Μια μεταβαλλόμενη παγκόσμια τάξη
Για τους περισσότερους φιλελεύθερους, η κυβέρνηση του D. Trump είναι ένας εφιάλτης. Αφαιρώντας όμως τη διχαστική ρητορική του όσον αφορά τη μετανάστευση, τα επιχειρήματά του για τον τρόπο με τον οποίο η παγκοσμιοποίηση έχει επιδράσει στα μεσαία εισοδήματα είναι σωστά δομημένα. Αρκετές έρευνες συσχετίζουν την άνοδο των αναπτυσσόμενων οικονομιών με την άνιση αύξηση των εισοδημάτων στις ΗΠΑ, με τη μεσαία τάξη να σημειώνει τη μικρότερη άνοδο σε πραγματικά εισοδήματα. Η νέα ηγεσία των ΗΠΑ, χρησιμοποιώντας μια απλουστευτική λογική, θεωρεί πως το παγκόσμιο εμπόριο είναι ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος: οι χώρες που παράγουν είναι νικητές, ενώ οι χώρες που καταναλώνουν είναι οι ηττημένοι. Σε μια προσπάθεια να αμβλύνει αυτές τις διαφορές, ο D. Trump έχει ήδη στοχοποιήσει διάφορες πρακτικές των χωρών-παραγωγών, όπως τη χειραγώγηση των νομισματικών ισοτιμιών τους.
Ο νέος σύμβουλος εμπορίου του D. Trump, Peter Navarro, έχει αρκετές φορές αφήσει να εννοηθεί πως η Γερμανία χειραγωγεί το ευρώ. Βλέποντας τα σημαντικά πλεονάσματα που έχει επιτύχει η Γερμανία μετά την υιοθέτηση του ευρώ, ένα τέτοιο επιχείρημα φαίνεται πολύ λογικό. Με την εγκατάλειψη του μάρκου και την υιοθέτηση του ευρώ το 1999, η Γερμανία απέκτησε ένα σημαντικό εμπορικό πλεονέκτημα. Οι γερμανικές εξαγωγές εκτιμάται πως είναι 30 - 35% φθηνότερες (σε όρους δολαρίου) σε σύγκριση με το εάν η χώρα είχε ακόμα το γερμανικό μάρκο. Το ευρώ χρησιμοποιήθηκε ως μια μεταμφιεσμένη μορφή προστατευτισμού για τη γερμανική οικονομία, κάνοντας τις εξαγωγές φθηνότερες και τις εισαγωγές ακριβότερες. Μέχρι στιγμής η Γερμανία είχε σχετικά αποφύγει την κριτική για τα πλεονάσματά της, αλλά δεν έχει λάβει και κανένα μέτρο ώστε να τα μειώσει (παρά τις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Κομισιόν και του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών).
Η νέα αμερικανική κυβέρνηση φαίνεται πως είναι έτοιμη να δράσει πιο αποφασιστικά σε αυτό το μέτωπο. Για να είμαστε δίκαιοι, η Γερμανία δεν είναι η μόνη χώρα με σημαντικά εμπορικά ισοζύγια και πλεονάσματα τρεχουσών συναλλαγών (8% και 9,25% του ΑΕΠ, αντίστοιχα) – τα ποσοστά είναι παρόμοια με τα πλεονάσματα των Ολλανδίας, Δανίας, Νότιας Κορέας, Ελβετίας και Σινγκαπούρης. Το πρόβλημα είναι πως με $300 δισ. πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών, η Γερμανία ξεπερνά την Κίνα, μπαίνοντας στο στόχαστρο του Trump. Σε αυτό το πλαίσιο, η συνεχιζόμενη αδιαλλαξία της Γερμανίας ίσως έχει τεράστιες επιπτώσεις όχι μόνο για τις χρηματιστηριακές αγορές αλλά και τη βιωσιμότητα της Ευρωζώνης συνολικά.
Εάν η κυβέρνηση Trump επικεντρωθεί στο πλεόνασμα της Γερμανίας, το πιο πιθανό είναι μια σκληρή αλλά ρεαλιστική διαπραγμάτευση με την Ε.Ε. Γνωρίζουν πως τα προβλήματα της Ευρωζώνης δε μπορούν να λυθούν άμεσα, οπότε το πιο λογικό σενάριο είναι να ζητηθούν από τη Γερμανία προτάσεις για τη μείωση των εμπορικών πλεονασμάτων με τις ΗΠΑ. Σε μία εναλλαγή ρόλων, το ΔΝΤ, που μέχρι στιγμής προωθούσε την άποψη της Γερμανίας πως οι μεσογειακές χώρες πρέπει να εφαρμόσουν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, θα ζητήσει τώρα από την ίδια τη Γερμανία να πάρει μέτρα. Εφόσον οι οικονομικές πολιτικές της Γερμανίας καταπιέζουν την εγχώρια ζήτηση, με αποτέλεσμα η οικονομία να εξαρτάται από τη ζήτηση άλλων χωρών, όπως οι ΗΠΑ, ίσως ζητηθούν μέτρα περιορισμού αυτών των πολιτικών.
