Το «ατύχημα» με Τουρκία παραμονεύει στο Αιγαίο

Η στρατηγική Ερντογάν κατά της Ελλάδας και η ανησυχία της Ουάσιγκτον

Τον κίνδυνο ενός ήδη προαναγγελθέντος «ατυχήματος» στο Αιγαίο επιδιώκει να αποφύγει η Αθήνα, έπειτα από δέκα ημέρες καθημερινής τουρκικής έντασης σε ρητορικό αλλά και σε επιχειρησιακό επίπεδο. Οι χειριστές μαχητικών τα οποία καθημερινά αναχαιτίζουν τουρκικά F-16 που πραγματοποιούν παραβιάσεις έχουν λάβει σαφείς εντολές να είναι ιδιαίτερα ψύχραιμοι, ενώ ανάλογο επίπεδο εγρήγορσης υφίσταται και στο Πολεμικό Ναυτικό. Τον φόβο ενός θερμού επεισοδίου ενισχύει το γεγονός ότι για πρώτη φορά τα τελευταία 20 χρόνια τα ελληνοτουρκικά έχουν μεταφερθεί στο επίκεντρο της πολιτικής συζήτησης στο εσωτερικό της Τουρκίας. Η απόφαση του Αρείου Πάγου να μην εκδοθούν οι οκτώ Τούρκοι στρατιωτικοί θεωρείται αφορμή για εκδίπλωση ήδη υπάρχουσας ατζέντας της Αγκυρας στο Αιγαίο. Η Αθήνα επιχειρεί διεθνοποίηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, τα οποία εκτιμά ότι μπορεί να αποτελέσουν, μαζί με το Κυπριακό, μέρος της ατζέντας των συζητήσεων ανάμεσα στην Ε.Ε. και την Αγκυρα, ευελπιστώντας στη στήριξη των Βρυξελλών. Στο μεταξύ, έντονη ανησυχία επικρατεί στην Ουάσιγκτον για το επιδεινούμενο κλίμα στην περιοχή. Η αμερικανική διπλωματία παρακολουθεί με προσοχή τις κινήσεις των δύο πλευρών, κινούμενη σταθερά στη γραμμή «κανείς δεν θα πρέπει να επιχειρήσει να αλλάξει το στάτους κβο στην περιοχή».

«No ships, no troops, no flags». Αυτή η φράση του Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, τα ξημερώματα της 31ης Ιανουαρίου 1996, δεν έχει για όσους ζουν και παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς τα ελληνοτουρκικά μόνο ιστορική αξία. Είναι και μια έμμεση πλην σαφής αποτύπωση ενός παράτυπου αλλά πολύ αληθινού status quo στην περιοχή τα τελευταία 21 χρόνια.

Γι’ αυτό και όταν ο Αρειος Πάγος αποφάσισε στις 26 Ιανουαρίου να μην εκδώσει τους οκτώ φυγάδες Τούρκους στρατιωτικούς, έμπειροι διπλωμάτες και αξιωματικοί δεν διερωτήθηκαν για πολύ αν θα υπάρξει κλιμάκωση, απλώς ανέμεναν να διαπιστώσουν το είδος της, με το βλέμμα στραμμένο στα Ιμια. Αυτή η εποχή, τα τελευταία χρόνια, είναι πάντα επικίνδυνη, λόγω της επετείου από την κρίση των Ιμίων, που οδήγησε τον Χριστόδουλο Καραθανάση, τον Παναγιώτη Βλαχάκο και τον Εκτορα Γιαλοψό στον θάνατο εν ώρα καθήκοντος. Οσο περνούν οι ημέρες, με δεδομένη τη δημόσια απειλή από τον Τούρκο ΥΠΕΞ, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, για «ατύχημα» που θα οδηγήσει σε καταστάσεις «δίχως γυρισμό», και τη νέα ανακοίνωσή του τουρκικού ΥΠΕΞ με την οποία επιτίθεται με σκληρή φρασεολογία στον Πάνο Καμμένο, κατηγορώντας τον για «αξιοθρήνητες δηλώσεις» και «αβάσιμες, ακατάλληλες και ανήθικες εκφράσεις εναντίον της χώρας και του προέδρου μας», γίνεται σαφές πως:

α) είτε για εσωτερική κατανάλωση ενόψει του συνταγματικού δημοψηφίσματος του Απριλίου

β) είτε λόγω ενεργοποίησης μιας ατζέντας «Αιγαίου» από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν,

η Τουρκία έχει στρέψει το βλέμμα και προς τον Δυσμάς γείτονά της.

