Ο τρόπος του ζωγράφου, τρόπος ζωής
«Ο,τι κάνω είναι ζωγραφική, έστω κι αν δεν πιάνω καθόλου το πινέλο στο χέρι μου», έλεγε ο Γιάννης Κουνέλλης
Το καλοκαίρι του 1991, μέσα σε ατμόσφαιρα πολιτικής διάλυσης, κοινωνικής κρίσης και μεγάλης οικονομικής αστάθειας, λίγους μήνες προτού καταρρεύσει οριστικά η Σοβιετική Ενωση, έγινε στη Μόσχα μια μεγάλη αναδρομική έκθεση του Γιάννη Κουνέλλη. Εκεί τον γνώρισα, του είπα ευθαρσώς ότι ασχολούμαι με τη ρωσική πρωτοπορία και τον ρώτησα αφελώς εάν συμφωνεί ότι η arte povera κινείται στην αντίθετη τροχιά. Δεν είχε διάθεση να με διαψεύσει, τόνισε μόνο εμφατικά ότι «μαύρο τετράγωνο» υπάρχει και στην arte povera. Σχεδόν 26 χρόνια μετά, μπορεί κανείς να πει με βεβαι-
Τα έργα του αποκαλύπτουν μυστικά γήινα, την προσπάθεια του ανθρώπου να διαφυλάξει τη μνήμη του, να οδηγηθεί στην αυτογνωσία.
ότητα ότι εκείνη η έκθεση είχε επηρεάσει πολύ την εξέλιξη της σύγχρονης ρωσικής τέχνης καθώς πολλοί και σημαντικοί καλλιτέχνες πέταξαν τα λεπτεπίλεπτα πινέλα και μολύβια και έπιασαν βαριά υλικά, σαν τα τανκς που κατέκλυσαν το κέντρο της Μόσχας στο πραξικόπημα που έγινε μόλις λίγες εβδομάδες αργότερα.
Ο Γιάννης Κουνέλλης οργάνωνε αυστηρά τα έργα του. Φρόντιζε τη φωτοσκίαση, το σκοτάδι, τη δύναμη της γραμμής, την ισορροπία της σύνθεσης, την απώχρανση του γκρίζου, του καφέ, του υπόλευκου, τους καταλυτικούς όγκους. Τα έργα του αποκαλύπτουν μυστικά γήινα, την προσπάθεια του ανθρώπου να διαφυλάξει τη μνήμη του, να οδηγηθεί στην αυτογνωσία.
Πρόσφατα, ένας άλλος μεγάλος ζωγράφος, ο Ρώσος εννοι- ολογικός Ερικ Μπουλάτοφ, μου έλεγε ότι η ζωγραφική δεν μας έχει δώσει ακόμη όλες τις δυνατότητές της. «Οσο κι αν θεωρούμε ότι η ζωγραφική εξελίχθηκε, εξακολουθούμε να ζωγραφίζουμε όπως τον 18ο αιώνα. Αυτό θ’ αλλάξει», υποστήριζε.
Νομίζω πως ο Γιάννης Κουνέλλης ήταν ένας από τους πρώτους που αντιλήφθηκε αυτήν τη δύναμη της ζωγραφικής. «Ο,τι κάνω είναι ζωγραφική, έστω κι αν δεν πιάνω καθόλου το πινέλο στο χέρι μου. Μιλώ την αλήθεια με τον τρόπο του ζωγράφου», έλεγε.
Τα σύμβολα
Ο Γιάννης Κουνέλλης κατόρθωσε να απαλλαγεί από τη δύναμη του συμβόλου με καταλυτικό και «αναίμακτο» τρόπο: ακύρωσε τον συμβολισμό μέσα από τα ίδια τα σύμβολα. Μας θύμισε ότι η γραφή φτιάχνεται από αλφάβητο, το φως υπάρχει για να μας φωτίζει, ο άνθρωπος είναι γεωργός, κτηνοτρόφος, αρχειοθέτης, ερευνητής και πάνω απ’ όλα καλλιτέχνης που δεν υπηρετεί αυλές βασιλέων αλλά δοκιμάζεται στρέφοντας το βλέμμα στην απέναντι όχθη, στο βάθος της χαράδρας, στο ύψος του ουρανού. Και αυτό το κάνει με τα λιτά μέσα που υπήρχαν προτού η Βιομηχανική Επανάσταση αλλάξει τη γενική αντίληψη για τις ανάγκες της ζωής: ένα σχοινί, μια πέτρα, ένα ζεστό χιτώνα κι ένα τσουβάλι κάρβουνο, ένα κερί και μια χούφτα νερό έχοντας για παρέα ένα άλογο, γιατί το ταξίδι είναι απαραίτητο.
Ο Γιάννης Κουνέλλης ταξίδεψε πολύ στη ζωή του. Σε αυτό το τελευταίο ταξίδι παίρνει μαζί του όλα τα απαραίτητα εφόδια του καλλιτέχνη και μας αφήνει τον προβληματισμό για τα απαραίτητα εφόδια της ζωής.