Ο Λασκαράτος της λαϊκής σοφίας
Πρώτη φορά στο φως συλλογή από 380 λαϊκά τραγούδια
ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΑΣΚΑΡΑΤΟΣ
«Δημοτικά τραγούδια εθνικά μαζεμένα από τους τραγουδιστάδες εις το Ληξούρι (Κεφαλονιά - Επαρχία Πάλης) τους 1842». Αγνωστη χειρόγραφη συλλογή εκδοτική επιμέλεια - εισαγωγικά κείμενα: Γιάννης Παπακώστας - Παντελής Μπουκάλας, εκδ. Αγρα, Αθήνα 2016, σελ. 214 Για τον διεθνούς εμβέλειας σατιρικό ποιητή-στοχαστή Ανδρέα Λασκαράτο υπάρχει, βεβαίως, πλουσιότατη ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, και τούτο, επειδή ο Ληξουριώτης αυτός λόγιος, που κάλυψε με τη ζωή και το έργο του ολόκληρο τον 19ο αιώνα (1811-1901), κληροδότησε στους σχολιαστές του έργου του τη γνωστή ιδιοτυπία της πνευματικής παραγωγής του.
Ωστόσο, είναι εξ αντικειμένου βέβαιο ότι αυτή ακριβώς η λογοτεχνική –και φιλοσοφική– ιδιοτυπία του τον κατέστησε γνωστό ευρύτερα στον ελλαδικό και στον εξωελλαδικό χώρο, παρόλο που ο παράξενος αυτός λόγιος έζησε σχεδόν ολόκληρο τον βίο του στη μικρή γενέτειρά του, στο Ληξούρι, στην «όμορφη χωροπούλα» του, όπως ο ίδιος αποκαλούσε τη μικρή, τότε, κεφαλληνιακή κωμόπολη με τους επίσης ιδιόρρυθμους κατοίκους της. Γιατί ο Λασκαράτος είχε, βέβαια, ως ορμητήριο της πνευματικής παραγωγής του την καθημερινότητα αυτών των ανθρώπων, αλλά, τελικά, είχε και τη δυνατότητα να μετασχηματίζει το απόσταγμα αυτής της καθημερινότητας σε γενικότερη κοινωνική ιδέα.
Η παρούσα από κοινού έκδοση του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιάννη Παπακώστα και του λογοτέχνη-κριτικού και δημοσιογράφου Παντελή Μπουκάλα φέρει, για πρώτη φορά, στη δημοσιότητα ένα άγνωστο δημιούργημα του Ανδρέα Λασκαράτου: τη συλλογή 380 λαϊκών τραγουδιών της ιδιαίτερης πατρίδας του. Γι’ αυτή ακριβώς την ανάδειξη η έκδοση πρέπει να κριθεί, οπωσδήποτε, αξιόλογη προσθετική συμβολή στην πνευματική ταυτότητα του Κεφαλονίτη στοχαστή. Και ακόμη, τεκμηριώνει, με ασφαλέστερη πληρότητα, δύο πνευματικές δραστηριότητες του Ανδρέα Λασκαράτου, για τις οποίες οι έως τώρα μαρτυρίες ήταν ελλειμματικές. Πρόκειται για την αναδεικνυόμενη από τη συλλογή αγάπη του προς το δημοτικό τραγούδι και για τη βεβαιωμένη φιλολογική του επάρκεια.
Οι εκδότες της συλλογής ευστόχως επιμένουν κυρίως να αναδείξουν αυτές τις πνευματικές ικανότητες του Ανδρέα Λασκαράτου, που κατ’ εξοχήν τεκμηριώνονται από τον συλλογέα με τους συχνότατους σχολιασμούς στίχων των δημοσιευόμενων λαϊκών τραγουδιών της Κεφαλονιάς. Οι προσεγγίσεις, και από τους δύο συγγραφείς, προς την κατεύθυνση αυτή είναι συχνότατες, μεθοδικές και επικυριαρχούσες κατά τη σπουδή του αντικειμένου τους.
Ο Γιάννης Παπακώστας σε εύστοχη παρατήρησή του (σ. 20) σχετική με την προκύπτουσα από τη συλλογή φιλολογική κατάρτιση του Λασκαράτου υπογραμμίζει: «Τα εκασταχού φιλολογικά σχόλιά του πέρα από την ευαισθησία προϋποθέτουν και γενικότερη παιδεία […]». Σε άλλο σημείο πάλιν (σ. 46) ο Γιάννης Παπακώστας θα υποδείξει το προκύπτον από τη μελέτη της συλλογής αγαθό, ως ασφαλές τεκμήριο των φιλολογικών προσόντων του Λασκαράτου, αναφερόμενος σε «Γνωρίσματα τα οποία έγκεινται […] σε σχόλια ή αισθητικές παρατηρήσεις με τις οποίες συνοδεύεται ένας αρκετά μεγάλος αριθμός τραγουδιών».
Ο δεύτερος των συγγραφέων, ο Παντελής Μπουκάλας, αφού προβεί σε μια εύστοχη αναδρομή συλλογών δημοτικών τραγουδιών Ελλήνων και ξένων λογίων, εστιάζει τις προσεγγίσεις του στην αποτίμηση της συλλογής του Ληξουριώτη λογίου εμμένοντας στην αισθητική και κυρίως στη φιλολογική ανάδειξη μέσα από το περιεχόμενο της παιδείας του συλλογέα. Επιδιώκει δηλαδή ο Παντελής Μπουκάλας επαγωγικά να τεκμηριώσει την εξ αρχής αποδοχή του (σ. 55) ότι «Ακόμα σε μια συνοπτική καταγραφή του ενδιαφέροντος για τη δημοτική ποίηση […] η θέση του Λασκαράτου είναι εξασφαλισμένη». Σημειώνει λ.χ. για τον Λασκαράτο, αναφερόμενος στην παρούσα συλλογή, ότι «τα σχόλιά του τα συντάσσουν από κοινού η γνώση του για τα λογοτεχνικά πράγματα, ιδιαίτερα τα ποιητικά, και η αγάπη του για τη λαϊκή ποίηση». Εξάλλου, ο Παντελής Μπουκάλας επιγράφει και ιδιαίτερη ενότητα του πονήματός του «Ο Λασκαράτος Σχολιαστής» (σσ. 77-88) με στόχο, βεβαίως, να υπογραμμίσει τη φιλολογική παρέμβαση του συλλογέα στο περιεχόμενο της συλλογής του.
Η έκδοση της συλλογής τραγουδιών του Ανδρέα Λασκαράτου θα μείνει χρήσιμη και περαιτέρω αξιοποιήσιμη από τους ερευνητές της Νεοελληνικής Φιλολογίας. Τώρα έχουμε στα χέρια μας ένα ακόμη έργο του Ανδρέα Λασκαράτου, που δεν είναι πρωτότυπο, αλλά συνιστά τεκμήριο συμβολής του Κεφαλονίτη λογίου στη σπουδή της ελληνικής λαϊκής σοφίας.
Τεκμηριώνονται με ασφαλέστερη πληρότητα η αγάπη του προς το δημοτικό τραγούδι και η βεβαιωμένη φιλολογική επάρκειά του.