Η έξοδος της «Μελτέμ»

Οταν την περασμένη Κυριακή, 29 Ιανουαρίου, λίγο πριν από τις 11 το πρωί, εντοπίστηκε η έξοδος της πυραυλακάτου «Μελτέμ», με διακεκριμένο επιβαίνοντα τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ Χουλουσί Ακάρ και τους τρεις επικεφαλής των κλάδων των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, διπλωμάτες και στρατιωτικοί ήταν σίγουροι ότι επίκειται κλιμάκωση. Εκείνη τη στιγμή η προσοχή των αξιωματικών στην κανονιοφόρο «Κραταιός», που βρισκόταν στην περιοχή των Ιμίων, δεν ήταν στραμμένη στην πυραυλάκατο που μετέφερε τον Τούρκο ΑΓΕΕΘΑ, αλλά στα δύο υπερσύγχρονα σκάφη ανορθόδοξου πολέμου που συνόδευαν.

Αυτού του τύπου τα σκάφη, μεγέθους περί τα 20 μέτρα, είναι κατασκευασμένα για να μεταφέρουν έως και 20 άνδρες των ειδικών δυνάμεων για επιχειρήσεις παρόμοιες με αυτή που το 1996 οδήγησε στην κρίση των Ιμίων. Αφού συνόδευσαν την πυραυλάκατο που μετέφερε τον Τούρκο ΑΓΕΕΘΑ στην Αλικαρνασσό, στράφηκαν εν συνεχεία προς Βορράν, διανύοντας 150 ναυτικά μίλια, προτού καταλήξουν στον κόλπο της Σμύρνης και βγουν από την άμεση προσοχή του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού που παρακολουθούσε την πορεία τους. Αυτή ακριβώς η διάσταση, του ναυτικού αιφνιδιασμού, είναι εκείνη που ανησυχεί ιδιαιτέρως το ΓΕΕΘΑ και τις αρμόδιες υπηρεσίες. Οχι μόνο διά πιθανής αποβάσεως στα Ιμια, η οποία θα συνιστούσε σαφή παραβίαση ακόμη και αυτού του άτυπου «προσωρινού» καθεστώτος των Ιμίων και θα οδηγούσε σε άμεση κλιμάκωση της έντασης, αλλά, ενδεχομένως, μέσω διεκδίκησης του δικαιώματος Ερευνας και Διάσωσης (SAR)

Και νέα ανακοίνωση του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών, αργά το βράδυ της Παρασκευής, με την οποία επιτίθεται με σκληρή φρασεολογία στον κ. Πάνο Καμμένο.

σε ένα περιστατικό που θα έχει σκηνοθετηθεί προς αυτή την κατεύθυνση από την Αγκυρα.

Υφαλοι και αβαθή

Η περιοχή από τη Σύμη έως και την Ψέριμο είναι γεμάτη υφάλους και αβαθή, και κάτι τέτοιο αποτελεί ένα ακραίο, απευκταίο, αλλά ενδεχομένως πιθανό σενάριο, εάν όντως η Αγκυρα επιθυμεί να κλιμακώσει περαιτέρω την ένταση, κάτι το οποίο εξετάζεται από την Αθήνα. Σε ναυτικό επίπεδο, πάντως, με εξαίρεση την έξοδο του τουρκικού στόλου στα μέσα Ιανουαρίου για την τριμηνιαία επιχειρησιακή αξιολόγησή του στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, οι μονάδες επιφανείας της γειτονικής χώρας δεν δείχνουν αξιοσημείωτη κινητικότητα.

Το στεφάνι και οι παραβιάσεις

Το δεύτερο επεισόδιο της τουρκικής κλιμάκωσης ήλθε έπειτα από την πρωτοβουλία του υπουργού Εθνικής Αμυνας Π. Καμμένου να μεταβεί, συνοδευόμενος από τον νέο αρχηγό ΓΕΑ Χρ. Χριστοδούλου, στην περιοχή των Ιμίων νωρίς το πρωί της 1ης Φεβρουαρίου, για ρίψη στεφάνου προς τιμήν των πεσόντων του 1996.

Ακολούθησε ένα ανεπανάληπτο, στην ιστορία της καταγραφής τους από το ΓΕΕΘΑ, μπαράζ υπερπτήσεων, παραβάσεων και παραβιάσεων από τουρκικά F-16:

• 10 υπερπτήσεις των Ιμίων και της Καλολίμνου.

