Πώς να φτιάξεις μια Παιδεία που δεν φτιάχνεται
Ολοι γνωρίζουμε γιατί δεν γίνονται μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα. Αυτό που αποκαλούμε «μεταρρυθμίσεις» είναι αυτές οι πολιτικές που ευνοούν πολλούς από λίγο, πλήττοντας λίγους πολύ. Κόβεις προνόμια από ειδικές ομάδες που τα κατέχουν, και αποδίδεις το κέρδος σε όλη την κοινωνία. Ετσι από μια χούφτα πρώην προνομιούχων χάνει ο καθένας 10, για να κερδίσουμε όλοι μας από 0,01. Προφανώς οι προνομιούχοι που έχουν πολλά να χάσουν διαδηλώνουν, φωνάζουν, γυρνάν το σύμπαν ανάποδα. Οι υπόλοιποι της πλειοψηφίας, καθένας εκ των οποίων έχει να κερδίσει ελάχιστα, δεν ασχολούνται. Μα τι φωνάζουν όλοι αυτοί, αναρωτιούνται. Πώς κάνουν έτσι;
Κι έτσι ακούγονται οι φωνές μόνο των προνομιούχων, και οι πολιτικές ηγεσίες παραδοσιακά επιλέγουν να τους κάνουν το χατίρι, αφού ούτως ή άλλως ο υπόλοιπος κόσμος δεν μοιάζει και πολύ προβληματισμένος για το ότι χάνει 0,01 από κάθε μπλοκ προνομιούχων. Φαίνεται να μην κάνουν καν τη σύνδεση, παρ’ όλο που υπάρχουν, πια, χιλιάδες μπλοκ προνομιούχων, και τα επιμέρους 0,01 αθροίζονται σε ένα σημαντικό ποσό που κανείς δεν κάθεται να υπολογίσει. Αυτός λίγο - πολύ είναι ο λόγος που δεν ανοίγουν τα κλειστά επαγγέλματα, που δεν εκσυγχρονίζεται η λειτουργία του Δημοσίου, που δεν καταργούνται οι φόροι υπέρ τρίτων, που συνταξιοδοτούνται δημόσιοι υπάλληλοι στα 52.
Θα περίμενε κανείς, όμως, στο θέμα της Παιδείας η στάση των Ελλήνων να είναι διαφορετική. Σ’ αυτό το θέμα, το 0,01 που χάνει ο καθένας αφορά τα παιδιά του. Υποτίθεται ότι οι ελληνικές οικογένειες θεωρούν τα παιδιά ως κάτι το ιερό, δεν αφήνουν να τους λείψει ούτε 0,01 από φαγάκι, αγκαλίτσα, ζακετούλα – το είπαμε το φαγάκι; Θα περίμενε κανείς ότι για τις μεταρρυθμίσεις στον χώρο της Παιδείας η λαϊκή στήριξη θα ήταν ευρύτατη. Για παράδειγμα, σε καμία βαθμίδα της ελληνικής εκπαίδευσης δεν υπάρχει αυστηρή αξιολόγηση με συγκεκριμένες μεθοδολογίες, με σύνδεση της απόδοσης των καθηγητών και των δασκάλων με τις απολαβές τους και την εξέλιξή τους, με ό,τι τέλος πάντων ισχύει στις χώρες που μας νικάνε στην PISA. Θα περίμενε κανείς οι γονείς να είναι έξαλλοι με αυτό, να εξεγείρονται, να κάνουν πορείες κάθε που βγαίνουν τα νούμερα της PISA, υπέρ της αξιολόγησης των καθηγητών, και της αναβάθμισης των σχολείων στα οποία φοιτούν τα παιδιά τους. Αλλά δεν αντιδρά κανείς. Μα αν ακόμα και η δύναμη της φύσης, που είναι η ασφυκτική λατρεία της Ελληνίδας μάνας, αδυνατεί να κατανικήσει τον μολώχ ενός αντιμεταρρυθμιστικού μπλοκ, τι μπορεί; Τίποτε δεν μπορεί. Το μόνο που μπορεί να κάνει κανείς σε αυτή την περίπτωση είναι να ψάξει τα στεγανά όπου δεν υπάρχουν πολλά ή πολύ ισχυρά συμφέροντα προνομιούχων, και να δώσει έμφαση εκεί. Ευτυχώς, στην Παιδεία υπάρχει ένα, σχετικά (αλλά όχι απόλυτα) αλώβητο.
Στην τελευταία έρευνα της διαΝΕΟσις μελετάμε μια εκπαιδευτική βαθμίδα που έχει γλιτώσει εν μέρει από την αντιμεταρρυθμιστική εμπλοκή κυρίως επειδή στη χώρα μας οι περισσότεροι δεν την υπολογίζουν ως εκπαιδευτική βαθμίδα: την προσχολική αγωγή. Ερευνες έχουν δείξει ότι πρόκειται ίσως για την πιο αποδοτική επένδυση που μπορεί να κάνει ένα κράτος: Για κάθε ευρώ που επενδύεται για την προσχολική αγωγή ενός τετράχρονου παιδιού, μια κοινωνία θα πάρει πίσω από 60 έως 300 ευρώ μέχρι το παιδί αυτό να φτάσει τα 65. Η προσχολική αγωγή έχει ευεργετικές συνέπειες στην καταπολέμηση των ανισοτήτων και της φτώχειας, στη διανοητική και γνωσιακή εξέλιξη του πληθυσμού, στην οικονομική ανάπτυξη, στην οικογενειακή πολιτική. Είναι τόσο εντυπωσιακά και προφανή τα οφέλη της, που ακόμα και αντικρατιστές νεοφιλελεύθεροι Ρεπουμπλικανοί σε πολιτείες των ΗΠΑ σπαταλάνε κρατικό χρήμα για να φτιάξουν παιδικούς σταθμούς για τα φτωχά παιδιά. Στη χώρα μας οι παιδικοί σταθμοί δεν έχουν επίσημο, εγκεκριμένο από το υπουργείο Παιδείας curriculum και δεν ελέγχονται από καμία κεντρική δομή. Δεν ξέρουμε καν ακριβώς πόσοι είναι. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι 60% των παιδιών προσχολικής ηλικίας δεν πηγαίνουν σε παιδικούς σταθμούς, όμως. Και επίσης ότι μια κυβέρνηση που θα ήθελε να κάνει κάτι για την Παιδεία, αντιμέτωπη με το μπετόν της αντίδρασης σε όλες τις άλλες βαθμίδες, θεωρητικά θα μπορούσε να κάνει ενδιαφέροντα, ουσιαστικά και πολύ αποδοτικά πράγματα σε αυτήν. Τα πολλά προβλήματα της Παιδείας δεν θα λύνονταν έτσι, βεβαίως. Αλλά θα ήταν, τουλάχιστον, μια αρχή.