Ανήλικη μνήμη
ΟΥΡΣΟΥΛΑ ΦΩΣΚΟΛΟΥ Το κήτος εκδ. Κίχλη, σελ. 86
Μια γυναίκα καρφώνει ένα μολύβι στην κοιλιά της, το τραβάει ώς το στέρνο και βγάζει από μέσα της «ό,τι από μικρή κρατούσε επιμελώς κρυμμένο: τραγούδια κι έρωτες, μετάνοιες σπαρακτικές, μίση, αγάπες κι έγνοιες». Σύγκορμη αναρριγεί και η γραφή τής Ούρσουλας Φωσκόλου (γεν. 1986), ενόσω ανασκάπτει τα σπλάγχνα μιας ζέουσας εσωτερικής, μυστικής ζωής. Η φαντασιόπληκτη γλώσσα μεταπλάθει τη νοσταλγία σε παραίσθηση, όπου μεγεθύνονται η ομορφιά και το μυστήριο που θρηνεί ο νους. Ιδίως στα μικρά πεζά της συλλογής, τα στιγμιότυπα της μνήμης εξεικονίζονται φαντασμαγορικά, σαν μετεωρίτες ενός παράξενου, απλησίαστου πια σύμπαντος. Σε μόλις μισή σελίδα σκιρτήματα της παιδικής ηλικίας μεταμορφώνονται σε συνταρακτικές εμπειρίες, καθώς το βλέμμα της συγγραφέως διαστέλλεται από το ανήλικο θάμβος για τον πόθο και τον θάνατο.
Η αναπόληση αναδαυλίζει τη σκέψη του θανάτου. Μέσα από τη μαγεμένη από το ανασκάλεμα στον χαμένο χρόνο γραφή, οι νεκροί ανασταίνονται για να ταράξουν τους ζώντες με την απρόσμενη επιστροφή τους. Στο εναρκτήριο πεζό η ηρωίδα ξεσκονίζει το σαλόνι της, όταν ξαφνικά ξεπροβάλλει μέσα από τα ντουβάρια η νεκρή μητέρα της, «άσπρη, χτισμένη, λες, μες στο σπίτι μας». Η κάτωχρη μορφή γίνεται αμέσως σκόνη και χάνεται σε ένα μεγάλο σύννεφο που βγαίνει σαν αναστεναγμός από τα σωθικά της κόρης. Στην επόμενη σελίδα «άσπροι, οστέινοι» νεκροί προχωρούν σέρνοντας μαζί τους τα δικά τους πένθη, και ο αφηγητής βλέποντας την επίγεια πομπή τους, συνειδητοποιεί πως ακόμα και στον άλλο κόσμο εκείνη που αγαπά, πάλι θα του λείπει.
Αλλού ο θάνατος δεν αφήνει κανένα απολύτως ίχνος, καθώς οι ετοιμοθάνατοι με την τελευταία εκπνοή εξαλείφονται ακαριαία από κάθε πραγματικότητα. Το πρόσωπο μιας ηλικιωμένης τήκεται πάνω στο μαξιλάρι και αρχίζει να στάζει δροσίζοντας τους τεθλιμμένους ολόγυρά της, ενώ άλλη δραπετεύει επίσης από την κρεβατοκάμαρα για να ανταμώσει τον νεκρό της σύζυγο καταπίνοντας τα σεντόνια του κοινού τους στρώματος, αφήνοντας «το στρώμα γυμνό κι ένα κομμάτι σεντόνι σαλιωμένο, δεμένο κόμπους κόμπους, εκεί όπου ακουμπούσε το κεφάλι».
Σαρκοβόροι, αιμάτινοι και άφυλοι είναι οι έρωτες του βιβλίου. Η ερωτική επιθυμία σμίγει με άδηλους, αντίρροπους πόθους και φόβους για να βιωθεί σαν ένα αμιγώς σωματικό βάσανο, όπως στην πολύ ενδιαφέρουσα «Πείνα», όπου η λαχτάρα για το άλλο σώμα αποβαίνει εντέλει κανιβαλική. Πεινασμένη είναι και η ηρωίδα στο «Κρέας», φαγωμένη από τη λαιμαργία για λέξεις ερωτικές, που ο άλλος, ή η άλλη, αρνείται να πει, μέχρι που οι ανείπωτες λέξεις αρχίζουν να αναδίδουν τη «μυρωδιά της σάρκας που σαπίζει». Ματωμένη από ένα ψεύτικο αίμα, που στο τέλος ρέει από μέσα της αληθινό, θηρεύει τον έρωτα η ηρωίδα στο «Κόκκινο του καδμίου», αποδυόμενη σε μια μυστηριακή, εφιαλτική καταδίωξη.
Εχω τη γνώμη πως πιο επιτυχημένα είναι τα εκτενέστερα πεζά, γιατί εκεί η Φωσκόλου χειρίζεται με περισσότερο αυτοέλεγχο τη ροπή της γραφής προς τον υπερρεαλισμό, που την παρασύρει ενίοτε σε μυθοπλαστικές εκκεντρικότητες. Ξεχωρίζω την «Επιστροφή» και τις «Τράβες», που μυθοποιούν το ρήμαγμα των παιδικών καλοκαιριών με συμβολικές εικόνες, φορτισμένες με μακάβριες παραδηλώσεις, όπως επίσης το «Φερ φορζέ», που σχολιάζει σαρκαστικά την ορθοφροσύνη της ενηλικίωσης. Από τα μονοσέλιδα κείμενα καλύτερο είναι ο ποθοπλανταγμένος «Νάρθηκας», ενώ ενδιαφέρον έχει και το «Ανάποδα», όπου η ηρωίδα ατενίζει περιδεής την ιριδίζουσα φούσκα της παιδικής της ηλικίας.
Η γραφή τής Φωσκόλου αποζητά με αδημονία στη φαντασία τη χαμένη ηλικία της έκπληξης και της έκστασης. Ωστόσο, η αναστάσιμη μέριμνα της φαντασίας ελλοχεύει τον κίνδυνο της γλωσσικής περιπάθειας. Τα νεκρά τοπία, που αναθάλλουν ονειρώδη στις σελίδες, δεν είναι συχνά παρά τα οδόσημα ενός κοινότοπου χρόνου. Η φαντασία της περισσότερο ωφελεί τη μυθοπλασία, όταν αποποιείται τη θαυματοποιία και με επίγνωση της δυσυπέρβατης απόστασης αποπειράται να επιστρέψει στα εγκαταλελειμμένα τοπία. Γενικότερα, στα πεζά της Φωσκόλου φαίνεται να εκκρεμεί ο δρασκελισμός από τα πείσματα της παιδικότητας στις παραδοχές της ενηλικότητας.