Οι σκοτεινές πλευρές της χαρισματικής ηγεσίας σε περίοδο κρίσης
θεωρείται το μέλος μιας ομάδας, οποιουδήποτε μεγέθους, στο οποίο τα υπόλοιπα μέλη προβάλλουν τις δικές τους επιθυμίες για ασφάλεια και δύναμη και με το οποίο ταυτίζονται. Αυτός είναι υπεύθυνος για τον σχεδιασμό, τη διεύθυνση, τον συντονισμό, τον έλεγχο, κυρίως όμως για την παρακίνηση και καθοδήγηση της ομάδας του μέσω της πειθούς, της έμπνευσης, του ενθουσιασμού και της αφοσίωσης των μελών στα οράματα, στον σκοπό και στους στόχους της. Οι χαρισματικοί ηγέτες που περιγράφονται από τον Max Weber (σε διάκριση από τους κληρονομικούς και τους γραφειοκρατικούς ηγέτες) συγκεντρώνουν τις ιδιότητες τόσο του ικανού (βάσει γνώσεων, εμπειριών και ικανοτήτων) όσο και του αγαπητού.
Οι χαρισματικοί ηγέτες έχουν την ικανότητα να πείθουν για την αναγκαιότητα των αλλαγών και για την επίτευξη φιλόδοξων στόχων για τους οποίους είναι απόλυτα αισιόδοξοι. Μπορεί όμως η αισιοδοξία τους αυτή να μη βασίζεται σε ορθολογική εκτί- μηση των αντικειμενικών στοιχείων, αλλά στην πεποίθησή τους ότι το επιθυμητό είναι και εφικτό, οπότε οι οποιεσδήποτε επιλογές που στηρίζονται στη θέληση του ηγέτη να οδηγούν σε μη επιθυμητά αποτελέσματα ή ακόμη και σε καταστροφές για την ομάδα. Αλλες αρνητικές πλευρές τους μπορεί να οφείλονται σε εγωπάθεια, ναρκισσισμό, έλλειψη κατανόησης για τις αντίθετες απόψεις, αυταρχισμό, χειραγώγηση των οπαδών μέσω προπαγάνδας και δημιουργία αποδιοπομπαίων τράγων.
Ορισμένοι για να επιτύχουν την ευκολότερη δυνατή χειραγώγηση χρησιμοποιούν ψευδείς μύθους που στηρίζονται σε μανιχαϊστικές προσεγγίσεις Καλού - Κακού των κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, καταφεύγοντας στη δημαγωγία, στη συνωμοσιολογία και στον λαϊκισμό.
Στη σύγχρονη πολιτική σκηνή κυριαρχεί ο μανιχαϊστικός λαϊκισμός με τον οποίο προσπαθεί να συσπειρώσει κάθε ηγέτης τους οπαδούς του, διαμορφώνοντας ευδιάκριτους εχθρούς που εκφράζουν το απόλυτο κακό. Αυτό ισχύει τόσο στη διεθνή όσο και πολύ περισσότερο στην ελληνική πολιτική σκηνή, στην οποία οι αποφάσεις στηρίζονται περισσότερο στο θυμικό και πολύ λιγότερο στον ορθολογισμό, όπως αυτός διακηρύχθηκε ήδη από την εποχή του Διαφωτισμού (απόρριψη κάθε αυθεντίας, αναζήτηση της ορθής γνώσης μέσω της επιστήμης).
Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η χαρισματικότητα του ηγέτη κρίνεται σύμφωνα με τα δεδομένα, τα πρότυπα, τις αξίες και την ηθική της ομάδας στην οποία ηγείται, οπότε η αποτελεσματικότητά του με- τρείται σύμφωνα με τον βαθμό επίτευξης των στόχων της, όσο ηθικά παραδεκτοί ή απαράδεκτοι κι αν θεωρούνται για τις άλλες ομάδες, την υπόλοιπη κοινωνία ή τη διεθνή κοινότητα (παράνομες πράξεις εγκληματικών ομάδων ή ενέργειες πολιτικών ή θρησκευτικών ηγετών που οδηγούν στον φανατισμό μέσω κάποιας απλοϊκής ρητορικής μίσους, στη μισαλλοδοξία ή ακόμη και στην τρομοκρατία). Εξάλλου, η χαρισματικότητα του ηγέτη μπορεί να οδηγήσει στην επιδίωξη στόχων που μακροχρόνια αποδεικνύονται επιζήμιοι για την ομάδα.
Το ερώτημα που τίθεται για την ελληνική πραγματικότητα είναι εάν πρέπει να στηρίζεται η κοινωνία στις φαντασιώσεις (που θεωρητικοποιούνται ως αφήγημα-παραμύθι) και στα αναμενόμενα θαύματα κάποιου δεξιού ή αριστερού θεωρούμενου «χαρισματικού ηγέτη», ο οποίος στην Ελλάδα εκτιμάται κυρίως από την εμφάνιση και τις επικοινωνιακές του ικανότητες, ή θα πρέπει οι επιλογές της να στηρίζονται πε- ρισσότερο στην αντικειμενικότητα ορθολογικών κριτηρίων, ιδίως όταν θα πρέπει να αντιμετωπιστούν πολύπλοκες και δύσκολες κοινωνικές και οικονομικές καταστάσεις.
Ο χειρισμός των τελευταίων δεν πρέπει να επικεντρώνεται μόνο στα δημοσιονομικά προβλήματα, αλλά θα πρέπει να περιλαμβάνει και μέτρα σε επίπεδο μικροοικονομίας με αύξηση της παραγωγικότητας μέσω αναδιάρθρωσης δομών, διαδικασιών και μεθόδων, νέων και καινοτόμων επενδύσεων και εκσυγχρονισμού των όρων και του περιβάλλοντος λειτουργίας των επιχειρήσεων, που μαζί με τις βελτιώσεις της ποιότητας, την τυποποίηση και επωνυμοποίηση των παραγόμενων προϊόντων μπορούν να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα των παραγόμενων προϊόντων στην ελληνική και στις διεθνείς αγορές, στις οποίες θα πρέπει να προωθούνται με σύγχρονες και στοχευμένες στρατηγικές μάρκετινγκ.
Οι καλύτερες λύσεις στα παραπάνω προβλήματα θα πρέπει να αναμένονται περισσότερο από ηγέτες με γνώσεις, εμπειρίες και ικανότητες και λιγότερο από επικοινωνιακούς ηγέτες – θαυματοποιούς και εμπόρους ψευδαισθήσεων που απευθύνονται κυρίως στο θυμικό.
Σε κάθε περίπτωση πάντως προκειμένου να μην καταλήξουμε στη θυμοσοφία του ΑΡΚΑ, παραδεχόμενοι ότι «Ηγέτης είναι αυτός που μπορεί να αποτρέψει μια καταστροφή, η οποία δεν θα ερχόταν αν δεν κυβερνούσε», είναι προτιμότερο να έχουμε κατά νουν την αμφισβήτηση κάθε αυθεντίας από τον Ν. Καζαντζάκη: «Σωτηρία θα πει να λυτρωθείς απ’ όλους τους σωτήρες». Οπότε οι πολιτικές επιλογές μας θα πρέπει να στηρίζονται πολύ περισσότερο σε όσους εκφράζουν λογικές εκτιμήσεις του εφικτού και όχι σε λαϊκιστές – υποτιθέμενους «χαρισματικούς ηγέτες» που στηρίζουν τη δημοφιλία τους σε ανερμάτιστες υποσχέσεις και ιδεοληπτικές πομφόλυγες.
Οι χαρισματικοί ηγέτες έχουν την ικανότητα να πείθουν για την αναγκαιότητα των αλλαγών και για την επίτευξη φιλόδοξων στόχων.