Το παρασκήνιο παρέμβασης των ΗΠΑ
Πρωτοβουλίες σε διεθνές επίπεδο μετά την τουρκική πρόκληση στο Φαρμακονήσι
Eντονο διπλωματικό παρασκήνιο με την εμπλοκή των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ σε διεθνές επίπεδο, προκειμένου να αποκλιμακωθεί ταχέως η ένταση στο Αιγαίο, ακολούθησε το περιστατικό της 17ης Φεβρουαρίου, όταν τουρκικό πολεμικό πλοίο εκτέλεσε άσκηση με πραγματικά πυρά εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων, ανατολικά του Φαρμακονησίου. Από πλευράς ΗΠΑ έγιναν παρεμβάσεις από το επίπεδο του υπουργού Εξω- τερικών Ρεξ Τίλερσον μέχρι και αυτό του πρέσβη στην Aγκυρα Τζον Μπας. Επιχείρηση «κατευνασμού» της Aγκυρας υφίσταται και στο ΝΑΤΟ, όπου υπάρχει ανησυχία για τη σταθερότητα της Τουρκίας.
Η 17η Φεβρουαρίου και η επικίνδυνη κλιμάκωση που σηματοδότησαν για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις οι βολές του τουρκικού πολεμικού πλοίου «Κουσάντασι» στα ανατολικά του Φαρμακονησίου ήταν το περιστατικό που κινητοποίησε άμεσα τις ΗΠΑ, καθώς και άλλες συμμαχικές δυνάμεις, στην κατεύθυνση της παρέμβασης προκειμένου η κατάσταση στο Αιγαίο να μην ξεφύγει από τον έλεγχο.
Τυχαία, εκείνη την ημέρα ξεκινούσε η Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου. Εκεί, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», το ζήτημα της έντασης στο Αιγαίο τέθηκε ευθέως από τον Aμερικανό ΥΠΕΞ Ρεξ Τίλερσον στον Tούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Πιο εκτενείς συνομιλίες επί τούτου στο Μόναχο είχε ο ασκών χρέη βοηθού ΥΠΕΞ Τζον Χέφερν, ο οποίος ζήτησε από Τούρκους συνομιλητές του να εργαστούν στην κατεύθυνση μείωσης της έντασης. Οι ίδιες πηγές αναφέρουν ότι έπειτα από λίγες ημέρες (όπως αποκάλυψε η «Κ» την Τετάρτη 1 Μαρτίου) υπήρξε και επιτόπια αμερικανική παρέμβαση και στην Αγκυρα.
Συγκεκριμένα, ο πρέσβης των ΗΠΑ στην τουρκική πρωτεύουσα Τζον Μπας επισκέφθηκε τον γ.γ. του υπουργείου Εξωτερικών Ουμίτ Γιαλτσίν και του ζήτησε ταχεία αποκλιμάκωση της έντασης στο Αιγαίο. Σύμφωνα με πληροφορίες ο κ. Γιαλτσίν φέρεται να μετέφερε στον Aμερικανό διπλωμάτη την πάγια αιτιολογία που μεταφέρουν οι Tούρκοι όταν υπάρχει ένταση: αποδίδουν την ένταση στις πιέσεις που υπάρχουν από τις ένοπλες δυνάμεις, το ηθικό των οποίων βρίσκεται πολύ χαμηλά. Οι ίδιες πηγές ανέφεραν ότι οι ΗΠΑ δεν δέχονται αυτή την αιτιολόγηση, καθώς έπειτα από τις 15 Ιουλίου η αυτονομία των τουρκικών Ε.Δ. έχει ουσιαστικά καταργηθεί.
Η ελληνική πλευρά θα έχει σύντομα την ευκαιρία να γνωρίσει και εκ του σύνεγγυς τις αμερικανικές απόψεις, καθώς τις επόμενες ημέρες ο ΥΠΕΞ Ν. Κοτζιάς θα ταξιδέψει ώς την Ουάσιγκτον προκειμένου να συναντήσει τον ομόλογό του Ρ. Τίλερσον (αργότερα αναμένεται να πραγματοποιηθεί και επικοινωνία του κ. Ντ. Τραμπ με τον κ. Αλ. Τσίπρα). Σημειώνεται ότι, σε αυτή τη φάση, καθώς αντικαταστάτης της κ. Βικτόρια Νούλαντ δεν έχει οριστεί ακόμα, τα ελληνοτουρκικά παρακολουθεί ο αναπληρωτής βοηθός ΥΠΕΞ Τζ. Κοέν, στον οποίο συνήθως απευθύνεται τις τελευταίες εβδομάδες και ο Ελληνας πρέσβης στην Ουάσιγκτον Θ. Λαλάκος, όταν υπάρχει κάποιο ζήτημα ελληνικού ενδιαφέροντος. Σημαντικό ρόλο, παρά τη σχετικά ασαφή περίοδο που διανύεται, διαδραματίζει και ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Αθήνα Τζ. Πάιατ.
