Τραγικές ιστορίες με στιγμές ευτυχίας
Ο Αντονι Μάρα επιστρέφει στην Τσετσενία και στην πρώην Σοβιετική Ενωση
Η συγκίνηση εναλλάσσεται αενάως με την ευθυμία, η απελπισία με τον ενθουσιασμό, ο κυνισμός με το γλυκόπικρο χιούμορ.
ANTHONY MARRA Ο τσάρος της αγάπης και της τέκνο μτφρ.: Αχιλλέας Κυριακίδης εκδ. Ικαρος, σελ. 372
«Βλέπω τον εαυτό μου ως έναν κωμικό συγγραφέα, που γράφει τραγωδίες», εξομολογείται ο Αντονι Μάρα σε συνέντευξή του στην ιστοσελίδα therumpus.net. Διαβάζοντας τον «Τσάρο της αγάπης και της τέκνο» (εκδ. Ικαρος), το δεύτερο βιβλίο του μετά το βραβευμένο μυθιστόρημα «Αστερισμός ζωτικών φαινομένων», ο αναγνώστης δεν δυσκολεύεται να αντιληφθεί τι εννοεί ο Αμερικανός συγγραφέας. Στις φαινομενικά αυτοτελείς ιστορίες, που συνδέονται μεταξύ τους μέσα από μια σειρά συμπτώσεων και (τραγικών, κυρίως) γεγονότων, η συγκίνηση εναλλάσσεται αενάως με την ευθυμία, η απελπισία με τον ενθουσιασμό, ο κυνισμός με το γλυκόπικρο χιούμορ. Οι ήρωες μπορεί εν πολλοίς να ευθύνονται για τη μοίρα τους, αλλά κερδίζουν τη συμ- πάθεια ακριβώς γιατί αδυνατούν να πάρουν τον εαυτό τους εντελώς στα σοβαρά, ακόμα και στις πιο αντίξοες συνθήκες.
Ενας καλλιτέχνης επιφορτισμένος με το έργο να σβήνει από πίνακες και φωτογραφίες τα πρόσωπα που έχουν κριθεί επικίνδυνα για το σοβιετικό καθεστώς, ρισκάρει τη θέση και τη ζωή του όταν αρχίζει να ζωγραφίζει το πρόσωπο του «εξαφανισμένου» αδελφού στα «πειραγμένα» έργα τέχνης. Ενας διευθυντής μουσείου στη ρημαγμένη από τον πόλεμο Τσετσενία μετατρέπει το διαμέρισμά του σε γκαλερί γεμάτη αριστουργήματα, που διέσωσε από τη φωτιά. Ενας αιχμάλωτος Ρώσος στρατιώτης βρίσκει τη γαλήνη σπέρνοντας σπόρους σε ένα ναρκοπέδιο. Δύο παιδιά κατασκευάζουν αυτοσχέδια εκθέματα για το «μουσείο» Διαστήματος του ονειροπόλου πατέρα τους. Μια νικήτρια καλλιστείων από τη Σιβηρία χάνει τα πάντα όταν τολμάει να ασκήσει δημόσια κριτική στην κυβέρνηση. Ενας αιώνιος φοιτητής αναζητά τον τόπο όπου σκοτώθηκε ο αδελφός του, χρησιμοποιώντας ως χάρτη μια ακουαρέλα του 19ου αιώνα. Ενας νεαρός κάνει τα πάντα για να αποφύγει να εκτίσει τη θητεία του στον ρωσικό στρατό. Ενα κορίτσι καταδίδει, άθελά του, τη μητέρα του στη διάρκεια του λεγόμενου Μεγάλου Τρόμου. Οι πορείες τους διασταυρώνονται ή κινούνται πα- ράλληλα, αν και κανένας δεν καταφέρνει να αγγίξει πραγματικά τον άλλο. Παρότι λαχταρούν την επαφή, οι χαρακτήρες του Μάρα παραμένουν εγκλωβισμένοι ο καθένας στον δικό του μοναχικό κόσμο και τα χάσματα ανάμεσά τους βρίθουν από παρανοήσεις, ανασφάλειες και εξομολογήσεις που δεν έγιναν ποτέ. Συνειδητοποιούν πως αγάπησαν όταν πια οι αγαπημένοι τους έχουν πια φύγει οριστικά.
Και λίστα τραγουδιών
Ο συγγραφέας παραδέχεται ότι κάθε ιστορία ξεκίνησε εντελώς ανεξάρτητα (κάποιες πριν καν αρχίσει να γράφει τον «Αστερισμό ζωτικών φαινομένων» και άλλες παράλληλα με το μυθιστόρημα), όμως στο τέλος αποφάσισε να τις ενώσει. Στις σημειώσεις στο τέλος του βιβλίου, ενθαρρύνει τους αναγνώστες να τις προσεγγίσουν σαν μία κασέτα μουσικής με δύο πλευρές: όλα μαζί, τα διαφορετικά «τραγούδια» συγκροτούν μια ενιαία συναισθηματική αφήγηση. Μάλιστα, έχει δημιουργήσει στο Spotify μια λίστα τραγουδιών, που αντιστοιχούν το καθένα σε ένα διήγημα από το βιβλίο, και περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, αυθεντικές και πειραγμένες εκδοχές αποσπασμάτων από τον «Καρυοθραύστη» και τη «Λίμνη των Κύκνων» και, φυσικά, κάποια τέκνο κομμάτια.
Η Τσετσενία εξακολουθεί να αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς στο έργο του Μάρα, μολονότι επισκέφθηκε τη χώρα για πρώτη φορά μετά την έκδοση του πρώτου μυθιστορήματός του, το οποίο διαδραματίζεται εξ ολοκλήρου εκεί. Στον «Τσάρο της αγάπης και της τέκνο» επιστρέφει ξανά στο Γκρόσνι και την τσετσένικη επαρχία, ταξιδεύει στην Αγία Πετρούπολη, όπου είχε ζήσει για ένα εξάμηνο στη διάρκεια των φοιτητικών του χρόνων, ενώ παράλληλα εξερευνά άγνωστες πε- ριοχές, όπως μια μικρή πόλη της Σιβηρίας, οι κάτοικοι της οποίας οφείλουν τη ζωή, και συχνά τον θάνατό τους, στα τοπικά ορυχεία νικελίου.
Ελάχιστες από τις ιστορίες έχουν καλό τέλος και αν κάποιοι ήρωες κερδίζουν μερικές στιγμές ευτυχίας, είναι βέβαιο ότι δεν θα καταφέρουν να απαλλαγούν ποτέ από τις μνήμες της απώλειας. Ο «Τσάρος της αγάπης και της τέκνο» στερείται το βάθος του «Αστερισμού ζωτικών φαινομένων» (πώς άλλωστε να καταδυθείς στα βάθη της ψυχής ενός χαρακτήρα, όταν του αναλογούν τόσο λίγες σελίδες;). Ομως και σε αυτό το, σαφώς πιο τολμηρό, συγγραφικό του εγχείρημα, ο Μάρα δεν μας επιτρέπει ούτε στιγμή να πλήξουμε ή έστω να παραμείνουμε απαθείς, ούτε όμως και να βυθιστούμε στην κατάθλιψη, αφού ακόμα και οι μελλοθάνατοι έχουν το θάρρος, ή το θράσος, να περιγελούν την ίδια τη θνητότητά τους.