Το επικίνδυνο δόγμα «Πρώτα η Αμερική»
« Από αυτή τη στιγμή ισχύει το “Πρώτα η Αμερική”», δήλωσε ο Ντόναλντ Τραμπ στην ομιλία του, μόλις ορκίστηκε πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών. «Θα ακολουθήσουμε δύο απλούς κανόνες: Αγοράζουμε αμερικανικά, προσλαμβάνουμε Αμερικανούς. Θα επιδιώκουμε τη φιλία όλων των εθνών του κόσμου – αλλά μέσα στο πλαίσιο ότι είναι δικαίωμα κάθε έθνους να θέτει πάνω απ’ όλα τα δικά του συμφέροντα». Παρέθεσε έναν μακρύ κατάλογο περιπτώσεων όπου, όπως ισχυρίστηκε, άλλες χώρες ωφελήθηκαν εις βάρος των ΗΠΑ. Η ομιλία είχε στόχο να συσπειρώσει τους οπαδούς και να ερεθίσει όσους δεν ασπάζονται το μήνυμα και την πολιτική Τραμπ. Ο κ. Τραμπ, ασφαλώς, είχε κάθε δικαίωμα να ανακοινώσει αυτή την πολιτική – η οποία είναι αυτή που παρουσίασε στη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας.
Από εκεί και πέρα, όμως, το ερώτημα είναι εάν ο πρόεδρος των ΗΠΑ μπορεί να πετύχει αυτά που υπόσχεται με τις μεθόδους που εφαρμόζει και με τις αντιλήψεις που υιοθετεί. Οι πρώτες ημέρες της θητείας του είναι χείμαρρος αποφάσεων και πράξεων που δείχνουν ότι ο ίδιος δεν έχει κανέναν ενδοιασμό ούτε για τη νομιμοποίηση να εισάγει τέτοιες ανατροπές ούτε για την ορθότητα της πολιτικής του. Δεν θα ασχοληθούμε με τις λεπτομέρειες εδώ, αλλά η τακτική του Αμερικανού προέδρου είναι να συσπειρώνει τους οπαδούς του, να δημιουργεί μια σύγχυση με ψευδείς ή απλοϊκούς ισχυρισμούς, που οδηγούν τους αντιπάλους σε παροξυσμούς οργής και αγανάκτησης, και ύστερα να παρουσιάζει την αντίδραση ως απόδειξη της ορθότητας των πράξεών του. Ετσι βρίσκεται σε έναν κύκλο αυτοεπιβεβαίωσης, όπου οι θεατρινισμοί υπερέχουν της συζήτησης. Μέρος της τακτικής συσπείρωσης των οπαδών είναι οι κινήσεις απομονωτισμού που ο κ. Τραμπ πρεσβεύει. Η απόφαση να αποκλείσει την είσοδο πολιτών επτά μουσουλμανικών χωρών, ως κίνηση κατά της ισλαμικής τρομοκρατίας, το δείχνει αυτό με τον πιο δραματικό τρόπο. Και γεγονός είναι ότι μετά τις πρώτες ημέρες με τις έντονες αντιδράσεις, αυτό το αόρατο τείχος θα καθιερωθεί και θα παραμείνει σε ισχύ, σε μία ή άλλη μορφή.
Ο κ. Τραμπ και η κυβέρνησή του ορθώνουν τείχη παντού. Από το σχέδιο για πραγματικό τείχος που έχει προκαλέσει διπλωματική κρίση με το Μεξικό έως την αμφισβήτηση του ΝΑΤΟ και τις εχθρικές προθέσεις εναντίον της Ευρωπαϊκής Ενωσης (με εγκώμια για το Brexit), ο πρόεδρος και οι σύμβουλοί του, καθώς και πολλοί Ρεπουμπλικανοί μέλη του Κογκρέσου, δείχνουν να πιστεύουν ότι η ρήξη με συμμάχους εξυπηρετεί αυτό τον στόχο. Ο πρόεδρος Τραμπ δήλωσε: «Θα ενισχύσουμε παλιές συμμαχίες και θα συνάψουμε καινούργιες» και μετά ήρθε σε ρήξη με τον πρωθυπουργό της Αυστραλίας, από τους πιο σταθερούς συμμάχους της Αμερικής. Πριν από λίγες ημέρες, ο αντιπρόεδρος της Επιτροπής Χρηματοπιστωτικών Υπηρεσιών της Βουλής των Αντιπροσώπων, Πάτρικ Μακένρι, απηύθυνε επιστολή στην πρόεδρο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας, Τζάνετ Γέλεν, καταγγέλλοντας ως «απαράδεκτο» το γεγονός ότι η Fed συνεχίζει να συμμετέχει σε διεθνή φόρα οικονομικής διακυβέρνησης· ζήτησε να σταματήσει αυτό, έως ότου ο κ. Τραμπ επιλέξει νέους αξιωματούχους «οι οποίοι θα θέσουν ως προτεραιότητα τα συμφέροντα των ΗΠΑ». Η έχθρα εναντίον συλλογικών διαδικασιών εξυπηρετεί το δόγμα «Πρώτα η Αμερική». Εως σήμερα, 16 ημέρες από την ορκωμοσία του, ο κ. Τραμπ έχει πετύχει να συσπειρώσει τους οπαδούς του, όπως είδαμε στις πρώτες δημοσκοπήσεις της θητείας του.
Οι συνέπειες, όμως, μάλλον δεν θα ωφελήσουν τις ΗΠΑ μακροπρόθεσμα, εάν κρίνουμε από το πόσο «διαπλεκόμενη» είναι η παγκόσμια οικονομία, πόσο πολύπλοκες οι διεθνείς σχέσεις. Δόγμα που θέτει μια χώρα πάνω απ’ όλες τις άλλες, χωρίς να λογαριάζει τις συνέπειες, εμπεριέχει τον κίνδυνο να την απομονώσει. Ο ΟΗΕ, το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΝΑΤΟ και πολλές άλλες διεθνείς οργανώσεις και συνθήκες, που θεσπίστηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν συνέβαλαν μόνο στη σταθερότητα και την ευημερία μεγάλου μέρους του πλανήτη, αλλά εξυπηρέτησαν, κυρίως, τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Τώρα παραμερίζεται η ιδέα πως ό,τι είναι καλό για τον κόσμο είναι καλό και για την Αμερική και το αντίστροφο. Οταν περισσότεροι Αμερικανοί αρχίσουν να διαπιστώνουν ότι ενώ ο μεγιστάνας κ. Τραμπ μιλά εξ ονόματος του λαού εξυπηρετεί τα συμφέροντα των ολίγων, το «Πρώτα η Αμερική» θα αποδειχθεί φενάκη. Εν τω μεταξύ, ο υπόλοιπος κόσμος, αντιμέτωπος με μια Αμερική που θα είναι απρόβλεπτη είτε αδιάφορη, που θέτει το συμφέρον της πάνω από το συλλογικό συμφέρον, θα αναγκαστεί να επιλέξει μεταξύ του χάους και της συσπείρωσης. Κάθε χώρα θα πρέπει να ζυγίσει προσεκτικά τις επιλογές της. Η δική μας, για πολλούς λόγους, είναι από τις πιο εκτεθειμένες σε κινδύνους. Θα είμαστε έτοιμοι για τις μεγάλες και δύσκολες αποφάσεις του εγγύς μέλλοντος;