Στον αστερισμό της μετα-αλήθειας
Ενα εφιαλτικά σημερινό έργο του Αρθουρ Μίλερ γραμμένο πριν από 70 χρόνια
Ο Μίλερ ήταν, το 1947, αποφασισμένος να εγκαταλείψει τη συγγραφή θεατρικών έργων εάν το «All my sons» (1947) δεν κατάφερνε (όπως προηγούμενα έργα του) να σταθεί στη σκηνή. Ευτυχώς«χτύπησε διάνα». Ο συγγραφέας αναγνωρίστηκε από κοινό και κριτικούς, για να καταξιωθεί με τον «Θάνατο του εμποράκου» δύο χρόνια αργότερα (βραβείο Πούλιτζερ).
Κοινωνικο-πολιτικά σε εγρήγορση, με τις κεραίες του ευαισθητοποιημένες από τον πόλεμο, τους κερδοσκόπους του ολέθρου και τον εκτινασσόμενο καπιταλισμό, ο Μίλερ έγραψε πριν από 70 χρόνια το έργο που θυμίζει το τρέχον και αναδυόμενο σήμερα. Μόνο, που όλο και πιο σπάνια υπάρχει κάθαρση στα σημερινά φινάλε.
Τι κι αν –από κυνικό υπολογισμό– παραδόθηκε σκάρτη μια παρτίδα ανταλλακτικών που οδήγησε στον θάνατο 21 πιλότους της αμερικανικής πολεμικής αεροπορίας; Ο αδίστακτος, κερδοσκόπος βιομήχανος (στοργικός σύζυγος, πατέρας και καλός γείτονας) που τα προώθησε έβαλε, επιπλέον, φυλακή τον άβουλο συνεταίρο του (γείτονα και παραλίγο συμπέθερο) ως υπεύθυνο για το έγκλημα. Τον ίδιο τον βρίσκουμε μεταπολεμικά ευημερούντα και συμφιλιωμένο με τον χαμό του πρωτότοκού του σε βομβαρδιστικό, ενώ η μητέρα του περιμένει τον αγνοούμενο γιο να γυρίσει. Οταν η πρώην αρραβωνιαστικιά του πρωτότοκου και θυγατέρα του φυλακισμένου συνεταίρου (ακολουθούμενη από τον δικηγόρο αδελφό της) έρχεται από τη Νέα Υόρκη για να παντρευτεί τον μικρό γιο της οικογένειας αντί του αδελφού του, το παρελθόν ορ- μάει στο παρόν του βιομηχάνου με αποκαλύψεις που τον οδηγούν στην αυτοκτονία.
Η επίδραση των αρχαίων Ελλήνων τραγικών και του Ιψεν (δομή, μορφή, χρονικός περιορισμός, καρκινοβατούσα πορεία, συγκρούσεις χαρακτήρων) σημαδεύει και τον «οίκο» των Κέλερ.
Ο σκηνοθέτης Γιάννης Μόσχος (που έκανε και τη δραματουργική επεξεργασία, σε σύγχρονη μετάφραση Δάφνης Οικονόμου, με συμβολικού μονουμενταλισμού σκηνικό και μελετημένα κοστούμια Τίνας Τζόκα, σκεπτόμενους φωτισμούς Λευτέρη Παυλόπουλου, εύστοχη μουσική-ήχους Αγγελου Τριανταφύλλου, κίνηση Ανθής Θεοφιλίδη) απέδειξε τη δίχως συμπλέγματα μοντερνισμού ωριμότητά του, την καλλιέργεια, το γνωστικό του εύρος, την αυθεντική ποιότητα προσέγγισης και αναφορών του, το ταλέντο εν τέλει, να κάνει καθαρό, διεισδυτικό, μοντέρνο θέατρο ουσίας βασισμένο στον ηθοποιό.
Στο ιδιότυπα απλωμένο σκηνικό που «αφυπνίζεται» όσο προχωράει ο χρόνος, ο σκηνοθέτης προτάσσει τα πρόσωπα ως σύμβολα και αρχέτυπα ηθικών συγκρούσεων. Κινώντας τους πρωταγωνιστές στη σκηνή –ως υποκριτές– και φέρνοντας τους περιφερειακούς ρόλους από την πλατεία – ως χορό– κάνει ευθεία αναφορά στο αρχαίο δράμα δίχως να σνομπάρει τον αναγκαίο ρεαλισμό του έργου.
Ο Τζο του Καταλειφού, υποκριτής, ακαλλιέργητος συμφεροντολόγος, από τους βολεμένους συνειδησιακά και οι- κονομικά πολεμοκάπηλους εν καιρώ ειρήνης. Ευχάριστος, χοντροκομμένος χιουμορίστας, ανοιχτός προς την εξίσου υποκριτική και ένοχη κοινωνία, ελπίζει έτσι να κουκουλώνει το γνωστό σε όλους παρελθόν του. Η γυναίκα του Κέιτ, «υποδειγματική» μα μπερδεμένη σύζυγος και μάνα, σχεδόν ψυχωτική από τις τύψεις και την απειλή της αλήθειας. Η εμμονή πως ο χαμένος γιος της ζει την κάνει σκληρή και αψυχολόγητη απέναντι στον μικρότερο, ιδιαίτερα ευαίσθητο και προβληματισμένο γιο. Η αλήθεια και η ερημιά του τέλους τη συναντά ως τραγική φιγούρα. Η Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου συνοψίζει προσωπεία και αναφορές του ρόλου της με τη μαεστρία, τη συνέπεια και τη δεινότητα του υποκριτικού της μεγέθους. «Μήτηρ» κάθε καλού και κακού, εύθραυστη μα ικανή να χειραγωγήσει τους γύρω προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση, κατακτά μια ερμηνεία σπουδαία και αξιομνημόνευτη.
Με ανομολόγητα ψυχικά τραύματα από τον πόλεμο, αλλά συνειδητοποιημένος, μαχητής και ακέραιος, ο μικρός γιος –με ευαισθησία και νεανικό παλμό ερμηνευμένος από τον Γιώργο Βουρδαμή– γίνεται κατήγορος του πατέρα του λίγο πριν εκείνος αυτοκτονήσει.
Η Δανάη Επιθυμιάδη, γοητευτικά αποφασιστική, τρυφερή και ώριμη στον ρόλο της νύφης. Ο Κώστας Βασαρδάνης, ως αδελφός, μόλις διαφωτισμένος για την αλήθεια από τον πατέρα τους, αναβλύζει ασυγκράτητη οργή και αηδία για τους Κέλερ χρησιμοποιώντας εύστοχα το σκηνικό του «ιδίωμα».
Εκτακτη η Ευγενία Αποστόλου ως υποκρίτρια γειτόνισσα και ο Δημήτρης Καραμπέτσης ως φιλοσοφών, γιατρός σύζυγός της, ενώ η Ιωάννα Πιατά και ο Γιώργος Τζαβάρας κράτησαν άξια τους ρόλους των αγαθών φίλων και γειτόνων.
Ο σκηνοθέτης Γιάννης Μόσχος απέδειξε το ταλέντο να κάνει καθαρό, διεισδυτικό, μοντέρνο θέατρο ουσίας βασισμένο στον ηθοποιό.