H A. Merkel και o W. Schauble θα διαμαρτυρηθούν για παρέμβαση των ΗΠΑ στα εσωτερικά τους ζητήματα, όπως ήδη φαίνεται από πρόσφατες δηλώσεις τους. H Γερμανία ξεκάθαρα αισθάνεται πιο απομονωμένη και εξετάζει τις επόμενες κινήσεις της. Τα σχόλια του D. Trump πως το ΝΑΤΟ είναι ένας «παρωχημένος» οργανισμός, σε συνδυασμό με το Brexit, ίσως αφήσουν την Ευρώπη πιο εκτεθειμένη. Τα πρόσφατα σχόλια των υποψηφίων για τη γαλλική προεδρία, F. Fillon και E. Macron, περί κοινού ευρωπαϊκού στρατού μόνο τυχαία δεν μπορεί να είναι, υποδεικνύοντας τις επερχόμενες γεωπολιτικές αλλαγές. Η αντίδραση των ΗΠΑ σε αυτό το ενδεχόμενο δεν είναι σίγουρη, δεδομένης της αυξημένης αμερικανικής στρατιωτικής δύναμης που βρίσκεται στις χώρες της Βαλτικής. Με μια αποδυναμωμένη Ευρωζώνη, οι ΗΠΑ κερδίζουν εμπορικά λόγω Γερμανίας, ενώ η αναγκαιότητα της στρατιωτικής παρουσίας τους μεταξύ Ευρώπης και Ρωσίας γίνεται μεγαλύτερη.
Σε αρκετές περιπτώσεις έχει υπονοηθεί πως ο κ. W. Schauble είχε ετοιμάσει μια παγίδα για την Ελλάδα ώστε να βγει από το ευρώ. Από τη συνάντηση Βενιζέλου - Schauble το 2011, τα υπονοούμενα της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ, αλλά και την πρόσφατη διαφωνία Gabriel - Schauble υπάρχουν υποθέσεις για εξώθηση της Ελλάδας, ως ειδικής περίπτωσης, εκτός Ευρωζώνης. Στη γεωπολιτική πραγματικότητα μετά τις αμερικανικές εκλογές, όπου οι ΗΠΑ και Ρωσία συνεργάζονται πιο στενά, κάποιος μπορεί να υποθέσει ότι στήνεται μια άλλη παγίδα, με την Αμερική να θέλει μια πιο αδύναμη Γερμανία. Η διοίκηση Obama, σε κρίσιμες στιγμές των διαπραγματεύσεων μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας, έκανε παρεμβάσεις ώστε να βρίσκονται λύσεις. Η διοίκηση Trump ίσως κάνει το αντίθετο τηλεφώνημα, «συμβουλεύοντας» την Ελλάδα ή τους Ευρωπαίους εταίρους σε μια πιο ακραία τακτική. Χρειάζεται πολύ ψυχραιμία από όλους.
Αρκετές φορές στο παρελθόν έχουν γίνει συστάσεις στη Γερμανία για υψηλότερες δημόσιες δαπάνες, απελευθέρωση του ανταγωνισμού σε τομείς υπηρεσιών, αύξηση των δημοσίων δαπανών. Αυτές οι πολιτικές θα οδηγούσαν σε μείωση των πλεονασμάτων και θα ενίσχυαν την ανάπτυξη σε όλη την Ευρωζώνη. Παρ’όλα αυτά, οι Γερμανοί αξιωματούχοι παρέμειναν προσκολλημένοι στη δημοσιονομική πειθαρχία και δεν προχώρησαν σε αυτές τις κινήσεις. Υπό τον φόβο των εμπορικών κυρώσεων, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να πιέσουν προς αυτή την κατεύθυνση.
Με τις ΗΠΑ να επικεντρώνονται στα εσωτερικά τους ζητήματα, η παγκόσμια τάξη πραγμάτων αλλάζει. Συνεπώς η στρατηγική της Ευρώπης, να αποκομίζει όλα τα οφέλη χωρίς να επωμίζεται τα κόστη, δεν αρκεί πλέον. Η Ευρώπη πρέπει να γίνει περισσότερο «αυτάρκης». Η Γερμανία πρέπει να αποφασίσει εάν θέλει να ηγηθεί πραγματικά, αποδεικνύοντας πως είναι ευέλικτη, μειώνοντας τη λιτότητα και αυξάνοντας τις δαπάνες της. Μόνο έτσι μπορεί να παραμείνει ως ο «τοπικός» ηγεμόνας. Η άλλη επιλογή που έχει είναι αυτή του απομονωτισμού, έναν δρόμο που έχει επιλέξει πολλές φορές στην Ιστορία της.
Ποιες από τις δύο επιλογές θα πάρει θα το δείξει ο χρόνος.
Με τις ΗΠΑ να επικεντρώνονται στα εσωτερικά τους ζητήματα, η παγκόσμια τάξη πραγμάτων αλλάζει. Συνεπώς, η στρατηγική της Ευρώπης να αποκομίζει όλα τα οφέλη χωρίς να επωμίζεται τα κόστη δεν αρκεί πλέον.