Αυθαίρετα του 19ου αιώνα
στην Πλάκα είναι ο πρώτος οικισμός αυθαιρέτων που νομιμοποιήθηκε στην Ελλάδα εν έτει 1855. Μαζί με αυτά νομιμοποιήθηκαν και αυθαίρετα κτίσματα στις οδούς Σόλωνος και Σουλίου. Και καθώς η οικιστική παράδοση καταστρατήγησης της πολεοδομικής νομοθεσίας δεν άλλαξε, ακολούθησαν έως τις μέρες μας περισσότερα από 150 νομοθετήματα περί νομιμοποίησης αυθαιρέτων και αναρίθμητες ιστορίες παραλόγου. Οπως του δικαστή που αναζητούσε να αγοράσει και δεν έβρισκε σπίτι χωρίς αυθαιρεσία... Η πολιτεία θεσπίζει κατ’ επίφαση δρακόντειες ρυθμίσεις και κατόπιν «κλείνει το μάτι» στον πολίτη με εξαιρέσεις.
Η «κόκκινη γραμμή» για την ανάσχεση της αυθαίρετης δόμησης ίσως είναι το συντομότερο ανέκδοτο στην (πολεοδομική) ιστορία της χώρας μας. Η ιστορία των νομιμοποιήσεων ξεκινά από το 1855 με πρώτο «ευεργετημένο» οικισμό τα Αναφιώτικα και φθάνει μέχρι τις μέρες μας, αριθμώντας περισσότερες από 150 ρυθμίσεις και... αναρίθμητες ιστορίες παραλόγου.
«Πέρα από τη νόμιμη πόλη, υπάρχει και μια άλλη, “πραγματική” πόλη», ανέφερε ο καθηγητής του ΕΜΠ Κώστας Σερράος, ανοίγοντας προχθές επιστημονική εκδήλωση για το θέμα των αυθαιρέτων (διοργάνωση: σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, Επιστημονική Εταιρεία Δικαίου Πολεοδομίας και Χωροταξίας και Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού). «Το θέμα της αυθαίρετης δόμησης μας κατατρύχει για δεκαετίες και λύση δεν φαίνεται να υπάρχει».
Οι δεκαετίες είναι περισσότερες από όσες φανταζόμαστε. Ο καθηγητής του ΕΜΠ Δημήτρης Μέ- λισσας ανέφερε ότι οι πρώτες ρυθμίσεις για τη νομιμοποίηση αυθαιρέτων έναντι τιμήματος θεσπίστηκαν το 1855 (νόμος «Περί πληρωμής του τιμήματος των γηπέδων εφ’ ων οι κατέχοντες οικοδόμησαν»), λίγα χρόνια μετά τη θέσπιση του πρώτου πλαισίου για τα σχέδια πόλης (1835). Οι πρώτες περιοχές που επωφελούνται είναι τα Αναφιώτικα κάτω από την Ακρόπολη και μία ομάδα αυθαιρέτων στις οδούς Σόλωνος και Σουλίου. Εκτοτε ακολούθησαν περισσότερα από 150 νομοθετήματα, πολλά από τα οποία για την τακτοποίηση των πολεοδομικών αυθαιρεσιών που έγιναν εξαιτίας της έλευσης των προσφύγων τη δεκαετία του ’20. «Συνεχίζουμε μια οικιστική παράδοση καταστρατήγησης της πολεοδομικής νομοθεσίας, που η πολιτεία ανέχεται ως αντιστάθμισμα για όποια επαχθή μέτρα επιβάλλει», ανέφερε ο κ. Μέλισσας.
Η συζήτηση περιεστράφη γύρω από την αποτελεσματικότητα των ρυθμίσεων των τελευταίων ετών. «Πρέπει να το παραδεχθούμε: η αυθαίρετη δόμηση είναι ένας από τους νόμιμους τρόπους δόμησης», ανέφερε η αντιπρόεδρος του ΣτΕ, Κατερίνα Σακελλαροπούλου. Οπως εκτίμησε, η οικονομική κρίση χαλάρωσε τον σεβασμό στη νομιμότητα. «Τα προηγούμενα χρόνια έχουμε δει μια πολιτική αντίληψη που υποθάλπει τις μεγάλες παραβάσεις, αν πρόκειται για επενδύσεις. Και εσχάτως μια άλλη αντίληψη, που βλέπει προστατευτικά τη μικρή παραβατικότητα. Εχω την εντύπωση ότι και οι δύο βλάπτουν το ίδιο τη ζωή μας. Κάθε νέος νόμος δίνει την εντύπωση ότι έρχεται απλά να ρυθμίσει κάποιες “αρρύθμιστες” περιπτώσεις. Η πολιτεία θεσπίζει κατ’ επίφαση δρακόντειες ρυθμίσεις και κατόπιν “κλείνει το μάτι” στον πολίτη με τις εξαιρέσεις του νόμου». Ανέφερε δε χαρακτηριστικά, το παράδειγμα δικαστή του ΣτΕ, που λόγω της θέσης του αναζητούσε σπίτι χωρίς αυθαιρεσίες... και δεν μπορούσε να βρει. «Τελικά αγόρασε διαμέρισμα σε μια πολυκατοικία του ’80», είπε η κ. Σακελλαροπούλου.
Στην εκδήλωση συμμετείχε και η γενική γραμματέας χωρικού σχεδιασμού (και καθηγήτρια του ΕΜΠ) Ειρήνη Κλαμπατσέα, η οποία υπερασπίστηκε τις σχεδιαζόμενες ρυθμίσεις. «Η πρόθεσή μας είναι να υπηρετήσουμε την πρόληψη και όχι την καταστολή», ανέφερε. Δέχθηκε όμως κριτική ακόμα και για τις προθέσεις του νέου νόμου. «Οποιος αυθαιρετεί όχι μόνο δικαιώνεται, αλλά επιβραβεύεται. Αλίμονο σε όσους τηρούν τον νόμο. Επειδή οι εποχές που κάποιος έφτιαχνε ένα αυθαίρετο για να καλύψει το κεφάλι του έχουν παρέλθει, ας σκεφτούμε με θάρρος τι πρέπει να κάνουμε», ανέφερε η Αλεξάνδρα Βλαντού, αρχιτέκτων. «Οταν ξεκίνησα να εργάζομαι το 1977, η βασική πολεοδομική νομοθεσία ήταν 4 τόμοι και τώρα έχει περάσει τους 20. Είναι αδύνατον ένας μηχανικός να γνωρίζει αυτή τη νομοθεσία», ανέφερε η αρχιτέκτων Βάσω Χατζοπούλου. «Στη Γερμανία, η πολεοδομική νομοθεσία είναι ένα βιβλιαράκι», ανέφερε ο καθηγητής του ΕΜΠ Κώστας Σερράος. «Οταν είχα πρωτοεπιστρέψει στην Ελλάδα, μιλούσα παντού για την ανάγκη μεγάλης απλοποίησης της πολεοδομικής νομοθεσίας μας. Τώρα πια σταμάτησα, απογοητεύτηκα».
Περισσότερες από 150 «τακτοποιήσεις» μετρά η Ελλάδα. Τα Αναφιώτικα ήταν ο πρώτος οικισμός που νομιμοποιήθηκε το 1855.