• 138 παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου.

• 24 παραβάσεις του FIR Αθηνών σε λιγότερες από 6 ώρες.

Το γεγονός ότι δεν υπήρξε κάποιο ατύχημα στον αέρα εκείνη την ημέρα οφείλεται αφενός στο μεγάλο ύψος των υπερπτήσεων, αφετέρου στις πολύ σαφείς και αυστηρές εντολές που έχουν λάβει οι Ελληνες πιλότοι για ψυχραιμία, καθώς οι Τούρκοι ομόλογοί τους δεν είναι οι πολύπειροι χειριστές που επάνδρωναν τα τουρκικά μαχητικά πριν από τις 15 Ιουλίου, αλλά νεαροί ανθυποσμηναγοί, με πολύ μικρή πτητική εμπειρία.

Η επανάληψη ενός περιστατικού, όπως εκείνο που οδήγησε τον σμηναγό Κώστα Ηλιάκη στον θάνατο στις 23 Μαΐου 2006 κατά την αναχαίτιση τουρκικού F-16 στο Καρπάθιο Πέλαγος, είναι ένας καθημερινός κίνδυνος.

Η τελευταία φορά που σημειώθηκε ένας τέτοιος κίνδυνος ήταν στις αρχές Μαρτίου του 2016, όταν ο πιλότος τουρκικού F-16, που πραγματοποιούσε νυχτερινή παραβίαση νοτίως της Λήμνου, έσβησε όλα τα φώτα του αεροσκάφους του όταν αντιλήφθηκε ότι πλησιάζει ελληνικό μαχητικό, με αποτέλεσμα η σύγκρουση στον αέρα να αποφευχθεί μόνο χάρη στην ικανότητα των δύο χειριστών.

Οι ρητορικές εξάρσεις

Το τρίτο επεισόδιο ήλθε έπειτα από τις νέες ρητορικές εξάρσεις του κ. Τσαβούσογλου, του Τούρκου πρωθυπουργού Μπιναλί Γιλντιρίμ περί 130 βραχονησίδων που, κατά την άποψή του, δεν είναι σαφές εάν ανήκουν στην Ελλάδα ή την Τουρκία, και την προχθεσινή παρέμβαση του εκπροσώπου του τουρκικού ΥΠΕΞ Χουσεΐν Μουφτούογλου περί αποστρατιωτικοποιημένης Κω.

Η τοποθέτηση του κ. Μουφτούογλου απαντήθηκε μεν σε οξύ ύφος από τον Ελληνα ομόλογό του Στρ. Ευθυμίου, ο οποίος του υπενθύμισε ότι με τη Συνθήκη των Παρισίων το 1947 τα Δωδεκάνησα πέρασαν από την κυριαρχία της Ιταλίας σε εκείνη της Ελλάδας, χωρίς καμία συμμετοχή της Τουρκίας. Ωστόσο, η ανακοίνωση Μουφτούογλου κρύβει περισσότερα απ’ όσα φαίνονται.

Αφορμή για την ανακοίνωση του κ. Μουφτούογλου υπήρξε μια καθημερινή δραστηριότητα Ελλήνων αλεξιπτωτιστών στην Κω, την οποία κάποια ελληνικά ΜΜΕ ενέταξαν σε «ελληνική επίδειξη ετοιμότητας» λόγω της κατάστασης στα Ιμια. Αλλωστε το ΓΕΣ δεν ανακοίνωσε τίποτα, γι’ αυτό και ο κ. Μουφτούογλου περιέγραψε ως πηγή πληροφόρησής του «ελληνικά ΜΜΕ».

Το τουρκικό προξενείο

Στην Κω και στη Ρόδο υπάρχουν μουσουλμάνοι κάτοικοι, Ελληνες πολίτες, οι οποίοι δεν έχουν καθεστώς μειονότητας, όπως εκείνοι στη Θράκη (όπου το προξενείο της Κομοτηνής ακόμη αναζητεί «γκιουλενιστές»). Ορισμένοι κύκλοι στην Αθήνα εκτιμούν ότι η Τουρκία, στην προσπάθειά της να ασκήσει περαιτέρω πιέσεις προς την Ελλάδα, ενισχύει το προξενείο της στη Ρόδο, τοποθετώντας ως γενικό πρόξενο τον μέχρι πρότινος «Νο 2» της τουρκικής πρεσβείας στην Αθήνα, Μπαρίς Καλκαβάν, ο οποίος μάλιστα, στην πρώτη ανάρτησή του στον λογαριασμό Facebook που διατηρεί το προξενείο, επισήμανε τη χωρική αρμοδιότητά του από το Μέις (Καστελλόριζο) έως τη Λήμνο.