Ανάλογες προσπάθειες «κατευνασμού» της τουρκικής επιθετικότητας στο Αιγαίο υπάρχουν και σε επίπεδο ΝΑΤΟ. Στην τελευταία σύνοδο των υπουργών Αμύνης της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας (15-16/2) αποφασίστηκε μεν ότι η δράση του στολίσκου της SNMG-2 θα συνεχιστεί στο Αιγαίο, δόθηκαν δε διαβεβαιώσεις στην Τουρκία ότι υπάρχει ημερομηνία λήξης.
Σε αυτό το πλαίσιο φαίνεται ότι κινήθηκαν όλες οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, περιλαμβανομένης της Γερμανίας και της Βρετανίας, οι οποίες διαβεβαίωσαν τον Tούρκο υπουργό Αμυνας Φικρί Ισίκ ότι η επιχείρηση θα ολοκληρωθεί όταν θα έχει επιτύχει τον σκοπό της. Οι πολιτικές σκοπιμότητες πίσω από αυτή τη διπλωματική στάση είναι ορατές (εκλογικοί κύκλοι Ολλανδίας, Γαλλίας, Γερμανίας), ωστόσο αποτελεί και μια άσκηση λεπτών ισορροπιών με την Τουρκία, η οποία συμπληρώνει την τριάδα των ισχυρότερων, στρατιωτικά, χωρών της Συμμαχίας. Σε ιδιωτικό επίπεδο, οι διατυπώσεις είναι λιγότερο διπλωματικές. Πρόσφατα, διπλωμάτης σημαντικής χώρας του ΝΑΤΟ χαρακτήρισε την Τουρκία «γενικό ταραχοποιό» (general troublemaker), γεγονός το οποίο αποτυπώνει μια ευρεία ανησυχία στη Συμμαχία. Υπάρχουν, ωστόσο, αστερίσκοι τους οποίους οι σύμμαχοι θέτουν. Αντιλαμβάνονται πως οι δηλώσεις που γίνονται ορισμένες φορές από ελληνικής πλευράς όχι απλά δεν βοηθούν, αλλά συχνά υπονομεύουν τις προσπάθειες που γίνονται προκειμένου η Τουρκία, ευρισκόμενη σε παρατεταμένη αστάθεια, να διατηρηθεί σε μια κατάσταση σχετικής ισορροπίας.
Η εσωτερική κατάσταση στην Τουρκία φαίνεται ότι, πλέον, έχει οδηγήσει και τον ΟΗΕ στο συμπέρασμα πως το Κυπριακό δύσκολα θα μπορέσει να οδηγηθεί προς λύση, ακόμη και αν ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κερδίσει το δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου. Ασφαλείς πηγές αναφέρουν ότι και στον ΟΗΕ εκτιμάται ότι η παράταση της εκκρεμότητας του Κυπριακού εξυπηρετεί, τελικά, τα συμφέροντα της Τουρκίας, καθώς η Κύπρος είναι το μόνο νησί στην περιοχή στο οποίο έχει στρατιωτική παρουσία και, μέσω αυτής, εξυπηρετεί τα γεωστρατηγικά συμφέροντά της στην περιοχή.
Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, ο ίδιος ο γ.γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτιέρες έθεσε στον κ. Ερντογάν και το ζήτημα του Αιγαίου κατά τρόπο έμμεσο, καθώς του ζήτησε σεβασμό της διεθνούς νομιμότητας και των συνόρων στην περιοχή, αλλά και ειρηνική επίλυση των διαφορών που ενδεχομένως υπάρχουν. Ως προς την εσωτερική ασφάλεια, στον ΟΗΕ υπάρχει η εύλογη ανησυχία ότι η κατάρρευση του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) στο Ιράκ και στη Συρία θα οδηγήσει αρκετούς σε αναζήτηση καταφυγίου στην Τουρκία, κάτι που ενδεχομένως επιτείνει τα προβλήματα για τη γειτονική χώρα και θα ενισχύσει θυλάκους που –όπως φάνηκε από γεγονότα όπως η δολοφονία του Pώσου πρέσβη στην Αγκυρα και η επίθεση στο κλαμπ «Ρέινα» στην Κωνσταντινούπολη– ήδη λειτουργούν εν κρυπτώ.
Η ανησυχία στο ΝΑΤΟ, ο χαρακτηρισμός της Τουρκίας ως «γενικού ταραχοποιού» και οι αστερίσκοι.