Ολοι οι άνθρωποι του... λαού
Στον σύμβουλο του Μαξίμου Νίκο Καρανίκα αναφέρθηκε προχθές ο πρωθυπουργός στην προ ημερησίας διατάξεως συζήτηση στη Βουλή. Απευθυνόμενος στον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης, είπε: «Αλήθεια, κ. Μητσοτάκη, τι έχετε με τον κ. Καρανίκα και τον αναφέρετε κάθε φορά στη Βουλή; Εμάς οι άνθρωποί μας είναι άνθρωποι του λαού, δεν είναι ούτε του Χάρβαρντ, ούτε Παπασταύρου, ούτε Χριστοφοράκοι, ούτε αυτοφωράκηδες».
Μια αποστροφή πάνω στη λογική «ο λαός στην εξουσία» (αν και όχι ακριβώς· ο άνθρωπος του λαού είναι σύμβουλος της εξουσίας) και ένα ακόμη καθαρό δείγμα λαϊκιστικού λόγου: Ο εκ του λαού προερχόμενος εξ απορρήτων της κυβέρνησης, ως εκπρόσωπος ίσως του πιο αδύναμου και σίγουρα του πιο αγανακτισμένου τμήματος των πολιτών, ενάντια στις ελίτ, τους οικονομικά ισχυρούς, τους τεχνοκράτες, τους ειδήμονες. Aπόρ- ριψη της εξουσίας των ολίγων έναντι εκείνης των πολλών (στην πραγματικότητα, παραμένει των ολίγων, στο πλαίσιο της αντιπροσωπευτικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας), προσφυγή (θεωρητική) σε μια άλλη πηγή νομιμότητας, τον λαό. Είναι ένας λόγος που βρίσκει απήχηση, λόγω του ελλείμματος εμπιστοσύνης των πολιτών στους θεσμούς και στους λειτουργούς τους. Πολιτικοί, ανώτερα κυβερνητικά στελέχη, ειδικοί, «σοφοί», δεν έχουν καταφέρει να αποσπάσουν τη χώρα από τα υπόγεια της κρίσης, να συρρικνώσουν τη διαφθορά (ενίοτε, μάλιστα, υποθάλπουν τους πρωταγωνιστές της), να γυρίσουν σελίδα. Ετσι, οι θεσμοί τίθενται εκτός κάδρου, στην καρδιά του οποίου τοποθετείται ο λαός. Μια πολυπληθής ομάδα, ετερόκλητη σε ό,τι αφορά την ιδεολογική και κοινωνική της βάση, με μάλλον ασαφή όρια, τα οποία δεν περικλείουν πάντοτε τον πολίτη που ασκεί κριτική σε κάθε εξουσία, που πειθαρχεί στη λογική, που αναγνωρίζει τις υποχρεώσεις του και τις τηρεί. Η ομάδα αυτή, η οποία εναντιώνεται στο εχθρικό «σύστημα», στο πλέγμα εξουσιών, κανόνων, μηχανισμών και προσφέρει τη δική της προοπτική της ριζικής εκρίζωσης του ξοφλημένου νοσηρού αποτυχημένου παλιού θεσμικού πλαισίου (αδιάφορο αν πολύ συχνά μοιάζει να μην αγαπάει τις αλλαγές και τις μεταρρυθμίσεις, να αντιδράει σε μέτρα που απειλούν κατεστημένα προνόμια και συμφέροντα), έχει ένα ισχυρό πλε- ονέκτημα: το απλό μήνυμα και τις καθαρές υποσχέσεις (της ολομέτωπης σύγκρουσης με το κατεστημένο).
Πληθωρικό συναίσθημα, υπεραπλουστεύσεις, ανευθυνότητα (για όλα φταίνε οι άλλοι), ένα απόλυτο κατασκευασμένο με τα στοιχεία της επιθυμίας, ένα προσκεφάλι όπου ακουμπούν όλες οι κοπώσεις, απατηλές λύσεις και ψέμα. Ο λαϊκισμός, μια απάντηση, όπως ισχυρίζεται ο Γάλλος οικονομολόγος Τομά Πικετί, «στο αίσθημα εγκατάλειψης των λαϊκών στρωμάτων και την αύξηση των ανισοτήτων», μοιάζει ότι θα μπορούσε να θριαμβεύει απεριόριστα, άλλωστε κερδίζει ραγδαία έδαφος παντού στον κόσμο – κάτι εξαιρετικά επικίνδυνο. Ο μύθος είναι λόγος, έλεγε ο Ρολάν Μπαρτ. Ομως ο λαϊκισμός δεν μένει στα – αποπολιτικοποιημένα, στην πραγματικότητα– λόγια. Προχωράει στην πράξη, παράγοντας, ιστορικά τουλάχιστον, σοβαρή ανωμαλία.