Το μόνο χαρακτηριστικά παράδοξο σε αυτή την κίνηση είναι ότι ο κ. Καλκαβάν είναι μάλλον πολύ έμπειρος και υψηλόβαθμος για ένα τέτοιο πόστο. Δεδομένου ότι και ο μέχρι πρότινος πρέσβης της Τουρκίας στην Αθήνα, Κερίμ Ουράς, είναι πλέον διπλωματικός σύμβουλος του Τούρκου πρωθυπουργού, καθίσταται σαφές πως, αν μη τι άλλο, οι διπλωμάτες που έχουν πολυετή ελληνική εμπειρία αξιοποιούνται σε σημαντικά πόστα.

Ο πρωθυπουργός Αλ. Τσίπρας φέρεται να εκτιμά ότι όσα έχουν συμβεί το τελευταίο χρονικό διάστημα, από τη διεθνή διάσκεψη της Γενεύης μέχρι σήμερα, έχουν ενσωματώσει όχι μόνο το Κυπριακό, αλλά και –σταδιακά– την κατάσταση στο Αιγαίο, στην ατζέντα των ευρωτουρκικών σχέσεων. Οι συνεργάτες του κ. Τσίπρα επισημαίνουν ότι η κ. Μέρκελ αντιλαμβάνεται απολύτως την κατάσταση. Μένει να φανεί πόσο έντονες θα είναι οι πιέσεις των Γερμανών για το Κυπριακό.

Πάντως, στη συνάντηση που είχε ο κ. Κοτζιάς με τον ειδικό σύμβουλο του γ.γ. του ΟΗΕ για το θέμα, Εσπεν Μπαρθ Εϊντε, έγινε σαφές ότι το ζήτημα της εξωτερικής ασφάλειας και η αξιοποίηση της ευρωπαϊκής ελευθερίας διακίνησης Τούρκων στην Κύπρο είναι δύο «αγκάθια».

Στην ίδια συνάντηση, φαίνεται ότι ο κ. Κοτζιάς ζήτησε, επίσης, από τον κ. Εϊντε να παραδεχθεί πως στη διάσκεψη της 12ης Ιανουαρίου οι χειρισμοί του ΟΗΕ ήταν τέτοιοι που επέτρεψαν στην Τουρκία να κατηγορήσει την Ελλάδα για «ναυάγιο» των διαπραγματεύσεων, κάτι το οποίο δεν συνέβη. Ο κ. Εϊντε, πάντως, εξέφρασε και την ανησυχία που μπορεί να έχει το κακό κλίμα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και στις διαπραγματεύσεις του Κυπριακού, που ξεκινούν πάλι στις αρχές Μαρτίου σε πολιτικό επίπεδο.

Το νέο αίτημα

Προτού οι ελληνοτουρκικές σχέσεις δοκιμαστούν ξανά στη Γενεύη, θα έχει μεσολαβήσει και η Σύνοδος Υπουργών Αμυνας του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες (14 - 16 Φεβρουαρίου), όταν και η Τουρκία αναμένεται να καταθέσει ξανά αίτημα για άμεσο τερματισμό της δράσης του στολίσκου της SNMG-2 στο Ανατολικό Αιγαίο, που τον επόμενο μήνα θα κλείσει έναν χρόνο.

Οι Τούρκοι έχουν διατρανώσει – εμμέσως και αμέσως– ότι δεν επιθυμούν παρουσία τρίτων δυνάμεων στο Αιγαίο, κάτι που ο κ. Ερντογάν είχε θέσει και προσωπικά προς τον γ.γ. της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, όταν αυτός επισκέφθηκε την Αγκυρα τον περασμένο Σεπτέμβριο. Στη σύνοδο της επόμενης εβδομάδας, μένει να φανεί τι ρόλο θα αναλάβει η Τουρκία, έπειτα από την απόφαση για αναβάθμιση του Διακλαδικού Στρατηγείου της Νάπολης σε περιφερειακή Δομή Νότου με αναπληρωτή γενικό γραμματέα, κάτι που προωθήθηκε έπειτα από κοινή πρωτοβουλία Ελλάδας, Ισπανίας, Ιταλίας και Πορτογαλίας.