Λευκή Βίβλος, λευκή σημαία για την Ε.Ε. ή Big Bang;

ΗΛευκή Βίβλος για το μέλλον της Ευρώπης που παρουσίασε πριν από λίγες ημέρες ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ ήταν λιτή, χωρίς λυρικές εξάρσεις και μεγαλοστομίες. Είναι μια ψύχραιμη ανάλυση πέντε σεναρίων για το πώς θα είναι η Ευρωπαϊκή Ενωση το 2025, μια έκθεση που πασχίζει να μην ενοχλήσει όσους δυσπιστούν στο όλο εγχείρημα. Αυτή, όμως, είναι και η μεγάλη αδυναμία της πρότασης: το στοίχημα τώρα δεν είναι να πείσει όσους ήδη γύρισαν την πλάτη, αλλά να ενθαρρύνει και να εμπνεύσει εμπιστοσύνη σε όσους πιστεύουν στην ενωμένη Ευρώπη. Η παρουσίαση της Λευκής Βίβλου είναι η αρχή μιας μεγάλης συζήτησης και δεν γνωρίζουμε πώς θα εξελιχθεί. Αλλά αυτό που φαίνεται σήμερα είναι ότι για να σωθεί η Ε.Ε. απαιτείται κάτι δραματικό, ένα Big Bang που θα ανοίξει το νέο κεφάλαιο της ηπείρου μας.

Η Επιτροπή παρουσιάζει πέντε πιθανά σενάρια που ίσως εξελιχθούν τα επόμενα χρόνια: συνεχίζουμε κανονικά· περιορίζεται η Ε.Ε. στην ενιαία αγορά· οι χώρες που θέλουν περισσότερα κάνουν περισσότερα (η Ε.Ε. των δύο ταχυτήτων)· κάνουμε λιγότερα με πιο αποδοτικό τρόπο· κάνουμε μαζί πολύ περισσότερα. Μετά το Brexit, βεβαίως, το «συνεχίζουμε κανονικά» ακούγεται παρηγορητικό, αλλά, όπως γνωρίζουμε, η ιδέα της ενωμένης Ευρώπης έχει γίνει κόκκινο πανί για πολλούς εντός και άλλων χωρών-μελών. Το «συνεχίζουμε», λοιπόν, θα είναι ή προς περισσότερη ένωση ή προς λιγότερη. Ετσι, «παίζουν» και τα άλλα σενάρια.

Από τα «συν» και «πλην» που παρουσιάζονται με κάθε σενάριο, είναι σαφές ότι η Επιτροπή βλέπει ως πιο θετικά τα σενάρια του «κάνουμε λιγότερα με πιο αποδοτικό τρόπο» και «κάνουμε μαζί πολύ περισσότερα». Στην πρώτη περίπτωση, όπως γράφει, «η Ε.Ε. εστιάζει στην επίτευξη καλύτερων και ταχύτερων αποτελεσμάτων σε επιλεγμένους τομείς πολιτικής, κάνοντας λιγότερα σε τομείς όπου θεωρείται ότι δεν υπάρχει προστιθέμενη αξία. Το ενδιαφέρον και οι περιορισμένοι πόροι εστιάζονται σε επιλεγμένους τομείς πολιτικής». Για το σενάριο της ισχυρότερης ένωσης, λέει: «Τα κράτη-μέλη αποφασίζουν να μοιραστούν περισσότερες αρμοδιότητες, πόρους και διαδικασίες λήψης αποφάσεων σε όλους τους τομείς. Οι αποφάσεις εγκρίνονται ταχύτερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο και εφαρμόζονται επίσης ταχύτερα».

Αυτά τα δύο σενάρια θα προκαλέσουν τις γνωστές επικρίσεις ότι η Ε.Ε. δυ- σκολεύεται να αποφασίσει τις προτεραιότητές της και ότι ήδη έχει ξεπεράσει τα όρια και υπονομεύει την εθνική κυριαρχία των μελών της. Η διαβούλευση που άρχισε θα ασχοληθεί με: την ανάπτυξη της κοινωνικής διάστασης της Ευρώπης· την εμβάθυνση της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης· την «τιθάσευση της παγκοσμιοποίησης»· το μέλλον της ευρωπαϊκής άμυνας· το μέλλον των οικονομικών της Ε.Ε. Δεν γνωρίζουμε αν αυτές οι συζητήσεις θα παρουσιάσουν εκπλήξεις, αλλά, όπως τίθενται, δεν φαίνεται κάτι που θα πτοήσει τους εχθρούς της Ενωσης και θα συστρατεύσει τους φίλους. Σήμερα απαιτείται ένα άλμα για να αλλάξουν τα πράγματα. Μια τολμηρή πρόταση που θα αναγκάσει όλους να δουν τις δυνατότητες της Ε.Ε.

Μια τέτοια κίνηση θα ήταν η θέσπιση ενός πανευρωπαϊκού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης που θα αποτελούσε βάση για όλους τους πολίτες των κρατών-μελών και θα συμπληρωνόταν από εθνικά συστήματα. Ενας τέτοιος θεσμός θα ένωνε όλα τα έθνη, διευκολύνοντας τους πολίτες κάθε χώρας να ζουν όπου θέλουν χωρίς φόβο για την περίθαλψη και τη σύνταξή τους, ξεπερνώντας το σημερινό σύστημα αμοιβαίας αναγνώρισης. Φαν- ταστείτε τον Ελληνα να μη φοβάται ότι θα χαθεί η σύνταξή του και το ζευγάρι Φινλανδών να μπορεί να ζει στην Ελλάδα χωρίς να αμφισβητεί την ποιότητα της περίθαλψής του στα γεράματα. Είναι δύσκολο και τολμηρό σχέδιο, δεν θα επιτευχθεί γρήγορα, άλλα τέτοιοι στόχοι είναι αναγκαίοι για να προχωρήσει ενωμένη η Ευρώπη. Επίσης, δεν μπορεί να υπάρξει ουσιαστική ένωση χωρίς κάποιον κεντρικό μηχανισμό δανεισμού, όπως αυτός της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ.

Η ανθρωπότητα πάντα βρισκόταν σε ταραχή πολύ μεγαλύτερη από τη σημερινή, και ιδιαιτέρως η Ευρώπη. Η εποχή μας διαφέρει στο ότι οι πολίτες περισσότερο αισθάνονται την απειλή παρά την αντιμετωπίζουν όπως οι παππούδες τους, αλλά ζουν τη στέρηση εκεί που περίμεναν περισσότερα. Μαζί με τις απλοϊκές λύσεις που τους προτείνουν κάποιοι, αυτό το μείγμα είναι εκρηκτικό. Μόνο μια Ευρώπη που τους προσφέρει ασφάλεια και θαλπωρή θα τους κερδίσει. Το μεγάλο στοίχημα τώρα είναι: μπορεί να προτείνει κάποιος λύσεις που θα γεφυρώσουν το χάσμα εμπιστοσύνης ή βρισκόμαστε ήδη στο σημείο όπου κάθε πρωτοβουλία προς ισχυρότερη ένωση θα προκαλέσει περαιτέρω ρήξεις;