Στην εποχή τού δύο και δύο κάνει πέντε
Η «μετα-αλήθεια», τα «εναλλακτικά γεγονότα», το «1984» του Οργουελ, ένα δοκίμιο και μία παράσταση βασισμένη στο εμβληματικό έργο
Στις 4 Απριλίου αρχίζει να γράφει το παράνομο ημερολόγιό του ο Ουίνστον Σμιθ στο δυστοπικό μυθιστόρημα «1984» του Τζορτζ Οργουελ με τον φόβο να μην τον ανακαλύψει η Αστυνομία Σκέψης. Η Ωκεανία βρίσκεται σε πόλεμο με την Ανατολασία. Ή μήπως με την Ευρασία; Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά πότε αλλάζουν οι συμμαχίες στην Ωκεανία, αλλά δεν έχει και πολύ μεγάλη σημασία. «Ελευθερία», υπενθυμίζει στον εαυτό του, «είναι η ελευθερία να πεις ότι δύο και δύο κάνουν τέσσερα», αν και αργότερα θα αναγκαστεί να αλλάξει άποψη.
Τη σημαδιακή ημερομηνία του Σμιθ επέλεξαν 90 κινηματογράφοι σε Αμερική και Καναδά για να προβάλουν την ταινία «1984» με πρωταγωνιστή τον αείμνηστο Τζον Χαρτ σε έναν από τους εμβληματικούς ρόλους της καριέρας του, ως εκδήλωση διαμαρτυρίας στις πολιτικές του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ.
Λίγες ημέρες πριν από την ανακοίνωση της οργανωμένης προβολής κυκλοφόρησε η είδηση ότι το μυθιστόρημα του Οργουελ έγινε ανάρπαστο στο ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο Αμαζον και για μία ολόκληρη εβδομάδα βρισκόταν στην κορυφή των μπεστ σελερ. Ηταν τότε που ο νέος εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου, Σον Σπάισερ, επέμενε για το μεγάλο πλήθος που συγκέντρωσε η τελετή ορκωμοσίας του Ντ. Τραμπ, ενώ οι φωτογραφίες έδει- χναν το αντίθετο. Προς υπεράσπιση του Σπάισερ, μία από τις συμβούλους του νέου προέδρου χρησιμοποίησε τη φράση «εναλλακτικά γεγονότα» και αρκετοί φαίνεται πως θυμήθηκαν το υπουργείο Αλήθειας του Βρετανού συγγραφέα.
Στην εποχή της «μετα-αλήθειας» και της πολιτικής που ασκείται με βάση το συναίσθημα και όχι τα γεγονότα, όταν εκείνοι που δομούν την πολιτική τους σκέψη με τη βοήθεια των τρολ και των «fake news» γίνονται πλειονότητα και ηγέτες, από τον Τραμπ μέχρι τον Πούτιν και τον Ερντογάν, τότε δεν πρέπει να μας εντυπωσιάζει η ανάκαμψη του Οργουελ και του «1984», που κλείνει σχεδόν 70 χρόνια ζωής.
Η «κατασκευή» γεγονότων και η «αλλοίωση» της πραγματικότητας δεν είναι κάτι καινούργιο αλλά η διαφορά με την εποχή μας είναι ότι μετά την αποκάλυψη της αλήθειας δεν παρατηρούνται οι αναμενόμενες αντιδράσεις. Αυτό παρατηρεί και η πολιτική συντάκτρια του Politico Σούζαν Γκλάσερ, με αφορμή τις αποκαλύψεις για τα σκάνδαλα του Τραμπ που θα «σκότωναν», όπως γράφει, οποιονδήποτε άλλον πολιτικό, αλλά δεν ανέκοψαν την πορεία του προς την προεδρία (13/12/16).
«Ο Οργουελ δεν έβλεπε πουθενά φως, καμία αισιοδοξία, ούτε καν στο μέλλον και γι’ αυτό βάζει τα παιδιά να προδίδουν τις σκέψεις των γονιών τους», μας λέει η Κατερίνα Ευαγγελάτου, η οποία μετέφρασε και σκηνοθετεί τη θεατρική διασκευή του «1984» στο Νέο Θέατρο «Κατερίνα Βασιλάκου». Στην παράσταση που συνεχίζεται με επιτυχία, οι προβληματισμοί του Οργουελ για τη σχέση μας με την αλήθεια, για την παραβίαση προσωπικών δεδομένων, την κατασκευή της πραγματικότητας και την αλλοίωση της Ιστορίας –δουλειά που κάνει ο κεντρικός ήρωας– κάθε άλλο παρά μας ξενίζουν.
Στο βιβλίο «Για τον εθνικισμό και άλλα δοκίμια» (εκδ. Πατάκη) ο Οργουελ στο κείμενό του για τον ισπανικό εμφύλιο τρομάζει με τη διαπίστωση ότι ο ολοκληρωτισμός έρχεται να κλονίσει ένα «σημαντικό σώμα γεγονότων», την κοινή βάση συνεννόησης της κοινωνίας. «Αν ο ηγέτης αποφαίνεται ότι το α ή το β γεγονός “δεν συνέβη ποτέ”, αυτό... δεν συνέβη ποτέ. Αν πει ότι δύο και δύο κάνει πέντε, έτσι είναι. Αυτό το ενδεχόμενο με τρομάζει περισσότερο από τις βόμβες», έγραφε το 1940 ο Βρετανός συγγραφέας.
«Αν ο ηγέτης αποφαίνεται ότι το α ή το β γεγονός “δεν συνέβη ποτέ”, αυτό... δεν συνέβη ποτέ. Αυτό το ενδεχόμενο με τρομάζει περισσότερο από τις βόμβες».