιδήποτε αξιόλογο στη λατινική γλώσσα;» έγραφε ο ίδιος.
Από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, τον Θουκυδίδη και τον Ηρόδοτο μέχρι τον Δάντη άφησε κυριολεκτικά τη σφραγίδα του. Η έκθεση που του αφιέρωσαν οι Βενετοί στην Ακαντέμιά τους είχε μία ακόμη διάσταση της τεράστιας προσφοράς τους. Οι εκδόσεις τους άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίον ακόμη και οι καλλιτέχνες έβλεπαν την εικόνα, επηρεάζοντας την ίδια την ιστορία της τέχνης.
Εγκαινιάζεται στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη στις 17/9 με 35 έργα από τη συλλογή του ιδρύματος, από τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη και τη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Ωνάση.